Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (42.1980)

TERESA GRZYBKOWSKA

ABRAHAMA BLOEMAERTA „ZWIASTOWANIE PASTERZOM"

Muzeum Narodowe iw Warszawie zakupiło w 1978
r. w warszawskim handlu antykwarycznym (Desa)
obraz @1. 1), który można uznać za tożsamy z zagi-
nionym w czasie drugiej wojny światowej1 obrazem
z akwizgrańskiego Suermondt-Museum — niesygno-
wanym dziełem Abrahama Bloemaerta Zwiastowanie
pasterzom (ił. 2).
Obraz został opublikowany w 1911 r.2, później wy-
mienił go w podstawowej do dziś monografii G. Del-
banco, który umieścił płótno w katalogu dzieł Bloe-
maerta 3. Autor ten ustalił4, iż obraz został wykona-
ny według rysunku przygotowawczego, znajdującego
się w drezdeńskim Kupferstichkabinett (il. 3) 5.
Malowany na płótnie obraz ma wymiary 78X110
cm 6. Na pierwszym planie znajduje się grupa paste-
rzy wyrwanych ze snu jasnością bijącą z otwartego
nieba, z którego wychyla się otoczony puttami anioł,
rozpinając częściowo czytelną banderolę z napisem
GLORIA IN EKCELSIS DEO. Po prawej leży poka-
zany w efektownej pozie pasterz ze skrzyżowanymi
nogami i silnie odchyloną głową, za nim wyłania się
z szałasu głowa starca. Obok półpostacie trzech in-
nych pasterzy, zwróconych ku obłokowi. W lewej
części obrazu dominuje stojący w półobrocie mło-
dzieniec, obok którego na ziemi śpi pasterka. W le-

1 E. HERZOG, J. LEHMANN, Unbekannte Schdtze der
Kasseler Gremdide-Galerle, Kassel 1968, s. 72. W Desie poja-
wił się w 1976 r. MN nr inw. 8673/tc/80.

2 H. SCHWEITZER, Jahresbericht des Stddtlschen Suer-
mondt-Museums uber das Verwaltungsjahr 1909/10..., „Aache-
ner Kunstblatter” 1911, H. IV—VI, s. 34, il. 29.

3 G. DELBANCO, Der Maler Abraham Bloemaert (1564—

1651), Strassburg 1928 (Studien zur Deutschen Kunstge-
schichte, H. 253), s. 25, 74. Sporo nowych wiadomości o ar-

tyście zawiera książka J. R. JUDSON, Geerlt van Hont-

horst. A discusslon of his Positlon In Dutch Art, The Ha-
gue 1959 oraz M. ROTHLISBERGER, Katalog Galerie Frle-

derlke Pallamar, Wien 14, Ausstellung 1967.

wym rogu zbite owce i baran, w głębi, za kobietą,
majaczą w mroku zarysy bramy w zamarkowanym
zimowym pejzażu.
Obraz charakteryzują silne efekty luministyczne.
Podobne do blasku błyskawicy światło ześlizguje się
po postaciach pasterzy klęczących tuż pod obłokiem,
rzuca magnezjowy blask na postać leżącego w pra-
wym rogu. W mroku pozostaje ledwo widoczny sza-
łas i cały drugi plan. Te silne kontrasty światłocie-
niowe potęgują baśniowy nastrój obrazu i wzmagają
intensywność jasnych barw strojów pasterzy. Światło
nie łączy kolorów, które egzystują samodzielnie, nie-
zależnie od źródła oświetlenia. Pasterz leżący po pra-
wej nosi szarą suknię, ale nogi okrywa mu wzorzy-
sta derka, stojący chłopiec ma szatę malinoworóżo-
wą, szary płaszcz i złotawy kapelusz, kobietę, spowi-
tą w różowy płaszcz, otula jeszcze żółty koc. Anioł
ma suknię jasnozieloną, a jego skrzydła mienią się
błękitem i zielenią. W strojach pozostałych pasterzy
występuje jasna czerwień i zieleń.
Zwiastowanie pasterzom Abraham Bloemaert ma-
lował kilkakrotnie. Jak można sądzić, pierwszym
dziełem podejmującym ten temat jest atrybuowany
przez J. Vackovą obraz z zamku Blatna w Czechach
(il. 4) 7. Z obrazem tym wiąże się rysunek przecho-

4 DELBANCO, O.C., S. 74.
5 Piórko, pędzel, 306X377 mm, nr inw. C 908.
6 Wymiary obrazu podane przez DELBANCO (o.c., s. 74)
wynosiły 78X108,5 cm. Zapewne w czasie konserwacji w
1976 r. płótno zostało lekko naciągnięte przy nabijaniu na
nowe krosno. Obecnie obraz jest zdublowany. W promie-
niach ultrafioletowych widoczne są zagięcia i ubytki pier-
wotnej warstwy malarskiej, nie naruszające jednak kom-
pozycji ani twarzy postaci.
7 Olej, deska dębowa, 32,5X43,2 cm. J. VACKOVA, Zvd-
stovdnl pastyrum od Abrahama Bloemaerta, „Umeni" XIX,
1971, nr 5, s. 521.

133