Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

MARIUSZ WITUSKI


II. 4. Łabuńki, fragment kolumnady od ogrodu. (Fot.
M. Wituski)

mieszczeń i portyk kolumnowy od frontu. Odbiega
jednak znacznie od schematu brakiem dwukondygna-
cyjnego salonu w trakcie ogrodowym wysuniętego ry-
zalitowe przed lico muru. Brak tego elementu świad-
czy o przezwyciężeniu przez nieznanego twórcę pałacu
w Łabuńkach tradycji barokowych, tak jeszcze sil-
nych w końcu XVIII stulecia. Niezmiernie interesu-
jący, nowatorski na polskim gruncie wydaje się po-
mysł tarasu od ogrodu, ciągnącego się wzdłuż całej
budowli, dzięki czemu pałac w Łabuńkach nabrał
cech willi podmiejskiej z wielkim tarasem zwróconym
ku najbardziej nasłonecznionej stronie. I jeszcze je-
den element odbiega od omawianego schematu. Jest

nim charakterystyczne zwieńczenie portyku pałacu w
postaci uskokowej attyki zamiast trójkątnego fronto-
nu, rzadko spotykane w polskim klasycyzmie i nada-
jące elewacji frontowej cechy odrębne.
Kto mógł być twórcą pałacu w Łabuńkach? Hi-
storycznie rzecz biorąc pałac leży w kręgu oddziały-
wania ośrodka zamojskiego. W pierwszym piętnasto-
leciu XIX w., kiedy to pałac najprawdopodobniej roz-
poczęto wznosić, jedynym architektem czynnym stale
na terenie Zamościa i okolic był Henryk Ittar. Po-
chodził z Katanii, studiował w Rzymie, skąd po r.
,1790 przybył do Polski, gdzie od razu stał się wzię-
tym architektem. W r. 1805 został powołany przez or-
dynata Stanisława Zamoyskiego na stanowisko nau-
czyciela rysunków i architektury praktycznej w Li-
ceum w Zamościu. W r. 1803 wykonał projekt prze-
budowy pałacu ordynackiego w Zamościu, a w latach
1808 i 1814 wykonał projekt przebudowy pałacu i bu-
dynków gospodarczych w Klemensowie 14. Jego to oso-
bę należałoby brać pod uwagę jako ewentualnego
projektodawcę pałacu w Łabuńkach, tym bardziej, że
występuje tu motyw bardzo znamienny dla jego twór-
czości, mianowicie uskokowe zwieńczenie portyku,
które zastosował m.in. w pałacu Mielżyńskich w Po-
znaniu 15 i w projekcie przebudowy pałacu ordynac-
kiego w Zamościu16. Rysuje się również druga hipo-
teza, zdaje się, bardziej prawdopodobna. Dekoracja
wnętrz pałacu, zwłaszcza rozeta sufitowa i faseta Du-
żego Salonu oraz gzyms wieńczący w Pokoju Jadal-
nym noszą cechy warsztatu sztukatorskiego Bauma-
nów. Rozeta sufitowa z Łabuniek jest niemal iden-
tyczna z rozetą sali pierwszego piętra Zameczku w
Łańcucie (dzieło Fryderyka Baumana), rząd liści akan-
tu wypełniający fasetę sufitową Dużego Salonu przy-
pomina podobny motyw w Jadalni pałacyku natoliń-
skiego (dzieło Wergiliusza Baumana), wreszcie gzyms
wieńczący w Pokoju Jadalnym jest bardzo zbliżony
do gzymsu w Pokoju Bawialnym w Natolinie (także
dzieło Wergiliusza Baumana). Również pozostałe mo-
tywy dekoracji sztukatorskiej w Łabuńkach, jak sup-
raporty z kandelabrowo ułożoną wicią roślinną i
maskami, supraporty z rogami obfitości i maskami
czy też supraporty z motywem liry wśród wici ro-
ślinnej mieszczą się całkowicie w zakresie repertuaru
formalnego Baumanów. Sztukaterie w pałacu w Ła-
buńkach odznaczają się tą samą doskonałością rysun-
ku i czystością modelunku co najlepsze dzieła war-
sztatu baumanowskiego w Łańcucie, Natolinie i Igo-
łomiii. Trudno w obecnym stanie badań przesądzić, któ-
ry z Baumanów mógł pracować w Łabuńkach, to
pewne jednak, że dekoracja sztukatorska pałacu mo-
że być im przypisana z największym prawdopodobień-
stwem. Pomijając nawet analogie w zakresie moty-
wów dekoracyjnych i ich modelunku — nie było w
Polsce w ciągu pierwszej ćwierci XIX stulecia innego
warsztatu sztukatorskiego, który mógłby wykonać de-
korację odznaczającą się podobną precyzją. Z kolei
udział warsztatu Baumanów może rzucić światło na
osobę ewentualnego projektodawcy. Nasuwa się mimo-
woli pytanie, czy nie był nim Chrystian Piotr Aigner
stale współpracujący z tym warsztatem. Architekt na
zamówienie Stanisława Zamoyskiego wykonał w r.

14 O Henryku Ittarze por. artykuł T. S. JAROSZEWSKIE-
GO i A. ROTTERMUNDA, Wiadomości o życiu i twórczości
architekta Henryka Ittara, „Biul. Hist. Sztuki” XXIX, 1967,
nr 1, s. 3—26.
15 Wiadomości o autorstwie Henryka Ittara pałacu Miel-

żyńskich w Poznaniu podała po raz pierwszy Z. OSTROW-
SKA-KĘBŁOWSKA, Architektura pałacowa..., jw., s. 101—102.
16 Projekt ten opublikował po raz pierwszy W. TATAR-
KIEWICZ, Turniej klasyków w Zamościu, „Arkady” 1937,
z. VI, S. 293. — Por. również JAROSZEWSKI, ROTTERMUNB,
jW., S. 12, 20, ii. 19.

310