Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (42.1980)

JERZY PIETRUSIŃSKI

HUGO Z OIGNIES

1 OSTENSORIA U KLARYSEK W KRAKOWIE I W SĄCZU*

Rev. Domno
Carolo Bono van Oost OSB
ex abbatia scti Andreae de Zevenkerken
d. d. d. J.P.

W skarbcu klasztoru klarysek przy kościele św.
Andrzeja w Krakowie znajduje się zespół trzynasto-
wiecznych ostensoriów (il. 1), które — choć zwraca-
ją uwagę elegancją formy artystycznej, subtelną or-
namentyką i doskonałością warsztatowego wykona-
nia — nie mają ani opracowania określającego ich
proweniencję, ani nawet liczniejszych wzmianek w
piśmiennictwie. Cztery z owych ostensoriów wykazują
identyczność typu i techniki oraz znaczne zbliżenia
wymiarów i proporcji, podobieństwa formy, również
w repertuarze powtarzających się motywów dekora-
cyjnych. Na wysmukłych podstawach o spłaszczonych,
okrągłych stopach, przewiązanych różnorako dekoro-
wanymi, spłaszczonymi nodusami, cylindryczny lub
kulisty klosz oprawiony jest od dołu i góry pierście-
niami, połączonymi trzema listewkami i obrzeżony-
* Artykuł ten powstał dzięki stypendium Ministerie van
Nationale Opvoeding en Nederlandse Cultuur i pobytowi
w Brukseli wiosną roku 1978; z wdzięcznością wspominam
Życzliwość jaka mnie tam otaczała, a zwłaszcza uprzejmą
opiekę ze strony Pana Renć Sneyersa, dyrektora Institut
Royal du Patrimoine Artistique, uczynną pomoc okazywaną
mi przez Panią Jacqueline Folie i przyjazne rozmowy z Pa-
nem Robertem Didier. Dzięki tej pomocy mogłem 20.VI.1978
r. zapoznać się dokładnie z obiektami ze skarbca z Oignies,
udostępnionymi mi przez przełożoną klasztoru Sióstr Notre-
-Dame z Namur pomimo trudności wobec trwającej wów-
czas ekspozycji tych dzieł w Musće Archćologique w ra._
mach programu „Sept merveilles de Belgique". Dziękuję
t^kże ksieniom klasztorów Klarysek w Starym Sączu i w
Krakowie za udostępnienie relikwiarzy, których autopsję
przeprowadziłem 21. i 22.VII.1978 r.
1 Relikwiarze-ostensoria:
a — śś. Piotra i Pawła, wys. 28,3 0 stopy 7,9; odnawiany
w XVII w. (szklany klosz i rozetki na listwach, pasek z na-

mi kołnierzykami o powtarzających się motywach
pseudofiligranowych i palmetowych; stożkowe nakry-
wy zwieńczone są kulkami owoców1.
Niejakie odmienności techniczne w sposobie opra-
cowania obrzeża stopy zdradza największe z osten-
soriów (il. la, 15), którego podstawa ma wyraźny co-
kolik, podczas gdy pozostałe mają tylko rant o wklę-
sło zawiniętym brzegu. Podobnego kształtu spłasz-
czone nodusy są za każdym razem odmiennie ufor-
mowane, bądź wielodzielnie, bądź ażurowo z pal-
metami, bądź wreszcie z dekoracją pseudogranula-
cyjnego groszkowania. W oprawach kloszy we wszyst-
kich czterech ostensoriach występują charakterysty-
czne pseudogranulacje i pseudofiligrany oraz pal-
metki, tworzące ażurowe grzebienie i kryzy, w któ-
rych pomiędzy poszczególnymi wachlarzykami pal-

pisem określającym relikwie: s. petri ap. s. paull ap.) oraz
pozłocony w XX w.
b — św. Wojciecha, wys. 25 0 stopy 6,8 0 nodusa 3; kry-
ształowy cylinder wieloboczny, wewnątrz na relikwi napis
barokową kursywą: s. adalbertl epl.
c — św. Doroty, wys. (bez krzyżyka wtórnie dodanego) 17,1
, stopy 6,4; wewnątrz kulistego klosza wys. 3 na relikwii
pasek papieru z nowożytnym napisem: s. dorothea' vlrg.'
d — św. nieokreślony, wys. 12 0 stopy 4,8; wewnątrz kuli-
stego klosza wys. 2,5 nieokreślone relikwie, przerabiany w
XVI w. (brak górnej części podstawy wraz z nodusem, listwy
dodane). Wszystkie cztery ostensoria puncowane na stopach
r epuncami kontrybucyjnymi 1806/7 r. dla przedmiotów śred-
niej wielkości (półksiężyc z literą E). Opis obiektów daje:
M. PIETRUSIŃSKA, Katalog i bibliografia zabytków [w:]
Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII
wieku (Dzieje Sztuki Polskiej t. 1), Warszawa 1971, s. 718—
—719) (drobne niedokładności sprostowano powyżej).

3