Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

PAŁAC W ŁABUŃKACH

wstania listopadowego, właściciele wielkim kosztem
dokonali jego restauracji7.
Po śmierci Teofili Karnickiej w r. 1864 Łabuńki
wraz z Jatutowem, Bródkami i BarchaCzowem objął
w posiadanie jej syn Władysław, tajny radca oraz po-
seł nadzwyczajny i minister pełnomocny Austrii przy
dworach szwedzkim i hiszpańskim8. W 1873 r. Kar-
nlćki sprzedał dobra łabuńkowskie Teodorowi Józefo-
wi i Jadwidze z Czackich Kaszowskim, którzy pod-
nieśli gospodarstwo rolne na bardzo wysoki poziom,
a pałac wyposażyli w wiele cennych dzieł sztuki9. Od
r. 1896 właścicielem Łabuniek był Zygmunt Bogumił
Kaszowski10 *, w latach dwudziestych bieżącego stu-
lecia nabył je mierniczy Jan Kołaczkowski, wreszlcie
ostatnim właścicielem majątku był jego zięć Łabędzki,
który opuścił Łabuńki w r. 1944u. Po ostatniej woj-
nie umieszczono w pałacu szkołę podstawową.
Rezydencja w Łabuńkach mimo zniszczeń w czasie
pierwszej wojny światowej mogła jeszcze uchodzić w
okresie dwudziestolecia międzywojennego za jedną z
piękniejszych klasycystycznych siedzib na Lubelszczyź-
nie. O jej wysokich walorach świadczyła nie tylko
sżlachetna, pełna prostoty architektura oraz wytwor-
na dekoracja sżtukatorska lecz również piękny park
krajobrazowy rozciągający się na południe od pałacu.
Sam pałac jest budynkiem prostokątnym, piętrowym
z wysuniętym czterokolumnowym portykiem doryc-
kim od frontu i tarasem wspartym na toskańskiej ko-
lumnadzie od ogrodu. Charakterystyczny dla pałaców
wiejskich przełomu XVIII i XIX w. układ dWutrak-
towy zastosowano i tutaj. W Łabuńkach trakt repre-
zentacyjny znajdował się jak w większości pałaców
tego czasu od ogrodu i mieścił w sobie Pokój Jadal-
ny, Duży Salon, Zielony Salonik i Bibliotekę, wszyst-
kie odznaczające się dekoracją sztukatorską. Pokoje
pierwszego piętra nie miały charakteru reprezenta-
cyjnego i riie były zdobione. Jedenastoosiowa fasada
pałacu zwrócona jest na północ. Dominantą jej Ijeśt
wspomniany już portyk w wielkim porządku zwień-
czony uskokową attyką. Wertykalny akcent portyku
został tutaj umiejętnie osłabiony przez mocny pas wy-
dzielający kondygnacje, dzięki czemu cała elewacja
nabrała cech spokoju i równowagi. Dziewięcioosiową
7 Tamże.
8 Data śmierci Teofili Karnickiej (16.VI.1864) za DUNIN-
-BORKOWSKIM, jw., s. 276. Testament jej na rzecz syna
został spisany 1.III.1858, por. Wykaz Hipoteczny Dóbr Ziem-
skich Łabuńki część A..., jw.
9 Akt sprzedaży Łabuniek Kaszowskim nastąpił 27.VI/
/9.VH.1873 r., Wykaz Hipoteczny Dóbr Ziemskich Łabuńki
część A..., jw. — Cytowany już anonimowy artykuł w ,,Tyg.
111.”, s. 63 tak opisuje wyposażenie pałacu w Łabuńkach:
,,...Łabuńkowski pałac zdobią wewnątrz bogate sztukaterye,
a w ostatnich latach przewieziono tu wiele dzieł sztuki
z dóbr wołyńskich teraźniejszych właścicieli. Zwraca tu przej-
dę wszystkim uwagę duży współczesny portret Jana III.
Okazała postać Sobieskiego przedstawiona jest w zbroi, sto-
jąco;. bogactwo akcesoryów i pewność penzla każą wnio-
skować, że wizerunek ten wykonany był przez jednego
z malarzy francuskich, którymi król lubił się otaczać. Płótno
J. Suchodolskiego «Napad nocny Tatarów na tabor polski*,
którego litografię warszawskie Towarzystwo zachęty sztuk
pięknych dla członków swych wykonać kazało, zdobi rów-
nież salony łabuńskie. Z zagranicznych malarzy są tu dzieła
takich mistrzów jak Van der Helst, Potter, Teniers, Casa-
noua itd. Wiele tu mebli, pochodzących z pałacu tauryckiego
w Petersburgu, niegdyś własność Potemkina; ale najcie-
kawszą rzeczą w Łabuńkach jest biblioteka, przeszło 4000


II. 3. Łabuńki, rzut parteru pałacu (szkic)

elewację ogrodową skomponowano zupełnie inaczej.
Akcentem dominującym jest tu taras wsparty na dzie-
sięciu kamiennych kolumnach ciągnący się wzdłuż ca-
łej elewacji, motyw nie spotykany w polskiej archi-
tekturze pałacowej przełomu XVIII i XIX w. i utrud-
niający nam właściwą klasyfikację pałacu łabuńkow-
skiego. Elewacja ogrodowa jeszcze w 1881 r. odzna-
czała się attyką, rozciągniętą nad trzema środkowymi
oknami12 * *.
Pałac w Łabuńkach należy do popularnego w Pol-
sce typu rezydencji wiejskiej: piętrowy pałac wznie-
siony na planie prostokąta, dwutraktowy, z portykiem
kolumnowym od frontu i półokrągłym lub wielobocz-
nym ryzalitem od ogrodu kryjącym salon ciągnący
się przez obie kondygnacje. Portyk kolumnowy wień-
czył najczęściej trójkątny fronton. Typ ten w swej
klasycystycznej wersji wywodzi się z pałacu w Bier-
nikach w Wielkopolsce, wzniesionego w latach 1786—
—88 według projektu Jana Chrystiana Kamsetzera1S.
Pałac w Łabuńkach ma wiele elementów omawianego
typu, jak prostokątny rzut, 'dwutraktowy układ po-
tomów licząca, w której znajduje się wiele białych kruków,
że wymienimy tylko: Statut Łaskiego (1506 r.), Żywot św.
Stanisława Długosza (1530 r.), doskonale zachowany egzem-
plarz Biblii ks. Leopolity (1561 r.), Quincunx Orzechowskiego
(1564 r.), Panoszę Paprockiego (1576 r.), Modrzewskiego Siluae
(1590 r.). Wydania Raczyńskich, Działyńskich, Przezdzieckich
są tu w komplecie. Z działu manuskryptów zwracają szcze-
gólną uwagę «Summaryusze akt dawnych łuckich od 1560
po 1800 r.* 25 tomów in folio, praca całego żywota archi-
wisty tych akt Korzeniowskiego, za którą żądano przed
laty 15,000 RS., nieoceniony materiał do dziejów Wołynia
i rodzin tam osiadłych.”
10 Zygmunt Bogumił Kaszowski 'Objął Łabuńki 2.XH.1896
(Wykaz Hipoteczny Dóbr Ziemskich Łabuńki część A..., jw.).
u Informacja kierownika szkoły podstawowej w Ła-
buńkach.
12 Łabuńki, „Tyg. 111.”, jw., s. 64.
13 Na temat Siernik por. artykuły M. KWIATKOWSKIE-
GO, W sprawie autorstwa niektórych pałaców grupy wielko-
polskiej, „Biui. Hist. Sztuki” XXIV, 1962, nr 2, s. 156-^158
oraz Z. OSTROWSKIEJ-KĘBŁOWSKIEJ, Pałac w Siernikach,
tamże, s. 200i—212. Por. również Z. OSTROWSKA-KĘBŁOW-
SKA, Architektura pałacowa drugiej połowy XVIII wieku
w Wielkopolsce, Poznań 1969, s. 131—148.

309