DOI Artikel:
Recenzje - Polemiki
DOI Artikel:Kowalczyk, Jerzy: O sztuce kręgu lwowskiego opus secundum
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0357
RECENZJE — POLEMIKI
Motyw putt oplatających z ornamentami trzony
kolumn wyjątkowy w polskiej sztuce doby baroku,
spotykamy też w innym ołtarzu w cerkwi grecko-ka-
tolićkiej w Dunajowie, przeniesionym z kościoła do-
minikanów w Rohatynie21. Zamiast zwojów akantu
towarzyszą tu puttom obfite sploty ornamentu chrząst-
kowo-małżoiwiinowego, co wskazywałoby na nieco
wcześniejsze pochodzenie ołtarza, bliżej połowy XVII
w. Mimo tej różnicy ośmieliłbym isię ze względu na
wspólną zasadę komponowania i na analogie w po-
traktowaniu rzeźby figuralnej .uznać obydwa dzieła
snycerskie w Dunaj owie i Żyirawce iza produkt Iteigo
samego warsztatu rzeźbiarskiego, działającego na te-
renie Lwowa w 2. połowie XVII iśtuledia.
Kto był tym wybitnym artystą, który rozwiewa
pesymistyczne spojrzenie na poziom lwowskiej rzeź-
by 2. połowy w'. XVII? Mógł być nim chyba tylko
Jan Ług „w owej porze jedyny osiadły we Lwowie
snycerz, który według archiwalnych zapisków czynny
był i stosunkowo bardzo wzięty w mieście”. Wszystko
co o nim dotychczas wiemy zawdzięczamy badaniom
Łozińskiego22. Jan Ług „statuarius” miał wykonać
najbardziej ambitne wówczas zamówienia, jak opra-
wę snycerską organów do katedry lwowskiej (1668 r.)
oraz wspaniały ołtarz do tejże świątyni fundacji Ja-
kuba Aleksandra Józefowicza, lekarza i rajcy lwow-
skiego (1671 r.). Źródła ujawniają dosyć szczegółowo
charakter tej rzeźby do ołtarza wznoszonego według
projektu niewymienionego malarza. Jan Ług „miał do
tej struktury i do samej perspektywy wewnątrz wy-
konać wszelką rzeźbę tak posągów, jak też inną fi-
lunkową jako i skrajnią, a co nie ceratowych na tran-
spar kształtem, ale na kształt odlanych rzeczy z me-
talu do pozłoty wystawić”. Za to dzieło miał rzeźbiarz
otrzymać 400 zł., osobne zaś wynagrodzenie czekało
go za cztery słupy wielkie z kapitelami i bazami, któ-
re „mają być osobliwym i niepospolitym kształtem
ale na transpar gwentowane”23.
Czytając powyższą relację źródłową odnosi się nie-
odparte wrażenie, że chodzi tu o ołtarz z kaplicy Naj-
świętszego Sakramentu w katedrze lwowskiej, prze-
niesiony później do Żyrawki. Są tu wymienione takie
same charakterystyczne elementy, rzeźba figuralna
pełna i reliefowa, rzeźby w „perspektywie”, czyli przy
głęboko osadzonym obrazie, jak też w płycinach oraz
misternie kształtowane, kręcone i „ażurowe” kolumny.
Statuarius Jan Ług był więc ponad wszelką wąt-
pliwość mistrzem rzeźbionych kolumn, które nieba-
wem zrobiły karierę przede wszystkim w ikonosta-
sach (co prawda bez puttów na trzonach)24.
Ołtarze a ikonostasy. Niezwykle interesu-
jącym problemem jest dalszy żywot wielu ołtarzy ko-
ścielnych z rzeźbą figuralną we wnętrzach cerkwi
grecko-katolickich (Żyrawka, Dunaj ów, Skniłów, So-
kal). Zjawisko przezwyciężania przez cerkiew wschod-
nią na Rusi Czerwonej odziedziczonej po Bizancjum
niechęci do plastyki zarysowała się — jak to podkre-
II. 7. Zyrawka, cerkiew, fragment ołtarza z katedry
łacińskiej we Lwowie. (Fot. J. Piotrowski)
21 Ołtarz z Dunajowa zanalizował GĘBAROWICZ, Stu-
dia..., jw., s. 365—368, il. 168—171. Pokrewne motywy kolumn
o trzonach oplecionych ilaurem i z puttami znajdujemy
w grafice manierystycznej, w dziele J. SCHRENCKA
(Augustissimorum imperatorum..., 1601) z wizerunkami sław-
nych wodzów, także Polaków.
22 ŁOZIŃSKI, jw., s. 197—<199.
23 Tamże, s. 197'—<199.
24 Jako jeden z przykładów może posłużyć ikonostas
w cerkwi w Zawadowie (dzieło ruskiego snycerza Grzegorza
Ochwatowicza z żółkwi siprzed 1709 r.), w którym kręcone
i bogato rzeźbione kolumny otrzymały spiralnie kanelowane
trzony na wzór kolumn z ołtarza w Zyrawce (por. GĘBA-
ROWICZ, Szkice..., s. 265, il. 147). Kolumny kręcone jako
takie występują w sztuce lwowskiej już od początku XVII w.
W ołtarzu w kaplicy Bolmów z 1617 r. całe trzony kolumn
są spiralnie kanelowane (na co zwrócił mi uprzejmie uwagę
Prof. GĘBAROWICZ, por. Szkice..., s. 57, il. 32). Do popu-
larności kręconych kolumn w typie berniniowskich mogła
też przyczynić się m.in. rycina rzymskiej konfesji św. Piotra
w traktacie B. N. WĄSOWSKIEGO, Callitectonicorum, seu
de pulchro architecturae saćrae.., Poznań 1678, tabl. V, ryc. 7.
347
Motyw putt oplatających z ornamentami trzony
kolumn wyjątkowy w polskiej sztuce doby baroku,
spotykamy też w innym ołtarzu w cerkwi grecko-ka-
tolićkiej w Dunajowie, przeniesionym z kościoła do-
minikanów w Rohatynie21. Zamiast zwojów akantu
towarzyszą tu puttom obfite sploty ornamentu chrząst-
kowo-małżoiwiinowego, co wskazywałoby na nieco
wcześniejsze pochodzenie ołtarza, bliżej połowy XVII
w. Mimo tej różnicy ośmieliłbym isię ze względu na
wspólną zasadę komponowania i na analogie w po-
traktowaniu rzeźby figuralnej .uznać obydwa dzieła
snycerskie w Dunaj owie i Żyirawce iza produkt Iteigo
samego warsztatu rzeźbiarskiego, działającego na te-
renie Lwowa w 2. połowie XVII iśtuledia.
Kto był tym wybitnym artystą, który rozwiewa
pesymistyczne spojrzenie na poziom lwowskiej rzeź-
by 2. połowy w'. XVII? Mógł być nim chyba tylko
Jan Ług „w owej porze jedyny osiadły we Lwowie
snycerz, który według archiwalnych zapisków czynny
był i stosunkowo bardzo wzięty w mieście”. Wszystko
co o nim dotychczas wiemy zawdzięczamy badaniom
Łozińskiego22. Jan Ług „statuarius” miał wykonać
najbardziej ambitne wówczas zamówienia, jak opra-
wę snycerską organów do katedry lwowskiej (1668 r.)
oraz wspaniały ołtarz do tejże świątyni fundacji Ja-
kuba Aleksandra Józefowicza, lekarza i rajcy lwow-
skiego (1671 r.). Źródła ujawniają dosyć szczegółowo
charakter tej rzeźby do ołtarza wznoszonego według
projektu niewymienionego malarza. Jan Ług „miał do
tej struktury i do samej perspektywy wewnątrz wy-
konać wszelką rzeźbę tak posągów, jak też inną fi-
lunkową jako i skrajnią, a co nie ceratowych na tran-
spar kształtem, ale na kształt odlanych rzeczy z me-
talu do pozłoty wystawić”. Za to dzieło miał rzeźbiarz
otrzymać 400 zł., osobne zaś wynagrodzenie czekało
go za cztery słupy wielkie z kapitelami i bazami, któ-
re „mają być osobliwym i niepospolitym kształtem
ale na transpar gwentowane”23.
Czytając powyższą relację źródłową odnosi się nie-
odparte wrażenie, że chodzi tu o ołtarz z kaplicy Naj-
świętszego Sakramentu w katedrze lwowskiej, prze-
niesiony później do Żyrawki. Są tu wymienione takie
same charakterystyczne elementy, rzeźba figuralna
pełna i reliefowa, rzeźby w „perspektywie”, czyli przy
głęboko osadzonym obrazie, jak też w płycinach oraz
misternie kształtowane, kręcone i „ażurowe” kolumny.
Statuarius Jan Ług był więc ponad wszelką wąt-
pliwość mistrzem rzeźbionych kolumn, które nieba-
wem zrobiły karierę przede wszystkim w ikonosta-
sach (co prawda bez puttów na trzonach)24.
Ołtarze a ikonostasy. Niezwykle interesu-
jącym problemem jest dalszy żywot wielu ołtarzy ko-
ścielnych z rzeźbą figuralną we wnętrzach cerkwi
grecko-katolickich (Żyrawka, Dunaj ów, Skniłów, So-
kal). Zjawisko przezwyciężania przez cerkiew wschod-
nią na Rusi Czerwonej odziedziczonej po Bizancjum
niechęci do plastyki zarysowała się — jak to podkre-
II. 7. Zyrawka, cerkiew, fragment ołtarza z katedry
łacińskiej we Lwowie. (Fot. J. Piotrowski)
21 Ołtarz z Dunajowa zanalizował GĘBAROWICZ, Stu-
dia..., jw., s. 365—368, il. 168—171. Pokrewne motywy kolumn
o trzonach oplecionych ilaurem i z puttami znajdujemy
w grafice manierystycznej, w dziele J. SCHRENCKA
(Augustissimorum imperatorum..., 1601) z wizerunkami sław-
nych wodzów, także Polaków.
22 ŁOZIŃSKI, jw., s. 197—<199.
23 Tamże, s. 197'—<199.
24 Jako jeden z przykładów może posłużyć ikonostas
w cerkwi w Zawadowie (dzieło ruskiego snycerza Grzegorza
Ochwatowicza z żółkwi siprzed 1709 r.), w którym kręcone
i bogato rzeźbione kolumny otrzymały spiralnie kanelowane
trzony na wzór kolumn z ołtarza w Zyrawce (por. GĘBA-
ROWICZ, Szkice..., s. 265, il. 147). Kolumny kręcone jako
takie występują w sztuce lwowskiej już od początku XVII w.
W ołtarzu w kaplicy Bolmów z 1617 r. całe trzony kolumn
są spiralnie kanelowane (na co zwrócił mi uprzejmie uwagę
Prof. GĘBAROWICZ, por. Szkice..., s. 57, il. 32). Do popu-
larności kręconych kolumn w typie berniniowskich mogła
też przyczynić się m.in. rycina rzymskiej konfesji św. Piotra
w traktacie B. N. WĄSOWSKIEGO, Callitectonicorum, seu
de pulchro architecturae saćrae.., Poznań 1678, tabl. V, ryc. 7.
347