Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (42.1980)

ANDRZEJ J. BARANOWSKI

,,Lietuvos TSR Architekturos Klausimai" VI (II), Wilno 1979

Z inicjatywy Litewskiego Instytutu Budownictwa
i Architektury wydawane są od r. 1960 w Wilnie
„Problemy Architektury Litewskiej SRR". Częstotli-
wość ukazywania się poszczególnych numerów nie
jest określona, a nakład 1000 egzemplarzy sprawia,
że to pożyteczne wydawnictwo nie jest dostatecznie
znane wśród polskich specjalistów. W końcu ubieg-
łego roku ukazał się najnowszy zeszyt poświęcony
w całości historycznym aspektom architektury na
Litwie. Autorami czterech spośród siedmiu artykułów
są wytrawni i zasłużeni badacze architektury litew-
skiej, którzy zajęli się przełomowymi okresami sty-
lowymi od gotyku do modernizmu1.
Alge Jankevićiene w artykule pt. Powszechne i
lokalne cechy litewskiego gotyku omawia zależność
sakralnej architektury na Litwie od wzorów płyną-
cych z krajów ościennych, uwypuklając przede wszy-
stkim te cechy formalne, które zdaniem autorki, wy-
stępują prawie wyłącznie w budowlach litewskich.
Szczegółowym badaniom poddano około dwudziestu
świątyń powstałych na tym obszarze od XIV do
XVI w. Na pięciu tablicach, w celach poglądowych,
zestawiono chronologicznie budowle litewskie (pla-
ny, bryły, wnętrza, sklepienia, fasady) — z budowla-
mi pochodzącymi z prowincji polskich (Małopolska,
Mazowsze, Śląsk, Wielkopolska, Pomorze), z terenu
Czech i Niemiec północnych, a także z sąsiadujących
z Litwą ziem pruskich, łotewskich i ruskich.
Większość świątyń na Litwie powstała w w. XV
i to głównie w 1. połowie, kiedy znaczny wpływ na
to budownictwo wywierały wzorce pochodzące z pro-
wincji polskich, skutecznie rywalizując z ośrodkami
Położonymi w paśmie morza Bałtyckiego. Dopiero w
1 A. JANKEVIĆIENE, Lietuvos gotikos stiliaus bendrieji
bruożai savitumai; — V. ZVBOVAS, Tomo Zebrausko ar-
chitekturinć kuriba; — V. DREMA, Architekta Agustino Ko-
sakausko kuriba; — N. LUKSIONITE, Moderno stiliaus gy-
nenamieji namai Vilniuje.

2 . połowie stulecia obszary północne będą wywierać
wpływ dominujący na kształtowanie się oblicza ar-
chitektury sakralnej na Litwie. Spośród cech cha-
rakterystycznych dla budowli litewskich autorka wy-
licza między innymi — ośmioboczne wielokondygna-
cjowe wieże na czworobocznych podstawach (kościo-
ły bernardynów w Wilnie i Kownie) 2, zróżnicowany
pod względem rysunku dla każdego przęsła rodzaj
sieciowych sklepień oraz niezwykle rozpowszechnio-
ny tu typ trójprzęsłowej hali z nieco szerszym od
nawy głównej prezbiterium (kościół św. Mikołaja w
Wilnie).
W stosunku do badań wcześniejszych autorka ar-
tykułu przesuwa znacznie w czasie szereg budowli
tego obszaru, bliżej jednak nie precyzuje, na jakiej
podstawie. Nie rozwija także szerzej postawionego
przez siebie problemu, dotyczącego zależności późno-
gotyckiej architektury na Litwie od budowli po-
wstałych pod wpływem Bizancjum na ziemiach rus-
kich, jak i odwrotnej zależności jaka się zaznaczyła
w szesnastowiecznych cerkwiach fundowanych przez
księcia Konstantego Ostrogskiego na obszarze Wiel-
kiego Księstwa Litewskiego3.
Zasłużeni badacze archiwaliów i architektury no-
wożytnej — Vladimiras Zubovas i Vladas Drema
w oddzielnych artykułach omawiają twórczość dwóch
architektów osiemnastowiecznych w oparciu o nowe
dane źródłowe. Tomasz Zebrowski (1714—58) profe-
sor matematyki i astronomii w Akademii Wileńskiej,
był także czynnym architektem na Litwie w połowie
XVIII w., natomiast twórczość o 23 lata młodszego
Augusta Kossakowskiego przypada na ostatnią ćwierć
stulecia, a więc na okres przełomu w architekturze
2 Podobne wieżyczki możemy spotkać na obszarze Po-
morza wschodniego, np. przy kościele dominikanów św. Mi-
kołaja w Gdańsku.
3 Por. A. MIŁOBĘDZKI, Późnogotyckie typy sakralne [w:]
Późny gotyk, Warszawa 1965, s. 107. Tam dodatkowa litera-
tura.

215