DOI issue:
Nr.2
DOI article:Harasimowicz, Jan: Kasper Berger i rzeźba legnicka schyłku XVI wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48710#0115
JAN HARASIMOWICZ
KASPER BERGER I RZEŹBA LEGNICKA SCHYŁKU XVI WIEKU
Badania nad rzeźbą śląską okresu renesansu i ma-
nieryzmu, zaniedbane w okresie przed II wojną świa-
tową1, prowadzone są w ostatnich latach z coraz
większym rozmachem, przynosząc też godne uwagi
rezultaty. Prace Zlata, Kębłowskiego, Skuratowicza
i Chrzanowskiego 2, w znacznym stopniu poszerzyły
naszą wiedzę o dwóch głównych środowiskach arty-
stycznych — wrocławskim i brzesko-nyskim. Nato-
miast trzeci znaczący ośrodek rzeźby śląskiej — Leg-
nica — nie doczekał się, jeśli nie liczyć artykułu
Rudkowskiego3, godnego swej rangi artystycznej
miejsca w polskich publikacjach z zakresu historii
sztuki. W ostatnich latach Katedra Historii Sztuki
Uniwersytetu Wrocławskiego podjęła w swym progra-
mie badawczym znacznie szerzej problematykę śląs-
kiej rzeźby okresu renesansu i manieryzmu, powstał
szereg prac magisterskich poświęconych głównym
dziełom rzeźbiarskim lub zespołom dzieł, w tym rów-
nież należącym do środowiska artystycznego Leg-
nicy 4.
Artykuł niniejszy stanowi pierwszą po publika-
cjach Kurta Bimlera 5 próbę charakterystyki działa-
jących na północnych obszarach Dolnego Śląska w
ostatniej ćwierci XVI w. warsztatów rzeźbiarskich.
Głównym celem autora tych rozważań jest określe-
nie roli Kaspra Bergera w rzeźbie środowiska leg-
nickiego. Stało się to możliwe dzięki prowadzonym
od kilku lat studiom terenowym, które przyniosły
poznanie szeregu ważnych dzieł rzeźby kamiennej,
dotąd w zasadzie pomijanych w literaturze przed-
miotu.
Pod koniec 1. połowy XVI w. na północnych ob-
szarach Dolnego Śląska działał italianizujący war-
sztat, zwany „Warsztatem Chojnowskim", a współ-
pracujący z nim Mistrz I.W.6 stworzył wybitne dzie-
ła plastyki sepulkralnej, mające zasadnicze znacze-
nie dla dalszego rozwoju rzeźby śląskiej, zwłaszcza
przyściennego nagrobka figuralnego. Jednak 1. trzy-
dziestolecie 2. połowy wieku przyniosło znaczne ob-
niżenie poziomu produkcji rzeźbiarskiej w Legnicy.
Szereg dzieł, głównie epitafiów, z lat 60-tych i 70-
-tych, wyszło zapewne z warsztatu kamieniarskiego
Valtena Hofmana, który podpisał się jako „kamie-
niarz z Legnicy" na epitafium Baltazara von Stosche
st. (t 1561) i jego żony Jadwigi z d. Glaubitz (t 1577),
@1. 1) w kościele parafialnym w Czerninie7. Mimo
1 Jedyna próba syntezy (K. BIMLER, Dle schleslsche Re-
nalssanceplastlk, Breslau 1934) roi się od pochopnych atry-
bucji i ukazuje bezsilność badacza, usiłującego poznane ze
źródeł pisanych osobowości twórców powiązać z fragmen-
tarycznie tylko znanym, a pozbawionym sygnatur i znaków,
materiałem zabytkowym,
2 M. ZLAT, Sztuka renesansu i manieryzmu 1500 —1650
[w:] Sztuka Wrocławia, Wrocław 1967, s. 183—263; — J. KĘ-
BŁOWSKI, Renesansowa rzeźba na Śląsku. 1500—1560. Poznań
1967; — T. CHRZANOWSKI, Rzeźba lat 1560—1650 na Śląsku
Opolskim, Warszawa 1974; — J. SKURATOWICZ, Początki
nurtu niderlandzkiego w rzeźbie 2. pot. XVI w. na Śląsku
[w:] Sztuka około roku 1600, Warszawa 1974, s. 293—313.
3 T. RUDKOWSKI, Renesansowy zespól nagrobków w
Szklarach Górnych [w:] Księga ku czci Władysława Pod-
uchy, Wrocław 1957, S. 129—141.
4 Profesorowi Mieczysławowi Zlatowi pragnę wyrazić
słowa podziękowania za życzliwe uwagi kierowane pod
moim adresem w trakcie badań terenowych i podczas re-
dakcji niniejszego artykułu, który — w nieco odmiennej po-
staci — był referowany na zebraniu naukowym Oddziału
Wrocławskiego SHS w dniu 12.06.1979 r.
5 BIMLER, O.C., S. 103—112, 147—150, 154—156.
6 Por. KĘBŁOWSKI, o.c., s. 89 nn.
7 Por. H. LUTSCH, Verzeichnis der Kunstdenkmdler der
Provlnz Schleslen, t. II, Breslau 1889 (cyt. dalej: LUTSCH
I—IV), S. 669; — BIMLER, o.c., S. 103—104; — B. BARANOW-
SKA, Epitafia rodziny von Stosch w Czerninie, Wrocław
1973 (praca magisterska w bibliotece Katedry Historii Sztu-
ki Uniwersytetu Wrocławskiego — mszps), rozdz. II, 2.
107
KASPER BERGER I RZEŹBA LEGNICKA SCHYŁKU XVI WIEKU
Badania nad rzeźbą śląską okresu renesansu i ma-
nieryzmu, zaniedbane w okresie przed II wojną świa-
tową1, prowadzone są w ostatnich latach z coraz
większym rozmachem, przynosząc też godne uwagi
rezultaty. Prace Zlata, Kębłowskiego, Skuratowicza
i Chrzanowskiego 2, w znacznym stopniu poszerzyły
naszą wiedzę o dwóch głównych środowiskach arty-
stycznych — wrocławskim i brzesko-nyskim. Nato-
miast trzeci znaczący ośrodek rzeźby śląskiej — Leg-
nica — nie doczekał się, jeśli nie liczyć artykułu
Rudkowskiego3, godnego swej rangi artystycznej
miejsca w polskich publikacjach z zakresu historii
sztuki. W ostatnich latach Katedra Historii Sztuki
Uniwersytetu Wrocławskiego podjęła w swym progra-
mie badawczym znacznie szerzej problematykę śląs-
kiej rzeźby okresu renesansu i manieryzmu, powstał
szereg prac magisterskich poświęconych głównym
dziełom rzeźbiarskim lub zespołom dzieł, w tym rów-
nież należącym do środowiska artystycznego Leg-
nicy 4.
Artykuł niniejszy stanowi pierwszą po publika-
cjach Kurta Bimlera 5 próbę charakterystyki działa-
jących na północnych obszarach Dolnego Śląska w
ostatniej ćwierci XVI w. warsztatów rzeźbiarskich.
Głównym celem autora tych rozważań jest określe-
nie roli Kaspra Bergera w rzeźbie środowiska leg-
nickiego. Stało się to możliwe dzięki prowadzonym
od kilku lat studiom terenowym, które przyniosły
poznanie szeregu ważnych dzieł rzeźby kamiennej,
dotąd w zasadzie pomijanych w literaturze przed-
miotu.
Pod koniec 1. połowy XVI w. na północnych ob-
szarach Dolnego Śląska działał italianizujący war-
sztat, zwany „Warsztatem Chojnowskim", a współ-
pracujący z nim Mistrz I.W.6 stworzył wybitne dzie-
ła plastyki sepulkralnej, mające zasadnicze znacze-
nie dla dalszego rozwoju rzeźby śląskiej, zwłaszcza
przyściennego nagrobka figuralnego. Jednak 1. trzy-
dziestolecie 2. połowy wieku przyniosło znaczne ob-
niżenie poziomu produkcji rzeźbiarskiej w Legnicy.
Szereg dzieł, głównie epitafiów, z lat 60-tych i 70-
-tych, wyszło zapewne z warsztatu kamieniarskiego
Valtena Hofmana, który podpisał się jako „kamie-
niarz z Legnicy" na epitafium Baltazara von Stosche
st. (t 1561) i jego żony Jadwigi z d. Glaubitz (t 1577),
@1. 1) w kościele parafialnym w Czerninie7. Mimo
1 Jedyna próba syntezy (K. BIMLER, Dle schleslsche Re-
nalssanceplastlk, Breslau 1934) roi się od pochopnych atry-
bucji i ukazuje bezsilność badacza, usiłującego poznane ze
źródeł pisanych osobowości twórców powiązać z fragmen-
tarycznie tylko znanym, a pozbawionym sygnatur i znaków,
materiałem zabytkowym,
2 M. ZLAT, Sztuka renesansu i manieryzmu 1500 —1650
[w:] Sztuka Wrocławia, Wrocław 1967, s. 183—263; — J. KĘ-
BŁOWSKI, Renesansowa rzeźba na Śląsku. 1500—1560. Poznań
1967; — T. CHRZANOWSKI, Rzeźba lat 1560—1650 na Śląsku
Opolskim, Warszawa 1974; — J. SKURATOWICZ, Początki
nurtu niderlandzkiego w rzeźbie 2. pot. XVI w. na Śląsku
[w:] Sztuka około roku 1600, Warszawa 1974, s. 293—313.
3 T. RUDKOWSKI, Renesansowy zespól nagrobków w
Szklarach Górnych [w:] Księga ku czci Władysława Pod-
uchy, Wrocław 1957, S. 129—141.
4 Profesorowi Mieczysławowi Zlatowi pragnę wyrazić
słowa podziękowania za życzliwe uwagi kierowane pod
moim adresem w trakcie badań terenowych i podczas re-
dakcji niniejszego artykułu, który — w nieco odmiennej po-
staci — był referowany na zebraniu naukowym Oddziału
Wrocławskiego SHS w dniu 12.06.1979 r.
5 BIMLER, O.C., S. 103—112, 147—150, 154—156.
6 Por. KĘBŁOWSKI, o.c., s. 89 nn.
7 Por. H. LUTSCH, Verzeichnis der Kunstdenkmdler der
Provlnz Schleslen, t. II, Breslau 1889 (cyt. dalej: LUTSCH
I—IV), S. 669; — BIMLER, o.c., S. 103—104; — B. BARANOW-
SKA, Epitafia rodziny von Stosch w Czerninie, Wrocław
1973 (praca magisterska w bibliotece Katedry Historii Sztu-
ki Uniwersytetu Wrocławskiego — mszps), rozdz. II, 2.
107