Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

NIEZNANY OBRAZ JANA TRICJUSZA

pędzla, które bardzo dobrze imitują cienkość i deli-
katność tkaniny 14. Warto także zwrócić uwagę na nie-
porównanie gorzej namalowane — w stosunku do
twarzy — ręce. We wszystkich portretach są one po-
traktowane schematycznie, czasami wprost nieporad-
nie (np. lewa dłoń Olszowskiego).
W kompozycji obrazu z Muzeum dostrzegano ele-
menty typowe dla portretu polskiego w w. XVII, ale
nie odważono się wyciągnąć z tych spostrzeżeń wnio-
sków łączących ten portret z dziełami Tricjusza. Te-
raz jednak, kiedy w wartościach formalnych dostrze-
żono te zbieżności, warto przyjrzeć się sposobom kom-
ponowania jego portretów. Z dotychczasowych ba-
daczy najwięcej uwagi Tricjuszowi poświęcił Ta-
deusz Mańkowski15. Stwierdził, że malarz ten powta-
rzał tradycyjny schemat kompozycyjny: ustawiał
portretowanego na wprost lub lekko z boku przy
stoliku, dając płytkie, zazwyczaj ciemne tło.
Na podstawie analizy formy można zatem portret
Małachowskiego zaliczyć do dzieł Tricjusza. Nie znane
pochodzenie portretu, a także stosunkowo słaba zna-
jomość życia i twórczości artysty115 poważnie utrud-
niają bliższe określenie czasu powstania oraz miejsca
tego obrazu w rozwoju sztuki malarza.
Jan Tricjusz, krakowianin, po rzekomym pobycie
gdzieś około r. 1640 na nauce u Mikołaja Poussina
w Paryżu i podobno także u Jakuba Jordaensa
w Antwerpii całą 2. połowę wieku przebywał w kraju,
przeważnie w Krakowie. Od r. 1657 do końca życia
był malarzem nadwornym królów: Jana Kazimierza,
Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana III Sobies-
14 Podobny sposób malowania białej draperii dostrzec
można także w innym obrazie Tricjusza, w Ukrzyżowaniu
z głównego ołtarza w kościele parafialnym św. św. Piotra
1 Pawła w Bolechowicach pod Krakowem (S. TOMKOWICZ,
Powiat krakowski, „Teka Grona Konserwatorów Galicji Za-
chodniej” II, Kraków 1906, s. 58; — KOPERA, jw., s. 248; —
J. LEPIARCZYK, Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. I,
Powiat krakowski, z. 6, Warszawa 1951, s. 3). Rozwiane pe-
rizonium układa się w drobne fałdy zróżnicowane delikat-
nie rozprowadzonymi szarościami cienia.
15 MAŃKOWSKI, jw., s. 269, w tej pracy zebrana jest
skromna literatura o malarzu.
16 Za czasów Grabowskiego na krużgankach Collegium
Nowodworskiego w Krakowie wisiało sześć jednakowych
wymiarów portretów Tricjusza, zamówionych przez Uniwer-
sytet Jagielloński, a wykonanych, jak świadczą o tym daty
na obrazach, w latach 1677-78 (GRABOWSKI, jw., s. 163-165;
- MAŃKOWSKI, jw., s. 269; - DOBROWOLSKI, Polskie ma-
larstwo portretowe, jw., s. 122—123 i fig. 100—103). Do dziś za-
chowały się z tej grupy cztery portrety: 1. króla Włady-
sława Jagiełły. — 2. Królowej Jadwigi. — 3. Króla Jana III
Sobieskiego (r. 1677). — 4. Prymasa Andrzeja Olszowskiego
(wszystkie w Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego). Nie do-
chowały się portrety Jerzego Lubomirskiego, marszałka w.
koronnego, i Stanisława Warszyckiego, kasztelana krakow-
skiego.
Warszawskie Muzeum Narodowe posiada cztery jego por-
trety: 1. Króla Jana III Sobieskiego (r. 1676). — 2. Króla
Jana III Sobieskiego z synem Jakubem. — 3. Królowej Marii
Kazimiery oraz — przekonywająco przypisany 4. Królowej
Marii Kazimiery z córką Teresą Kunegundą (J. MYCIELSKI,
Referat w „Sprawozd. Kom. Hist. Sztuki” VII, 1906, s. LVIII;
— MAŃKOWSKI, jw., s. 270; — Malarstwo polskie od XVI w.
do początku XX wieku. Katalog w stulecie Muzeum Naro-
dowego w Warszawie, 1862-1962, Warszawa 1962, s. 162, kat.
696—699; — A. RYSZKIEWICZ, Polski portret zbiorowy, Wro-


II. 8. Jan Aleksander Tricjusz, Portret biskupa kra-
kowskiego Jakuba Zadzika (1678). Państwowe Zbiory
Sztuki na Wawelu. (Fot. S. Kolowca)

cław—Warszawa—Kraków 1961, s. 34—39; — Praca zbio-
rowa, Portrety osobistości polskich znajdujące się w po-
kojach i w galerii pałacu w Wilanowie. Katalog Muzeum
Narodowego w Warszawie, Warszawa 1967, poz. kat. 62, 67,
124, 127.
W Państwowych Zbiorach Sztuki na Wawelu znajduje się
portret biskupa krakowskiego Jakuba Zadzika z r. 1678. Wia-
domo także, że w r. 1676 wykonał portret Jana III Sobie-
skiego dla rady miasta Krakowa (nie zachowany, KOPERA,
jw., II, s. 247). Przekonywająco przypisano mu portert Jana
Małachowskiego z krużganków klasztoru franciszkańskiego
w Krakowie (TOMKOWICZ, jw., s. 157), a z obrazów reli-
gijnych: obraz św. Floriana z ołtarza głównego w kościele
pod tym wezwaniem w Krakowie (KOPERA, jw., II, s. 248; —
T. DOBROWOLSKI, Sztuka Krakowa, Kraków 1959, II, wyd.,
s. 422) oraz Ukrzyżowanie z ołtarza głównego w kościele
parafialnym w Bolechowicach pod Krakowem (TOMKOWICZ.
jw., t. II, s. 56, fig. 41).

169