DOI Artikel:
Recenzje - Polemiki
DOI Artikel:Król-Kaczorowska, Barbara: Teatry
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0398
RECENZJE — POLEMIKI
Nie wspomina natomiast Hentschel innego teatru
zamkowego, zwanego teatrem w „Kamienicy Kromlo-
fowskiej” od nazwiska pierwotnego właściciela domu,
mieszczanina Krumlaufa3. Kamienica znajdowała się
obok zamkowej „Bramy od Kanonji”. Król najpierw
wydzierżawił ją w r. 1715, a potem w 1731 kupił od
Leśniewskiego. Teatr powstał w r. 1716; scenę usytuo-
wano na I piętrze kamienicy, portal sceny przebito
w murze dzielącym kamienicę od ganku zamkowego;
w ten sposób połączono teatr z I piętrem dawnej
„curia minor”. Scena była kulisowa, miała dwie loże
prosceniowe, a na widowni miejsca parterowe (5 ław)
oraz lożę-balkon na piętrze. Teatr ten widoczny jest
na planach Zamku znajdujących się w Gab. iRyc. BUW
(Inw. G. R. 201'3—12015). Był czynny w latach 1716—
1744.
II. Teatry w pałacu Saskim
Najwcześniejszy wymienia Hentschel. Nie był do-
tychczas znany historykom polskim. Wiadomości o
nim są jednak nader skromne. Istniał w latach 1715—
17 na pewno, być może jednak dłużej niż 3 lata. Za-
chowały się rachunki za roboty ciesielskie i blachar-
skie wykonane w tejże komediałni pałacowej. Rów-
nież Lorenzo Rossi otrzymał wltedy za roboty malar-
skie w tej Komediałni sumę 400 Tal. Hentschel łączy
ten teatr ze schematycznym planem pałacu saskiego
wykonanym w r. 1735 przez Jaucha w zwiążku z bu-
dową kaplicy w północnym skrzydle pałacu. Na planie
tym widnieje napis „Eingang nach dem Comódien-
-Hausse”. Hentschel przypuszcza, że znajdował się on
na miejscu późniejszej kaplicy4. Jest to możliwe, ale
nie absolutnie pewne. Prof. Hentschel nie wspo-
mina bowiem o istnieniu innej Komediałni, zbu-
dowanej w r. 1724 „bei dem” lub też, jak chcą
inne dokumenty, „neben dem Kóniglichen Palais”5.
Budynek ten wznoszono od liipca do grudnia 1724 r.,
najprawdopodobniej z pruskiego muru. Sala była nie-
wielka; miała kilka okien, loże prosceniowe, wnętrze
malowane i ozdobione rzeźbami. Ustawiono w niej 5
długich ławek, na których obicie zużył tapicer Jo-
hann Gottfried Hampel 74 m czerwonej tkaniny, na
kurtynę zaś 80 m niebieskiej i żółtej. Dekoracje do
tego teatru malował nadworny malarz Augusta II Jo-
hann Samuel Mock. To ten właśnie teatr znajdował
się najprawdopodobniej na miejscu późniejszej ka-
plicy i ten zapewne budynek widoczny jest na ryci-
nie przedstawiającej fasadę pałacu od strony dzisiej-
szego placu Zwycięstwa. Po prawej stronie korpusu
głównego widnieje węższa elewacja teatru, bardzo
skromna, niewiele tylko wznosząca się ponad niższe
piętro pałacu. Wydaje się, że teatr ten odegrał dużą
rolę w ówczesnym życiu miasta, skoro tak dokładnie
zapamiętano datę jego budowy, że przyznano ją bu-
dynkowi Operalni Saskiej przy ul. Królewskiej. Błąd
ten utrzymał się w polskiej literaturze przedmiotu aż
do r. 1966. Ostatnim teatrem, który powstał w pobliżu
Ogrodu Saskiego w w. XVIII była wspomniana już
3 Z. RASZEWSKI, Teatr w Kamienicy Kromlofowskiej,
„Pamiętnik Teatralny” 1965, z. 1.
4 HENTSCHEL, jw., s. 110.
5 B. KRÓL-KACZOROWSKA, Dwie Operalnie, „Pamiętnik
Teatralny” 1966, z. 1—4. Teatr miał kosztować 5500 tal.
8 B. KRÓL, Budynek Operalni Saskiej w Warszawie,
„Pamiętnik Teatralny” 1956, z. 4; — M. KWIATKOWSKI,
Przyczynek do dziejów Operalni, tamże 1965, z. 1; — KRÓL-
-KACZOROWSKA, Dwie Operalnie, jw.
7 HENTSCHEL, jw., S. 2801—281.
Operalnia. Budynek został stosunkowo dokładnie o-
pracowany (choć nie wszystkie związane z nim pro-
blemy są jeszcze 'dla nas jasne)6, nie będę więc za-
trzymywała się przy opisie jego wnętrza. Ważne są
natomiast nowe informacje podane przez Hentschla.
Otóż — tym razem zupełnie pewna wiadomość: naz-
wisko twórcy Operalni, którym był Carl Friedrich
Póppelmann 7. Nąpisałam „tym razem”, bo w artykule
o zamku Augusta II w Kargowej Hentschel już raz
wysunął tę możliwość; można się było jednak wahać
ze względu na daty, które podawał — była mowa o
latach 1736 i 1745, kiedy wiadomo, że Operalnię wznie-
siono w r. 1748 8. Obecnie wszystkie wątpliwości zo-
stały już ostatecznie rozproszone.
Następną nową informacją jest podanie sumy, za
jdką budynek wzniesiono. Kosztował 19.211 talarów.
Ponadto Hentschel uważa, że zastosowane we wnętrzu
teatru pilastry korynCkie, niespotykane w twórczości
Póppelmanna to — najprawdopodobniej powtórzenie
detalu jednego z dawnych teatrów drezdeńskich, np.
z Wielkiej Opery wzniesionej przez Alessandro Mauro
w r. 1719 9.
Jeśli chodzi o projekty nie wykonanych teatrów
w pałacu Saskim, to Hentschel podaje trzy — znane
i publikowane w polskiej literaturze przedmiotu. Tea-
try te znajdują się:
1. na projekcie I przebudowy pałacu Naumana (1713—
17); teatr — w południowym skrzydle pałacu10,
2. na projekcie II rozbudowy pałacu Jaucha (1726);
teatr w skrzydle południowymn,
3. na projekcie IV przebudowy i rozbudowy pałacu
(de Bodta) ok. 1733 — „place pour un theatre de
Comoedie” również w południowym skrzydle pa-
łacu 12.
Odrębnym zagadnieniem są Teatry Zielone
w Ogrodzie Saskim13. Było ich kolejno dwa,
są odnotowane w polskiej literaturze przedmiotu.
Hentschel dorzuca jednak interesujące uwagi i wia-
domości do óbecnego stanu badań.
Amfiteatry I i II to elementy architektury ogro-
dowej wykonane z nasypów ziemnych i szpalerów
zielonych 14.
W Archiwum Drezdeńskim zachował się rysunek,
na którym znajdują się rzut i dwa przekroje Amfi-
teatru I (sygn. R Schr. VII, Fach. 89, nr II). Rysu-
nek opatrzony jest legendą o następującym tekście:
„Dessein eines Amphiteatri norhergegangenen Riss
und Triangel gegenuber nebst Profil. Solches hat
schon unter Direction des damaliges Oberst Leutnants
Jauch Anno 1713 wurcklich eingerićhtet gestanden
ist aber unter Augusto Il-do nerdndert worden”. Hen-
tschel uważa, że amfiteatr nie mógł być wykonany w
r. 1713. Byłoby to — według niego — za wcześnie.
Ponadto stwierdza dalej Hentschel — w owej legen-
S. 157.
w XVIII, „Pamiętnik Teatralny” 1955, z. 2.
14 HENTSCHEL, Die sachsische Baukunst..., jw.,
8 Tenże,
Nieznany zamek Augusta Mocnego w
Kargo-
wej, „Kwart.
9 Tenże,
Areh. i Urb.” ni, 1958, z. 2.
Die sachsische Baukunst..., jw., s.
280-281.
io Tamże, s. 113.
u Tamże, s. 118.
12 Tamże, s. 140.
13 B. KRÓL, Teatry na wolnym powietrzu w
Polsce
388
Nie wspomina natomiast Hentschel innego teatru
zamkowego, zwanego teatrem w „Kamienicy Kromlo-
fowskiej” od nazwiska pierwotnego właściciela domu,
mieszczanina Krumlaufa3. Kamienica znajdowała się
obok zamkowej „Bramy od Kanonji”. Król najpierw
wydzierżawił ją w r. 1715, a potem w 1731 kupił od
Leśniewskiego. Teatr powstał w r. 1716; scenę usytuo-
wano na I piętrze kamienicy, portal sceny przebito
w murze dzielącym kamienicę od ganku zamkowego;
w ten sposób połączono teatr z I piętrem dawnej
„curia minor”. Scena była kulisowa, miała dwie loże
prosceniowe, a na widowni miejsca parterowe (5 ław)
oraz lożę-balkon na piętrze. Teatr ten widoczny jest
na planach Zamku znajdujących się w Gab. iRyc. BUW
(Inw. G. R. 201'3—12015). Był czynny w latach 1716—
1744.
II. Teatry w pałacu Saskim
Najwcześniejszy wymienia Hentschel. Nie był do-
tychczas znany historykom polskim. Wiadomości o
nim są jednak nader skromne. Istniał w latach 1715—
17 na pewno, być może jednak dłużej niż 3 lata. Za-
chowały się rachunki za roboty ciesielskie i blachar-
skie wykonane w tejże komediałni pałacowej. Rów-
nież Lorenzo Rossi otrzymał wltedy za roboty malar-
skie w tej Komediałni sumę 400 Tal. Hentschel łączy
ten teatr ze schematycznym planem pałacu saskiego
wykonanym w r. 1735 przez Jaucha w zwiążku z bu-
dową kaplicy w północnym skrzydle pałacu. Na planie
tym widnieje napis „Eingang nach dem Comódien-
-Hausse”. Hentschel przypuszcza, że znajdował się on
na miejscu późniejszej kaplicy4. Jest to możliwe, ale
nie absolutnie pewne. Prof. Hentschel nie wspo-
mina bowiem o istnieniu innej Komediałni, zbu-
dowanej w r. 1724 „bei dem” lub też, jak chcą
inne dokumenty, „neben dem Kóniglichen Palais”5.
Budynek ten wznoszono od liipca do grudnia 1724 r.,
najprawdopodobniej z pruskiego muru. Sala była nie-
wielka; miała kilka okien, loże prosceniowe, wnętrze
malowane i ozdobione rzeźbami. Ustawiono w niej 5
długich ławek, na których obicie zużył tapicer Jo-
hann Gottfried Hampel 74 m czerwonej tkaniny, na
kurtynę zaś 80 m niebieskiej i żółtej. Dekoracje do
tego teatru malował nadworny malarz Augusta II Jo-
hann Samuel Mock. To ten właśnie teatr znajdował
się najprawdopodobniej na miejscu późniejszej ka-
plicy i ten zapewne budynek widoczny jest na ryci-
nie przedstawiającej fasadę pałacu od strony dzisiej-
szego placu Zwycięstwa. Po prawej stronie korpusu
głównego widnieje węższa elewacja teatru, bardzo
skromna, niewiele tylko wznosząca się ponad niższe
piętro pałacu. Wydaje się, że teatr ten odegrał dużą
rolę w ówczesnym życiu miasta, skoro tak dokładnie
zapamiętano datę jego budowy, że przyznano ją bu-
dynkowi Operalni Saskiej przy ul. Królewskiej. Błąd
ten utrzymał się w polskiej literaturze przedmiotu aż
do r. 1966. Ostatnim teatrem, który powstał w pobliżu
Ogrodu Saskiego w w. XVIII była wspomniana już
3 Z. RASZEWSKI, Teatr w Kamienicy Kromlofowskiej,
„Pamiętnik Teatralny” 1965, z. 1.
4 HENTSCHEL, jw., s. 110.
5 B. KRÓL-KACZOROWSKA, Dwie Operalnie, „Pamiętnik
Teatralny” 1966, z. 1—4. Teatr miał kosztować 5500 tal.
8 B. KRÓL, Budynek Operalni Saskiej w Warszawie,
„Pamiętnik Teatralny” 1956, z. 4; — M. KWIATKOWSKI,
Przyczynek do dziejów Operalni, tamże 1965, z. 1; — KRÓL-
-KACZOROWSKA, Dwie Operalnie, jw.
7 HENTSCHEL, jw., S. 2801—281.
Operalnia. Budynek został stosunkowo dokładnie o-
pracowany (choć nie wszystkie związane z nim pro-
blemy są jeszcze 'dla nas jasne)6, nie będę więc za-
trzymywała się przy opisie jego wnętrza. Ważne są
natomiast nowe informacje podane przez Hentschla.
Otóż — tym razem zupełnie pewna wiadomość: naz-
wisko twórcy Operalni, którym był Carl Friedrich
Póppelmann 7. Nąpisałam „tym razem”, bo w artykule
o zamku Augusta II w Kargowej Hentschel już raz
wysunął tę możliwość; można się było jednak wahać
ze względu na daty, które podawał — była mowa o
latach 1736 i 1745, kiedy wiadomo, że Operalnię wznie-
siono w r. 1748 8. Obecnie wszystkie wątpliwości zo-
stały już ostatecznie rozproszone.
Następną nową informacją jest podanie sumy, za
jdką budynek wzniesiono. Kosztował 19.211 talarów.
Ponadto Hentschel uważa, że zastosowane we wnętrzu
teatru pilastry korynCkie, niespotykane w twórczości
Póppelmanna to — najprawdopodobniej powtórzenie
detalu jednego z dawnych teatrów drezdeńskich, np.
z Wielkiej Opery wzniesionej przez Alessandro Mauro
w r. 1719 9.
Jeśli chodzi o projekty nie wykonanych teatrów
w pałacu Saskim, to Hentschel podaje trzy — znane
i publikowane w polskiej literaturze przedmiotu. Tea-
try te znajdują się:
1. na projekcie I przebudowy pałacu Naumana (1713—
17); teatr — w południowym skrzydle pałacu10,
2. na projekcie II rozbudowy pałacu Jaucha (1726);
teatr w skrzydle południowymn,
3. na projekcie IV przebudowy i rozbudowy pałacu
(de Bodta) ok. 1733 — „place pour un theatre de
Comoedie” również w południowym skrzydle pa-
łacu 12.
Odrębnym zagadnieniem są Teatry Zielone
w Ogrodzie Saskim13. Było ich kolejno dwa,
są odnotowane w polskiej literaturze przedmiotu.
Hentschel dorzuca jednak interesujące uwagi i wia-
domości do óbecnego stanu badań.
Amfiteatry I i II to elementy architektury ogro-
dowej wykonane z nasypów ziemnych i szpalerów
zielonych 14.
W Archiwum Drezdeńskim zachował się rysunek,
na którym znajdują się rzut i dwa przekroje Amfi-
teatru I (sygn. R Schr. VII, Fach. 89, nr II). Rysu-
nek opatrzony jest legendą o następującym tekście:
„Dessein eines Amphiteatri norhergegangenen Riss
und Triangel gegenuber nebst Profil. Solches hat
schon unter Direction des damaliges Oberst Leutnants
Jauch Anno 1713 wurcklich eingerićhtet gestanden
ist aber unter Augusto Il-do nerdndert worden”. Hen-
tschel uważa, że amfiteatr nie mógł być wykonany w
r. 1713. Byłoby to — według niego — za wcześnie.
Ponadto stwierdza dalej Hentschel — w owej legen-
S. 157.
w XVIII, „Pamiętnik Teatralny” 1955, z. 2.
14 HENTSCHEL, Die sachsische Baukunst..., jw.,
8 Tenże,
Nieznany zamek Augusta Mocnego w
Kargo-
wej, „Kwart.
9 Tenże,
Areh. i Urb.” ni, 1958, z. 2.
Die sachsische Baukunst..., jw., s.
280-281.
io Tamże, s. 113.
u Tamże, s. 118.
12 Tamże, s. 140.
13 B. KRÓL, Teatry na wolnym powietrzu w
Polsce
388