Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

NIEZNANY OBRAZ JANA TRICJUSZA

Obraz (NI. 79862) malowany olejno na płótnie2
o wymiarach 86 X 69 cm (il. 1—3) przedstawia na jed-
nolitym, płytkim tle Jana Małachowskiego — nieco
poniżej pasa, zwróconego w trzech czwartych w pra-
wo. Biskup prawą ręką podtrzymuje na piersiach
zwisający na łańcuchu pektorał wysadzany szafirami.
Na stole — w prawym dolnym roku obrazu — spoczy-
wają krzyż i tłok pieczętny. W lewym górnym na-
rożniku— pod napisem — umieszczona jest tarcza her-
bowa w otoczeniu liter. Portretowany oświetlony jest
światłem padającym z góry, z lewego boku. Ubrany
jest w białą rokietę, której prawy rękaw, zakończony
koronką o motywach roślinnych, układa się w uroz-
maicone w rysunku i subtelnie malowane drobne fał-
dy. Na rokietę nałożony ma niebieski, mieniący się
zieleniami mucet podbity czerwoną podszewką. Mało
rozczłonkowany plastycznie działa plamą zgaszonego
błękitu, ale ożywionego dyskretnymi czerwieniami
podszewki i wypustek przy guzikach. Na mucet wyło-
żony jest biały batystowy kołnierz, układający się
miękko wokół szyi.
Okrągła głowa biskupa, otoczona brązowymi wło-
sami prawie zakrywającymi uszy, nakryta jest nie-
bieską piuską. Zlewająca się z tłem plama włosów
ożywiona jest gdzieniegdzie cienkimi, ciemnobrązowy-
mi pociągnięciami pędzla podkreślającymi ich puszy-
stość. Pełna, wygolona, wyraźnie scharakteryzowana
twarz starszego mężczyzny o zimnoróżowej karnacji
jeszcze dziś, mimo zmytej powierzchni malowidła,
skupia zainteresowanie patrzącego i świadczy, że na
niej artysta skoncentrował swoją uwagę. Spod nieco
przymkniętych powiek patrzą wnikliwie brązowe, pod-
krążone oczy. Podkrążenie to wydobył artysta rozpro-
wadzeniem w kilku miejscach niebieskich refleksów,
które pojawiają się także koło ust. Wąska smuga cie-
nia na lewym policzku uwydatnia skrzywienie garba-
tego nosa. Szerokie usta są zaciśnięte, a dolna warga
wysunięta. Nad górną, prawie niewidoczną wargą ry-
suje się wąską, szarą linią krótki, opadający wąs.
Podbródek lekko zarysowany, okrągła broda z doł-
kiem w środku określona jest jednym wyraźnym
pociągnięciem pędzla. Twarz biskupa poprawnie scha-
rakteryzowana środkami malarskimi wykazuje, że
twórca posłużyć się musiał żywym modelem i że
z niemałym talentem umiał mu nadać wyraz indy-
widualny o pogłębionej charakterystyce psychologicz-
nej.
Na stole nakrytm ognistoczerwonym obrusem —
w prawym dolnym narożniku obrazu — widać tłok
pieczętny z pobieżnie zaznaczonym rysunkiem pieczęci
(w polu środkowym orzeł z tarczą na piersi, zwieńczo-
ny koroną, podtrzymywany przez dwie postacie, oraz
zamarkowany napis w otoku. Na krawędzi tłoku za-
chował się fragment napisu: „... A ... DEVS PROVI-
DEBI [TJ. Za tłokiem stoi krucyfiks na barokowo
wygiętej podstawie. Z powodu zniszczenia malowidła
w prawym górnym rogu obrazu korpus Chrystusa
ukrzyżowanego zachowany jest jedynie do pasa. Tło
obrazu jest neutralne, zielono-brunatne, rozjaśnione

2 Nieumiejętne czyszczenie obrazu w dawnych wiekach
doprowadziło do szkodliwego zmycia powierzchni malowidła,
szczególnie twarzy biskupa. Gruntowną konserwację obrazu
przeprowadzono dopiero w r. 1961 w pracowni konserwator-
skiej Muzeum Narodowego w Krakowie, gdzie zabezpieczono
malowidło przed dalszym zniszczeniem. W czasie tych prac
zdublowano płótno i uzupełniono braki malowidła w pra-
wym górnym narożniku obrazu.


II. 2. Jan Tricjusz, Portret biskupa krakow-
skiego Jana Małachowskiego, fragment. Muzeum
Narodowe w Krakowie. (Fot. Ł. Schuster)

nieznacznie z prawego boku. W lewym górnym naroż-
niku pod majuskułowym napisem: „LIGAT ET OBLI-
GAT”, rodzaju (ulubionej w epoce baroku) dewizy
portretowanego nawiązującej do przewiązanej chusty
herbu Nałęcz, którym się portretowany pieczętował,
znajduje się owalny kartusz biskupi z herbem Na-


II. 3. Jan Tricjusz. Portret biskupa krakowskiego
Jana Małachowskiego, fragment. Muzeum Narodowe
w Krakowie. (Fot. Ł. Szuster)

165