Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

FRANCISZEK STOLOT


II. 4. Jan Tricjusz, Portret biskupa krakowskiego
Jana Małachowskiego, fragment. Krużganki klasztoru
oo. franciszkanów w Krakowie. (Fot. J. Swiderski)

łęcz na jasnozielonym tle. Wokół herbu biegną litery,
które odczytano w następujący sposób:

I [oannes]
E [piscopus]
E [t]
R [eferendarius]
A [bbas]

M [ałachowski]
C [racoviensis]
P [rocancellarius]
R [egius]
M [ogilensis]

Jan Małachowski, syn Aleksandra Teodora, chorą-
żego sieradzkiego, i Marianny Jaktorowskiej, urodził
się około r. 1623 3. Po śmierci żony, Magdaleny Szem-
bekówny, obrał stan duchowny, piastując wiele god-
ności kościelnych i państwowych, z których kilka wy-
mieniono na portrecie. Za Jana Kazimierza otrzymał
tytularne opactwo mogilskie4, w latach 1668—74 był
referendarzem koronnym5, a Jan III Sobieski do
r. 1680 powierzył mu podkanclerstwo koronne6; tłok
na portrecie jest więc atrybutem władzy świeckiej
i przedstawia mniejszą pieczęć koronną podkanclerza.
Pierwszą godnością wymienioną na portrecie, a ostat-
nią w jego życiu jest biskupstwo krakowskie. Dostał
je Małachowski w r. 16817 i ten rok wyznacza naj-
wcześniejszą datę powstania obrazu. Podnoszona już
precyzyjna charakterystyka modela pozwala przyjąć,
że dziejo musiało powstać jeszcze za życia biskupa.
Małachowski zmarł w r. 1699 8. Na podstawie tych
właśnie danych wolno stwierdzić, że portret nama-
lowany został w ostatnim dwudziestoleciu jego życia,
to znaczy między rokiem 1681 a 1699.

* * *

Zestawienie omawianego portretu ze znanym wize-
runkiem biskupa Jana Małachowskiego w krużgan-
kach franciszkańskich w Krakowie (il. 4) nie budzi
najmniejszej wątpliwości, że na obu płótnach przed-
stawiono tę samą postać ®. Portret z galerii biskupów
krakowskich w krużgankach klasztoru franciszkanów
spełnia funkcję reprezentacyjnego wizerunku: poka-
suje biskupa w całej postaci, prawie naturalnej wiel-
kości, stojącego przed niemal płaskim ciemnym tłem
z kotarą, kolumną, fragmentem stołu oraz wąskim
skrawkiem krajobrazu z kościołem krakowskich wi-

3 w. DWORZACZEK, Genealogia, Warszawa 1959, tabl. 155.
4 K. NIESIECKI, Herbarz polski, t. VI, Lipsk 1841,
s. 331-332.
5 F. KLUCZYCKI, Pisma do wieku i spraw Jana Sobie-
skiego, Acta Historica Res gestas Poloniae illustrantia ab
anno 1507 ad annum 1795, t. II, Cracoviae 1881, s. 1525. —
Referendarzem koronnym był już chyba Małachowski pod
koniec r. 1666, gdyż z tym tytułem występuje w testamencie
królowej Ludwiki Marii z dnia 10.XII.1666 (Z. WÓJCIK, Te-
stament królowej Ludwiki Marii [w:] Sarmatia artistica,
Księga pamiątkowa ku czci Prof. Władysława Tomkiewicza,
Warszawa 1968, s. 134).
6 NIESIECKI, jw., s. 332. - DWORZACZEK, jw., tabl. 155.
7 L. ŁĘTOWSKI, Katalog biskupów, prałatów i kanoni-
ków krakowskich, Kraków 1852, t. II, s. 217. — L. ZARE-
WICZ, Biskupstwo krakowskie z pocztem swych pasterzy,

Kraków 1880, S. 52-53. - NIESIECKI, jw., S. 331. - DWORZA-
CZEK, jw., tabl. 155.
8 Różne źródła nie są zgodne co do daty zgonu biskupa.
I tak na tablicy nagrobnej w katedrze wawelskiej, chyba
omyłkowo, podano r. 1693. ŁĘTOWSKI w Katalogu biskupów...,
jw., s. 217 podał r. 1697. Przy tej dacie obstają także NIE-
SIECKI (jw., s. 332) oraz DWORZACZEK (jw., tabl. 155). Na
podstawie zachowanych archiwaliów z czasów jego krakow-
skich rządów biskupich (Arch. Kurii Metropolit. w Krako-
wie, Acta Episcopalia t .75) powinno się przyjąć r. 1699, gdyż
zapisy z czasów panowania biskupa Jana Małachowskiego
kończą się w tej księdze w dniu 7 sierpnia 1699, natomiast
znajdujące się w tymże Archiwum Acta Administratoralia,
t. 18 prowadzone podczas wakansu przez Gaspara Cieńskiego
rozpoczynają się datą 5 września 1699.
9 S. TOMKOWICZ, Galeria portretów biskupów krakow-
skich w krużgankach klasztoru oo. franciszkanów w Krako-
wie, Kraków 1905, s. 146—157.

166