DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Galicka, Izabella; Sygietyńska, Hanna: "Hodegetria" z Błędowa
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48710#0043
IZABELLA GALICKA, HANNA SYGIETYŃSKA
„HODEGETRIA" Z BŁĘDOWA
W czasie inwentaryzacji zabytków sztuki na te-
renie dawnego powiatu grójeckiego na strychu koś-
cioła w Błędowie 1 odnalazłyśmy obraz przedstawia-
jący Matkę Boską z Dzieciątkiem (ił. 2). Gotycka
metryka obiektu nie wzbudzała wątpliwości, pomi-
mo grubej warstwy przemalowań zniekształcających
Jego pierwotny wygląd. Obraz ten został zareje-
strowany w kolejnym zeszycie Katalogu Zabytków
Sztuki2. Zarówno stan obiektu jak i forma prze-
chowania budziły poważne obawy co do szans jego
1 Kościół filialny p.w. św. Prokopa Opata (dawniej pa-
rafialny, w r. 1605 p.w. św. Michała) usytuowany jest przy
tzw. Starym Rynku. Parafia fundowana zapewne w w. XIII,
Wzmiankowana była w r. 1407. Kolejne kościoły wzmianko-
wano: w r. 1510 i 1603. Kościół z r. 1728 spalony został w
1817; kolejny z r. 1822 zamieniono w r. 1896 na kaplicę
Pogrzebową. Obecny kościół murowany wystawiono 1935—38
wg projektu arch. Jana Koszczyc.Witkiewicza.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce (cyt. dalej: KZS),
X, woj. warszawskie pod red. I. GALICKIEJ i H. SY-
GIETYŃSKIEJ, z. 5 pow. grójecki, Warszawa 1971, s. IX, 5,
11 115; obraz w ówczesnym stanie datowałyśmy na 3. ćw.
XV w.
' Przeprowadziły ją pp. Aldona Romanowiczowa i Maria
Wodzińska z Pracowni Konserwacji Malarstwa Muzeum
Narodowego w Warszawie. Na tym miejscu pragniemy zło-
żyć obu Paniom serdeczne podziękowania za udostępnienie
dokumentacji oraz obrazu w czasie przeprowadzanych prac
konserwatorskich.
Obraz o wymiarach 115,5X74,5 cm namalowany jest tem-
perą na podłożu złożonym z trzech desek lipowych o gru-
bości 15 mm, których spoiny oklejono płótnem lnianym
° prostym splocie. Konserwację rozpoczęto w ostatnim
kwartale r. 1970. Już wstępne sondaże wykazały obecność
kuku warstw przemalowań i nienaruszoną warstwę orygi-
nalną. Po kilku miesiącach prac nad klejeniem i prosto-
waniem podłoża przystąpiono do montowania parkietu typu
włoskiego, złożonego z listewek i klocków dębowych oraz
metalowych rurek. Zdejmowanie trzech warstw przemalo-
wań (kolejno: XX-wiecznej, zapewne XVIII-wiecznej oraz
XVI-wieeznej) trwało przeszło 3 i 1/2 roku. W ciągu r. 1976
dalszego przetrwania. Za namową autorek artyku-
łu obraz został oddany przez ówczesnego rządcę pa-
rafii błędowskiej do konserwacji 3 (il. 3). Jej osta-
teczny rezultat pozwolił na bardziej precyzyjne da-
towanie i klasyfikację przywróconego do dawnej
świetności dzieła 4 (il. 1). Nie tylko powiększa ono
skromny na Mazowszu 5 zasób gotyckiego malarstwa
tablicowego — lecz także stanowi istotne ogniwo
w wydłużającym się stale łańcuchu przedstawienia
maryjnego określonego typu.
trwały prace wykończeniowe powierzchni malowidła, wy-
konano uzupełnienia kitem brakującej zaprawy (ubytki
głównie w tle i na nimbie Marii) oraz wykonano retusz
scalający. W czasie prac konserwatorskich poczyniono sze-
reg obserwacji, stwierdzono min. fakt wczesnego rozeschnię_
cia się i ponownego klejenia desek malowidła, czego świa-
dectwem był ciemnoróżowy kit położony wzdłuż styku de-
sek na prawym policzku Marii, leżący szeroko na orygi-
nalnej powierzchni i pokryty pierwszą warstwą przema-
lowania w chłodno-różowej tonacji. Zaobserwowano szcze-
góły budowy technicznej obrazu, nie odbiegające zresztą od
ogólnie znanej średniowiecznej technologii: zaznaczenie sche-
matu układu kompozycji cienkim, ostrym narzędziem na
białej zaprawie, wykonanie szczegółowego rysunku za po-
mocą pędzelka — farbą o typie akwareli w kolorze roz-
wodnionej czerni. Puncowanie zarysów nimbów wykonano
w zaprawie przed srebrzeniem, poczem malowano głowy,
twarze, włosy, ręce, oraz nóżki, na końcu szaty. Na zakoń-
czenie srebrzenie w tle pokryto złocistym laserunkiem, wy-
konano promienie nimbów, pokrywając je laserunkiem oraz
namalowano laserunkową czerwienią korony.
4 Obecnie obraz znajduje się w rezydencji Prymasa Pol-
ski w Warszawie.
5 Czerwińsk (d. pow. płoński) — obraz św. Doroty 1450—
- 60, tempera na desce, pierwotnie stanowiący górną część
skrzydła ołtarzowego; por. Płońsk i okolice, KZS t. X s. 16,
Warszawa 1979. — Daniszewo (d. pow. płocki) — obraz wo-
tywny Madonna w gaju różanym ok. 1470—80 — w baro-
kowym ołtarzu głównym. — Pustelnik (d. pow. mińskoma-
zowiecki) — obraz Hodegetrii pocz. w. XVI; por. KZS t. X
z. 8, Warszawa 1968, s. III, 25, il. 32. Gruntownie przema-
35
„HODEGETRIA" Z BŁĘDOWA
W czasie inwentaryzacji zabytków sztuki na te-
renie dawnego powiatu grójeckiego na strychu koś-
cioła w Błędowie 1 odnalazłyśmy obraz przedstawia-
jący Matkę Boską z Dzieciątkiem (ił. 2). Gotycka
metryka obiektu nie wzbudzała wątpliwości, pomi-
mo grubej warstwy przemalowań zniekształcających
Jego pierwotny wygląd. Obraz ten został zareje-
strowany w kolejnym zeszycie Katalogu Zabytków
Sztuki2. Zarówno stan obiektu jak i forma prze-
chowania budziły poważne obawy co do szans jego
1 Kościół filialny p.w. św. Prokopa Opata (dawniej pa-
rafialny, w r. 1605 p.w. św. Michała) usytuowany jest przy
tzw. Starym Rynku. Parafia fundowana zapewne w w. XIII,
Wzmiankowana była w r. 1407. Kolejne kościoły wzmianko-
wano: w r. 1510 i 1603. Kościół z r. 1728 spalony został w
1817; kolejny z r. 1822 zamieniono w r. 1896 na kaplicę
Pogrzebową. Obecny kościół murowany wystawiono 1935—38
wg projektu arch. Jana Koszczyc.Witkiewicza.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce (cyt. dalej: KZS),
X, woj. warszawskie pod red. I. GALICKIEJ i H. SY-
GIETYŃSKIEJ, z. 5 pow. grójecki, Warszawa 1971, s. IX, 5,
11 115; obraz w ówczesnym stanie datowałyśmy na 3. ćw.
XV w.
' Przeprowadziły ją pp. Aldona Romanowiczowa i Maria
Wodzińska z Pracowni Konserwacji Malarstwa Muzeum
Narodowego w Warszawie. Na tym miejscu pragniemy zło-
żyć obu Paniom serdeczne podziękowania za udostępnienie
dokumentacji oraz obrazu w czasie przeprowadzanych prac
konserwatorskich.
Obraz o wymiarach 115,5X74,5 cm namalowany jest tem-
perą na podłożu złożonym z trzech desek lipowych o gru-
bości 15 mm, których spoiny oklejono płótnem lnianym
° prostym splocie. Konserwację rozpoczęto w ostatnim
kwartale r. 1970. Już wstępne sondaże wykazały obecność
kuku warstw przemalowań i nienaruszoną warstwę orygi-
nalną. Po kilku miesiącach prac nad klejeniem i prosto-
waniem podłoża przystąpiono do montowania parkietu typu
włoskiego, złożonego z listewek i klocków dębowych oraz
metalowych rurek. Zdejmowanie trzech warstw przemalo-
wań (kolejno: XX-wiecznej, zapewne XVIII-wiecznej oraz
XVI-wieeznej) trwało przeszło 3 i 1/2 roku. W ciągu r. 1976
dalszego przetrwania. Za namową autorek artyku-
łu obraz został oddany przez ówczesnego rządcę pa-
rafii błędowskiej do konserwacji 3 (il. 3). Jej osta-
teczny rezultat pozwolił na bardziej precyzyjne da-
towanie i klasyfikację przywróconego do dawnej
świetności dzieła 4 (il. 1). Nie tylko powiększa ono
skromny na Mazowszu 5 zasób gotyckiego malarstwa
tablicowego — lecz także stanowi istotne ogniwo
w wydłużającym się stale łańcuchu przedstawienia
maryjnego określonego typu.
trwały prace wykończeniowe powierzchni malowidła, wy-
konano uzupełnienia kitem brakującej zaprawy (ubytki
głównie w tle i na nimbie Marii) oraz wykonano retusz
scalający. W czasie prac konserwatorskich poczyniono sze-
reg obserwacji, stwierdzono min. fakt wczesnego rozeschnię_
cia się i ponownego klejenia desek malowidła, czego świa-
dectwem był ciemnoróżowy kit położony wzdłuż styku de-
sek na prawym policzku Marii, leżący szeroko na orygi-
nalnej powierzchni i pokryty pierwszą warstwą przema-
lowania w chłodno-różowej tonacji. Zaobserwowano szcze-
góły budowy technicznej obrazu, nie odbiegające zresztą od
ogólnie znanej średniowiecznej technologii: zaznaczenie sche-
matu układu kompozycji cienkim, ostrym narzędziem na
białej zaprawie, wykonanie szczegółowego rysunku za po-
mocą pędzelka — farbą o typie akwareli w kolorze roz-
wodnionej czerni. Puncowanie zarysów nimbów wykonano
w zaprawie przed srebrzeniem, poczem malowano głowy,
twarze, włosy, ręce, oraz nóżki, na końcu szaty. Na zakoń-
czenie srebrzenie w tle pokryto złocistym laserunkiem, wy-
konano promienie nimbów, pokrywając je laserunkiem oraz
namalowano laserunkową czerwienią korony.
4 Obecnie obraz znajduje się w rezydencji Prymasa Pol-
ski w Warszawie.
5 Czerwińsk (d. pow. płoński) — obraz św. Doroty 1450—
- 60, tempera na desce, pierwotnie stanowiący górną część
skrzydła ołtarzowego; por. Płońsk i okolice, KZS t. X s. 16,
Warszawa 1979. — Daniszewo (d. pow. płocki) — obraz wo-
tywny Madonna w gaju różanym ok. 1470—80 — w baro-
kowym ołtarzu głównym. — Pustelnik (d. pow. mińskoma-
zowiecki) — obraz Hodegetrii pocz. w. XVI; por. KZS t. X
z. 8, Warszawa 1968, s. III, 25, il. 32. Gruntownie przema-
35