DOI Artikel:
Recenzje - Polemiki
DOI Artikel:Lileyko, Jerzy: W sprawie autorstwa i datowania projektów Zamku Królewskiego z czasów Augusta II oraz rysunku bramy zamkowej tzw. Świętojańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0371
RECENZJE — POLEMIKI
polecenie dworu chcącego w ten sposób upamiętnić
swoije poczynania artystyczne.
Omawiane trzy plansze wchodzą w skład albumo-
wej serii rysunków mających obrazować inicjatywy
budowlane Augusta II. Szereg omyłek i fałszywych
informacji zawartych w opisach tych plansz13 —
wzbudza nieufność także do wspaniałego, a może na-
wet fantastycznego projektu przebudowy Zamku.
Czy projekty, którymi posłużył się Jauch, były
dziełem Karchera? Twierdzenie Hentschla może być
tylko hipotezą. Hentschel przyznaje, że twórczość tego
architekta jest mało zbadana. Za pewne jego dzieła
uchodzą projekty dla pałacu Weisenstein pod Kassel,
wykonane na zamówienie landgrafa Hesji. Natomiast
Palais de Saxe (il. 6) i Hotel Brytyjski w .Dreźnie są
Karcherowi jedynie przypisywane14. W Taschenberg-
-Palais w Dreźnie (il. 7) i w Joachimstein Karcher
pracował wspólnie z M. D. Póppelmannem. W Joa-
chimstein działał także Ch. Beyer 15 16. Wyraźne wydzie-
lenie prac tych architektów nie jest dotychczas usta-
lone. Hentschel przypuszcza, że projekt bramy wjaz-
dowej w Joachimstein wykonał Karcher (il. 5). Nie
ma jednak na to wiarygodnych dowodów. Mimo nie-
pewnej atrybucji porównuje tę bramę z wieżowymi
pawilonami na widoku perspektywicznym Zamku od-
najdując w obu budowlach wiele wspólnych elemen-
tów 1S. Wywód ten ma przekonać, że autorem projek-
tów zamkowych jest Karcher (il. 4, 5).
Wydaje się, że atrybucja oparta na analizie po-
równawczej niedokładnego przerysu z projektem tyl-
ko przypisywanym nie może być przyjęta bez zastrze-
żeń.
Mało przekonywające jest także stwierdzenie Hent-
schla, że projekty M. D. Pbppelmanna dla Zwingeru
z lat dwudziestych XVIII w. są 'bardziej eleganckie
niż projekt Zamku warszawskiego i że fakt ten wy-
klucza przypisanie ich Póppelmannowi. Wszak sam
Autor udowadnia, że projekt Zamku znany jest jedy-
nie w postaci przerysu wykonanego przez Jaucha, któ-
rego Styl rysunku — jak Hentschel pisze w innym
miejscu — odznaczał się twardością i brakiem „ele-
gancji” 17
Także zastosowana przez Hentschla metoda pole-
gająca na przypisywaniu pewnych elementów archi-
tektonicznych tylko Karcherowi albo tylko Póppel-
mannowi wydaje się niewłaściwa, jeśli się zważy, że
obaj ci architekci reprezentowali tę samą tendencję
artystyczną. Niewątpliwym źródłem inspiracji, zarów-
no dla Póppelmanna, jak i Karchera, była twórczość
najwybitniejszego przedstawiciela późnego baroku w
krajach środkowej Europy — Fischera von Ertach.
Jego też twórczość była wzorem dla bardziej utalen-
towanego Póppelmanna i prawdopodobnie mniej zdol-
nego Karchera (il. 7, 8, 9).
Podobne trudności, jak próblem autorstwa, nasu-
wa także sprawa datowania projektów. Można zgo-
dzić się z Hentschlem, że data 1715 wymieniona w
opisie planszy jest jedynie datą terminu antę quem.
jest zrozumiałe, że opisujący plansze mógł rocmyln
konfederację Tarnogrodzką (1715) z konfederacją war-
szawską <1704). Szereg plansz należących do albumu,
w którego skład wchodzą omawiane przerysy, ma
13 .Tamże, s. 441—445.
14 F. LÓFFLER, Das Alte Dresden, Dresden 1956, s. 94,
11. 203.
15 HENTSCHEL, jw., Textband, s. 96.
16 Tamże, s. 96, il. 24, Bildband, 11. 107.
II. 5. Joachimstein. Brama wjazdowa do zamku, wg
Hentschla. (Repr. W. Wolny)
także szereg błędnych opisów. Jednakże fakt pobytu
Karchera w Warszawie w 1698 r. nie może przesą-
dzać czasu powstania projektu, zwłaszcza, że nie ma-
my pewności, czy projekt ten jest rzeczywiście jego
dziełem.
Nasuwa się też wątpliwość, czy w niespełna rok
po elekcji (Fryderyk August był koronowany 15.IX.
1697 r.) król mógł wystąpić z projektem przebudowy
Zamku i to na tak wielką skalę. Czy uwagi Augu-
sta II w pierwszym roku panowania nie zaprzątały
raczej walka z opozycją stronnictwa francuskiego
i sprawa utrzymania się na tronie polskim — tak
bardzo pożądanym i atrakcyjnym dla ambitnego
elektora Rzeszy, niż sprawy budowlane w niepewnej
stolicy.
Bezsprzeczną zasługą prof. Hentschla jest wyka-
zanie, że okazały projekt przebudowy Zamku jest
przerysem wykonanym z projektów wcześniejszych,
i określenie pisma w opisach plansz jako charakte-
rystycznego dla kancelarii Jaucha w latach trzy-
dziestych—czterdziestych XVIII w. Z faktów tych
Autor nie wyciągnął jednak wszystkich konsekwencji.
Dlatego wydaje się, że problem autorstwa i czas
powstania barokowego projektu przebudowy Zamku
muszą nadal pozostać sprawą otwartą.
Rysunek przedstawiający bramę Świętojańską18
(il. 10) prof. Hentschel połączył z omówionym wyżej
późnobarokowym projektem przebudowy Zamku i u-
znał go także .za przerys z projektu Karchera z
1698 r. 19. Rysunek bramy, jego fałszywy opis i jego
związek z innymi rysunkami serii, do której nale-
ży — zostały omówione już wcześniej 20.
Pomiędzy bramą a widokiem perspektywicznym
Zamku wyraźnie widoczne są różnice w stylu ry-
sunku (il. 3, 4, 10). Prof. Hentschel sądzi, że różnice
te wynikają Stąd, że przerys karcherowskiego pro-
jektu bramy został wykonany przez innego rysow-
17 Tamże, Textband, s. 47, 99.
18 Staatsarehiv Dresden, syign. VII, 89, Nr 2, BI. 1.
19 HENTSCHEL, jw., Textba>nd, s. 99.
20 LILEYKO, jw., S. 436—438.
361
polecenie dworu chcącego w ten sposób upamiętnić
swoije poczynania artystyczne.
Omawiane trzy plansze wchodzą w skład albumo-
wej serii rysunków mających obrazować inicjatywy
budowlane Augusta II. Szereg omyłek i fałszywych
informacji zawartych w opisach tych plansz13 —
wzbudza nieufność także do wspaniałego, a może na-
wet fantastycznego projektu przebudowy Zamku.
Czy projekty, którymi posłużył się Jauch, były
dziełem Karchera? Twierdzenie Hentschla może być
tylko hipotezą. Hentschel przyznaje, że twórczość tego
architekta jest mało zbadana. Za pewne jego dzieła
uchodzą projekty dla pałacu Weisenstein pod Kassel,
wykonane na zamówienie landgrafa Hesji. Natomiast
Palais de Saxe (il. 6) i Hotel Brytyjski w .Dreźnie są
Karcherowi jedynie przypisywane14. W Taschenberg-
-Palais w Dreźnie (il. 7) i w Joachimstein Karcher
pracował wspólnie z M. D. Póppelmannem. W Joa-
chimstein działał także Ch. Beyer 15 16. Wyraźne wydzie-
lenie prac tych architektów nie jest dotychczas usta-
lone. Hentschel przypuszcza, że projekt bramy wjaz-
dowej w Joachimstein wykonał Karcher (il. 5). Nie
ma jednak na to wiarygodnych dowodów. Mimo nie-
pewnej atrybucji porównuje tę bramę z wieżowymi
pawilonami na widoku perspektywicznym Zamku od-
najdując w obu budowlach wiele wspólnych elemen-
tów 1S. Wywód ten ma przekonać, że autorem projek-
tów zamkowych jest Karcher (il. 4, 5).
Wydaje się, że atrybucja oparta na analizie po-
równawczej niedokładnego przerysu z projektem tyl-
ko przypisywanym nie może być przyjęta bez zastrze-
żeń.
Mało przekonywające jest także stwierdzenie Hent-
schla, że projekty M. D. Pbppelmanna dla Zwingeru
z lat dwudziestych XVIII w. są 'bardziej eleganckie
niż projekt Zamku warszawskiego i że fakt ten wy-
klucza przypisanie ich Póppelmannowi. Wszak sam
Autor udowadnia, że projekt Zamku znany jest jedy-
nie w postaci przerysu wykonanego przez Jaucha, któ-
rego Styl rysunku — jak Hentschel pisze w innym
miejscu — odznaczał się twardością i brakiem „ele-
gancji” 17
Także zastosowana przez Hentschla metoda pole-
gająca na przypisywaniu pewnych elementów archi-
tektonicznych tylko Karcherowi albo tylko Póppel-
mannowi wydaje się niewłaściwa, jeśli się zważy, że
obaj ci architekci reprezentowali tę samą tendencję
artystyczną. Niewątpliwym źródłem inspiracji, zarów-
no dla Póppelmanna, jak i Karchera, była twórczość
najwybitniejszego przedstawiciela późnego baroku w
krajach środkowej Europy — Fischera von Ertach.
Jego też twórczość była wzorem dla bardziej utalen-
towanego Póppelmanna i prawdopodobnie mniej zdol-
nego Karchera (il. 7, 8, 9).
Podobne trudności, jak próblem autorstwa, nasu-
wa także sprawa datowania projektów. Można zgo-
dzić się z Hentschlem, że data 1715 wymieniona w
opisie planszy jest jedynie datą terminu antę quem.
jest zrozumiałe, że opisujący plansze mógł rocmyln
konfederację Tarnogrodzką (1715) z konfederacją war-
szawską <1704). Szereg plansz należących do albumu,
w którego skład wchodzą omawiane przerysy, ma
13 .Tamże, s. 441—445.
14 F. LÓFFLER, Das Alte Dresden, Dresden 1956, s. 94,
11. 203.
15 HENTSCHEL, jw., Textband, s. 96.
16 Tamże, s. 96, il. 24, Bildband, 11. 107.
II. 5. Joachimstein. Brama wjazdowa do zamku, wg
Hentschla. (Repr. W. Wolny)
także szereg błędnych opisów. Jednakże fakt pobytu
Karchera w Warszawie w 1698 r. nie może przesą-
dzać czasu powstania projektu, zwłaszcza, że nie ma-
my pewności, czy projekt ten jest rzeczywiście jego
dziełem.
Nasuwa się też wątpliwość, czy w niespełna rok
po elekcji (Fryderyk August był koronowany 15.IX.
1697 r.) król mógł wystąpić z projektem przebudowy
Zamku i to na tak wielką skalę. Czy uwagi Augu-
sta II w pierwszym roku panowania nie zaprzątały
raczej walka z opozycją stronnictwa francuskiego
i sprawa utrzymania się na tronie polskim — tak
bardzo pożądanym i atrakcyjnym dla ambitnego
elektora Rzeszy, niż sprawy budowlane w niepewnej
stolicy.
Bezsprzeczną zasługą prof. Hentschla jest wyka-
zanie, że okazały projekt przebudowy Zamku jest
przerysem wykonanym z projektów wcześniejszych,
i określenie pisma w opisach plansz jako charakte-
rystycznego dla kancelarii Jaucha w latach trzy-
dziestych—czterdziestych XVIII w. Z faktów tych
Autor nie wyciągnął jednak wszystkich konsekwencji.
Dlatego wydaje się, że problem autorstwa i czas
powstania barokowego projektu przebudowy Zamku
muszą nadal pozostać sprawą otwartą.
Rysunek przedstawiający bramę Świętojańską18
(il. 10) prof. Hentschel połączył z omówionym wyżej
późnobarokowym projektem przebudowy Zamku i u-
znał go także .za przerys z projektu Karchera z
1698 r. 19. Rysunek bramy, jego fałszywy opis i jego
związek z innymi rysunkami serii, do której nale-
ży — zostały omówione już wcześniej 20.
Pomiędzy bramą a widokiem perspektywicznym
Zamku wyraźnie widoczne są różnice w stylu ry-
sunku (il. 3, 4, 10). Prof. Hentschel sądzi, że różnice
te wynikają Stąd, że przerys karcherowskiego pro-
jektu bramy został wykonany przez innego rysow-
17 Tamże, Textband, s. 47, 99.
18 Staatsarehiv Dresden, syign. VII, 89, Nr 2, BI. 1.
19 HENTSCHEL, jw., Textba>nd, s. 99.
20 LILEYKO, jw., S. 436—438.
361