DOI Artikel:
Varia
DOI Artikel:Pieńkowska, Hanna: Konfrontacje konserwatorskie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0092
HANNA PIEŃKOWSKA
tych analizami socjologicznymi i ekonomicznymi —
nasze wysiłki wydają się często zbyt ograniczone
i niepodbudowane rzetelną analizą naukową. Fak-
tycznie bowiem — szerokie pojęcie rewaloryzacji za-
bytków nie zostało u nas dotąd poddane analizie
ani też nie weszło w program działania.
Następny punkt Uchwały posiedzenia z 1950 r. mó-
wiący o konieczności przeprowadzenia inwentaryzacji
zabytków Krakowa zyskał zasłużonych realizatorów
wśród członków naszego Stowarzyszenia, zgrupowa-
nych przy Uniwersytecie Jagiellońskim. Dzięki ich
wytrwałej i systematycznej pracy i nieustannie ży-
wemu zapałowi obszerne i bogate materiały inwenta-
ryzacyjne, ujawniające wiele zupełnie dotąd zapozna-
nych dzieł sztuki pierwszej jakości — będą się ukazy-
wały w kolejnych tomach Katalogu Zabytków.
Jednym z ważnych problemów, który nie znalazł
dotąd właściwego rozwiązania — jest postulowane
dwadzieścia lat temu szkolenie kadr konserwatorskich.
Wprawdzie ośrodki naukowe w Toruniu, Krakowie
i Warszawie (te ostatnie przy ASP) mogą poszczycić
się wychowaniem wieloosobowej grupy konserwato-
rów, lecz fakt ten nie rozwiązuje problemu ogólniej-
szego. Dotkliwie bowiem odczuwa się brak history-
ków sztuki, architektów, urbanistów o przygotowaniu
konserwatorskim wskutek braku tej specjalizacji,
często zbywanej marginesowymi wykładami, w pro-
gramach studiów wyższych. Rzetelne i szerzej po-
traktowane studia konserwatorskie, których program
obejmowałby wszechstronną problematykę podobnie
jak kursy organizowane przy Centrum w Rzymie,
przyczyniłyby się do rozbudzenia wśród młodzieży
zainteresowań tą dziedziną specjalizacji, zapewniając
tym samym możliwość doboru właściwej kadry kon-
serwatorskiej.
Przechodząc do drugiej grupy zagadnień o profilu
technicznym należy podkreślić duże osiągnięcia, któ-
rych dokonali polscy konserwatorzy w zakresie kon-
serwacji zabytków malarstwa, rzeźby, polichromii na-
dążając za gwałtownym rozwojem nauk fizyko-che-
micznych. W szczególności zagadnienia związane z ma-
lowidłami ściennymi, z metodą ich badań i konser-
wacji, rozwarstwień i przenoszenia na inne podłoże
zostały szeroko rozwinięte w myśl uchwały z 1950 r.
Osiągnięcia w tej dziedzinie, prezentowane m. in. na
Wystawie Studium konserwatorskiego ASP w Kra-
kowie w 1964 r. i omawiane tegoż roku na specjali-
stycznej, ogólnopolskiej konferencji zorganizowanej
w Krakowie — są w pierwszym rzędzie zasługą Pro-
fesora Dutkiewicza, wybitnego w kraju znawcy tej
specjalizacji konserwatorskiej. Możemy się również
pochwalić niemałymi osiągnięciami w konserwacji
drewna, metalu i papieru, zwłaszcza w ośrodkach to-
ruńskim, poznańskim i warszawskim. Kolejne konfe-
rencje naukowe poświęcone konserwacji tkanin i ka-
mienia pozwoliły na podsumowanie naszej wiedzy
w tych kierunkach. Nie znaczy to oczywiście, aby roz-
wiązano ostatecznie właściwą technologię wszystkich
zabiegów, przy tym problematyka konserwacji ka-
mienia pozostaje ciągle otwarta.
W zasadniczym kontraście z tymi pozytywnymi re-
zultatami pozostają problemy techniczne dotyczące
konserwacji zabytków architektury i wykopalisk ar-
cheologicznych. Na tym polu — poza sporadycznymi
osiągnięciami, np. petryfikacji gruntu lub przesuwania
budynków — operujemy metodami „staroźytniczymi”,
bez uzyskania jakiegokolwiek postępu technicznego.
Odkrywane mury podczas prac badawczych i archeo-
logicznych rozsypują się nam pod ręką, rekonstruuje-
my je i odbudowujemy bez skrupułów, zagrożone
sklepienia wyburzamy i zastępujemy nowymi, naru-
szone ściany rozbieramy i murujemy nowe. Zadania
ochrony autentycznej substancji budowli nie zostały
podjęte, a w wyniku tego prace nasze odległe są od
postępowania konserwatorskiego stosowanego już pow-
szechnie przy tzw. zabytkach ruchomych. W dziedzi-
nie przenoszenia obiektów jedynie budownictwo drew-
niane doczekało się zarówno rozważań specjalistycz-
nych jak też głębszego opracowania techniki. Ale i tu-
taj panują duże rozbieżności zasługujące na przedy-
skutowanie i konfrontacje.
Jeden z ostatnich postulatów Uchwały z 1950 r.
dotyczył opracowania programu konserwatorskiego
w zakresie ochrony zabytków z terenu projektowa-
nego zalewu czorsztyńskiego. Sprawie tej poświęca-
liśmy stale wiele wysiłów i starań. Z chwilą, gdy
po latach protestów i dyskusji została podjęta de-
cyzja budowy zapory przystąpiliśmy do trudnych
problemów programowania ochrony zabytków tego
rejonu. Krakowski Oddział Stowarzyszenia poświęcił
tym sprawom dwudniową Sesję naukową w 1965 r.,
na której m. in. przedyskutowano tezy do programu
ochrony zabytków przedstawione przez Profesora
Dutkiewicza. Tezy te, ujmujące kompleksowo prob-
lem ochrony wszystkich treści kulturalnych przecho-
wanych w tej określonej jednostce geograficznej i kul-
turowej, którą stanowi teren przyszłego zalewu —
przerosły możliwości realizacyjne konserwatorów. Sta-
ły się jednak wytyczną postępowania konserwator-
skiego. Do prac włączono specjalistów z różnych dzie-
dzin nauki w celu możliwie wszechstronnej rejestracji
wartości występujących w omawianym zespole, a więc
historyków, architektów, urbanistów, historyków sztu-
ki, etnografów, archeologów i specjalistów od krajo-
brazu i układów przestrzennych. Dzięki ich badaniom
i dokumentacjom, finansowanym z funduszów uzys-
kanych od inwestora zapory posiadamy bogate mate-
riały opisowe, fotograficzne i pomiarowe wszystkich
obiektów i zespołów zabytkowych z terenu zalewu,
opracowania studialne analizujące w rozwoju histo-
rycznym ukształtowanie przestrzenne wsi Maniowy,
Kluszkowce, Dębno, Frydman. Jesteśmy ponadto w po-
siadaniu projektu parku etnograficznego w Łopusznej,
mającego prezentować najlepsze przykłady budow-
nictwa ludowego, kulturę materialną i sztukę regionu.
Dokonaliśmy zakupu setek eksponatów sztuki ludowej
zgromadzonych w Muzeum niedzickim i w Muzeum
Tatrzańskim. Przeprowadziliśmy wstępne i bardzo
niedostateczne prace badawczo-archeologiczne na ca-
łym terenie, ze szczególnym uwzględnieniem zamków
w Czorsztynie i Niedzicy. W końcu, dzięki Profeso-
rowi Majewskiemu posiadamy projekt zabezpieczenia
obu zamków. Nagromadzone materiały, po ich osta-
tecznym opracowaniu mogą złożyć się na obszerną
publikację dokumentującą dobra kulturowe przecho-
wane w tej części doliny Dunajca.
Zagadnienia wydawnictw z zakresu konserwator-
stwa zamykały dyskusję niedzicką sprzed lat dwu-
dziestu. Niewątpliwie, w ciągu tych lat dwudziestu
rozwinęły się one w postulowanym kierunku. Kwar-
talnik „Ochrona Zabytków” stał się pod redakcją
Prof. Dutkiewicza czasopismem o wysokiej specjali-
zacji i szerokim zakresie problematyki. Biblioteka Mu-
zealnictwa i Ochrony Zabytków udostępniła wiele
cennych materiałów w dziedzinie teorii i praktyki
konserwatorskiej, w szczególności poprzez publikowa-
nie materiałów z sesji naukowych, poświęconych wy-
branym zagadnieniom konserwatorskim. Cenną po-
zycją stal się cykl monograficzny zabytków Śląska.
Pojawiły się popularne wydawnictwa regionalne
84
tych analizami socjologicznymi i ekonomicznymi —
nasze wysiłki wydają się często zbyt ograniczone
i niepodbudowane rzetelną analizą naukową. Fak-
tycznie bowiem — szerokie pojęcie rewaloryzacji za-
bytków nie zostało u nas dotąd poddane analizie
ani też nie weszło w program działania.
Następny punkt Uchwały posiedzenia z 1950 r. mó-
wiący o konieczności przeprowadzenia inwentaryzacji
zabytków Krakowa zyskał zasłużonych realizatorów
wśród członków naszego Stowarzyszenia, zgrupowa-
nych przy Uniwersytecie Jagiellońskim. Dzięki ich
wytrwałej i systematycznej pracy i nieustannie ży-
wemu zapałowi obszerne i bogate materiały inwenta-
ryzacyjne, ujawniające wiele zupełnie dotąd zapozna-
nych dzieł sztuki pierwszej jakości — będą się ukazy-
wały w kolejnych tomach Katalogu Zabytków.
Jednym z ważnych problemów, który nie znalazł
dotąd właściwego rozwiązania — jest postulowane
dwadzieścia lat temu szkolenie kadr konserwatorskich.
Wprawdzie ośrodki naukowe w Toruniu, Krakowie
i Warszawie (te ostatnie przy ASP) mogą poszczycić
się wychowaniem wieloosobowej grupy konserwato-
rów, lecz fakt ten nie rozwiązuje problemu ogólniej-
szego. Dotkliwie bowiem odczuwa się brak history-
ków sztuki, architektów, urbanistów o przygotowaniu
konserwatorskim wskutek braku tej specjalizacji,
często zbywanej marginesowymi wykładami, w pro-
gramach studiów wyższych. Rzetelne i szerzej po-
traktowane studia konserwatorskie, których program
obejmowałby wszechstronną problematykę podobnie
jak kursy organizowane przy Centrum w Rzymie,
przyczyniłyby się do rozbudzenia wśród młodzieży
zainteresowań tą dziedziną specjalizacji, zapewniając
tym samym możliwość doboru właściwej kadry kon-
serwatorskiej.
Przechodząc do drugiej grupy zagadnień o profilu
technicznym należy podkreślić duże osiągnięcia, któ-
rych dokonali polscy konserwatorzy w zakresie kon-
serwacji zabytków malarstwa, rzeźby, polichromii na-
dążając za gwałtownym rozwojem nauk fizyko-che-
micznych. W szczególności zagadnienia związane z ma-
lowidłami ściennymi, z metodą ich badań i konser-
wacji, rozwarstwień i przenoszenia na inne podłoże
zostały szeroko rozwinięte w myśl uchwały z 1950 r.
Osiągnięcia w tej dziedzinie, prezentowane m. in. na
Wystawie Studium konserwatorskiego ASP w Kra-
kowie w 1964 r. i omawiane tegoż roku na specjali-
stycznej, ogólnopolskiej konferencji zorganizowanej
w Krakowie — są w pierwszym rzędzie zasługą Pro-
fesora Dutkiewicza, wybitnego w kraju znawcy tej
specjalizacji konserwatorskiej. Możemy się również
pochwalić niemałymi osiągnięciami w konserwacji
drewna, metalu i papieru, zwłaszcza w ośrodkach to-
ruńskim, poznańskim i warszawskim. Kolejne konfe-
rencje naukowe poświęcone konserwacji tkanin i ka-
mienia pozwoliły na podsumowanie naszej wiedzy
w tych kierunkach. Nie znaczy to oczywiście, aby roz-
wiązano ostatecznie właściwą technologię wszystkich
zabiegów, przy tym problematyka konserwacji ka-
mienia pozostaje ciągle otwarta.
W zasadniczym kontraście z tymi pozytywnymi re-
zultatami pozostają problemy techniczne dotyczące
konserwacji zabytków architektury i wykopalisk ar-
cheologicznych. Na tym polu — poza sporadycznymi
osiągnięciami, np. petryfikacji gruntu lub przesuwania
budynków — operujemy metodami „staroźytniczymi”,
bez uzyskania jakiegokolwiek postępu technicznego.
Odkrywane mury podczas prac badawczych i archeo-
logicznych rozsypują się nam pod ręką, rekonstruuje-
my je i odbudowujemy bez skrupułów, zagrożone
sklepienia wyburzamy i zastępujemy nowymi, naru-
szone ściany rozbieramy i murujemy nowe. Zadania
ochrony autentycznej substancji budowli nie zostały
podjęte, a w wyniku tego prace nasze odległe są od
postępowania konserwatorskiego stosowanego już pow-
szechnie przy tzw. zabytkach ruchomych. W dziedzi-
nie przenoszenia obiektów jedynie budownictwo drew-
niane doczekało się zarówno rozważań specjalistycz-
nych jak też głębszego opracowania techniki. Ale i tu-
taj panują duże rozbieżności zasługujące na przedy-
skutowanie i konfrontacje.
Jeden z ostatnich postulatów Uchwały z 1950 r.
dotyczył opracowania programu konserwatorskiego
w zakresie ochrony zabytków z terenu projektowa-
nego zalewu czorsztyńskiego. Sprawie tej poświęca-
liśmy stale wiele wysiłów i starań. Z chwilą, gdy
po latach protestów i dyskusji została podjęta de-
cyzja budowy zapory przystąpiliśmy do trudnych
problemów programowania ochrony zabytków tego
rejonu. Krakowski Oddział Stowarzyszenia poświęcił
tym sprawom dwudniową Sesję naukową w 1965 r.,
na której m. in. przedyskutowano tezy do programu
ochrony zabytków przedstawione przez Profesora
Dutkiewicza. Tezy te, ujmujące kompleksowo prob-
lem ochrony wszystkich treści kulturalnych przecho-
wanych w tej określonej jednostce geograficznej i kul-
turowej, którą stanowi teren przyszłego zalewu —
przerosły możliwości realizacyjne konserwatorów. Sta-
ły się jednak wytyczną postępowania konserwator-
skiego. Do prac włączono specjalistów z różnych dzie-
dzin nauki w celu możliwie wszechstronnej rejestracji
wartości występujących w omawianym zespole, a więc
historyków, architektów, urbanistów, historyków sztu-
ki, etnografów, archeologów i specjalistów od krajo-
brazu i układów przestrzennych. Dzięki ich badaniom
i dokumentacjom, finansowanym z funduszów uzys-
kanych od inwestora zapory posiadamy bogate mate-
riały opisowe, fotograficzne i pomiarowe wszystkich
obiektów i zespołów zabytkowych z terenu zalewu,
opracowania studialne analizujące w rozwoju histo-
rycznym ukształtowanie przestrzenne wsi Maniowy,
Kluszkowce, Dębno, Frydman. Jesteśmy ponadto w po-
siadaniu projektu parku etnograficznego w Łopusznej,
mającego prezentować najlepsze przykłady budow-
nictwa ludowego, kulturę materialną i sztukę regionu.
Dokonaliśmy zakupu setek eksponatów sztuki ludowej
zgromadzonych w Muzeum niedzickim i w Muzeum
Tatrzańskim. Przeprowadziliśmy wstępne i bardzo
niedostateczne prace badawczo-archeologiczne na ca-
łym terenie, ze szczególnym uwzględnieniem zamków
w Czorsztynie i Niedzicy. W końcu, dzięki Profeso-
rowi Majewskiemu posiadamy projekt zabezpieczenia
obu zamków. Nagromadzone materiały, po ich osta-
tecznym opracowaniu mogą złożyć się na obszerną
publikację dokumentującą dobra kulturowe przecho-
wane w tej części doliny Dunajca.
Zagadnienia wydawnictw z zakresu konserwator-
stwa zamykały dyskusję niedzicką sprzed lat dwu-
dziestu. Niewątpliwie, w ciągu tych lat dwudziestu
rozwinęły się one w postulowanym kierunku. Kwar-
talnik „Ochrona Zabytków” stał się pod redakcją
Prof. Dutkiewicza czasopismem o wysokiej specjali-
zacji i szerokim zakresie problematyki. Biblioteka Mu-
zealnictwa i Ochrony Zabytków udostępniła wiele
cennych materiałów w dziedzinie teorii i praktyki
konserwatorskiej, w szczególności poprzez publikowa-
nie materiałów z sesji naukowych, poświęconych wy-
branym zagadnieniom konserwatorskim. Cenną po-
zycją stal się cykl monograficzny zabytków Śląska.
Pojawiły się popularne wydawnictwa regionalne
84