Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (42.1980)

VLADAS DREMA

JERZY ERTLI — BUDOWNICZY WILEŃSKI*

W dotychczasowych publikacjach pewne szczegó-
ły życiorysu Jerzego Ertlego były błędnie przedsta-
wiane, a to z powodu niepełnej znajomości źródeł
archiwalnych. Przytoczone poniżej wypisy pozwalają
wyjaśnić niektóre sprzeczności.
ERTLI (Ertly, Erthly, Ertle, Hertle, Hertlich, Her-
kli, Herkler, Herkl) Jerzy \ mistrz mularski (Maurer-
meister) czynny w Wilnie od 1655 do śmierci w
1697 r.
Według opublikowanych źródeł - Jerzy Ertli znaj-
dował się w Wilnie już w 1655 r., kiedy to będąc
starszym cechu murarzy i cieśli dnia 30 lipca jako
rzeczoznawca ocenia kamienicę.
W czasie od 14 marca 1655 do 2 sierpnia 1666 r.
Ertli pracował przy budowie zamku rezydencjalnego
Radziwiłłów w Birżach 8.
Dnia 12 lipca 1668 r. został przyjęty na członka
Bractwa św. Marcina w Wilnie i wpisał się własno-
ręcznie do księgi kroniki tego bractwa jako Geburtig
aus Tirol von Weissenbach am Beich unterm Schloss
Ehrenberg 4.
Dnia 29 listopada 1672 r. Uczciwy Jerzy Ertli, ro-
dem z Ziemie Cesarskiej nazwanej Białej, Mularz
[...] wpisał się do Ksiąg Burmistrzowskich i Radziec-
kich Wileńskich, przysięgę cielesną wykonawszy
Miejskie prawo przyjął 5.
W dniach 5 i 14 lipca 1677 r. w sądzie ławniczym
magistratu wileńskiego była rozpatrywana skarga
wniesiona przez rektora akademii i proboszcza pa-
rafii św. Jana przeciwko Jerzemu Ertlemu murarzo-
wi wileńskiemu, który zamieszkiwał kamienicę nale-
żącą do kościoła, a nie chciał płacić procentów od
sumy lokowanej kiedyś na tej kamienicy 6. Dnia 13
* Panu Mgr Jerzemu Paszendzie pragnę bardzo serdecz-
nie podziękować za pomoc w przygotowaniu niniejszego ar-
tykułu do druku oraz wszelkie uwagi i uzupełnienia.
1 Inne imiona, jak Andrzej, Bartłomiej czy Jan, należy
traktować jako zwykłe omyłki pisarzy, gdyż nie powta-
rzają się i nie są to imiona drugie, ponieważ nigdzie nie
sąsiadują z głównym imieniem Ertlego, a zastępują je.
2 Centralne Państwowe Archiwum Historyczne w Wilnie
(Centrinis Valstybinis Istorinis Archyvas Vilniuje — cyt.
dalej CVIA) F. SA, akta N. 5099, k. 66: „Senior Contubernii
Murariorum Annuus iuratus Famatus Georgius Hertlich"; —
E. ŁOPACINSKI, Materiały do dziejów rzemiosła artystycz-
nego w Wielkim Księstwie Litewskim. Warszawa 1946, poz.
161. Data 1655 w dotychczasowej literaturze była poddawana
w wątpliwość albo wręcz pomijana jako nieprawdopodobna.
A jednak okazuje się prawdziwa.
3 A. CIECHANOWIECKI, z dziejów budowy zamku w
Birżach, „Kwart. Arch. i Urb." 1959, z. 1—2, s. 54—55 i 64.
4 Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego (Vilniaus Univer-
siteto Biblioteka — cyt. dalej: VUB) dział rękopisów, akta
" B-7: Liber Confraternitatis Germanicae, k. 37v. Jest to
księga In folio, oprawna w jasną skórę bez ozdób. Wpisy
do niej prowadzone były dość nieregularnie od 1667 do
4829 r., charakterem bardzo różnym. Bractwo św. Marcina

września 1677 r. następuje dalszy ciąg tej rozprawy
sądowej w magistracie wileńskim. Powodem jest Je-
rzy Ertli, który występuje o niezapłaconą mu należ-
ność z tytułu umowy z ks. Ładzikiem, plebanem ko-
ścioła św. Jana, pozostającym w administracji jezui-
tów Akademii Wileńskiej 7.
W związku z tą rozprawą wypadnie dodać pewne
wyjaśnienie. Kamienica, o którą tu chodzi, to nie-
wątpliwie tzw. kamienica Ładzikowska, stojąca przy
ul. Świętojańskiej naprzeciwko plebanii św. Jana
(plebania ta została zniszczona przez pożar w 1737 r.,
na jej miejscu jezuici wznieśli aulę akademii). Ka-
mienica Ładzikowska należała do kościoła św. Jana,
zniszczona w czasie inwazji moskiewskiej wymagała
kapitalnego remontu, tak samo zresztą jak i kościół
św. Jana. Jezuici, nie posiadając po wojnie odpo-
wiednich funduszy na remont swojej świątyni, praw-
dopodobnie zawarli umowę z budowniczym Jerzym
Ertli, proponując mu w formie wynagrodzenia za
pracę — plac i ruiny zburzonej kamienicy z prawem
jej odbudowy oraz przywilejem emfiteutycznym na
władanie nią do trzech żywotów, tj. Ertlego, jego
małżonki oraz jednego ich dziecka. W wyniku tego
sporu prawo bezpłatnego korzystania z kamienicy
Ładzikowskiej przyznane zostało Jerzemu Ertlemu i
jego potomkom. Kamienica ta od czasu jej odbudo-
wy aż do r. 1780 (kiedy to otrzymała numer posesji
435) była nazywana kamienicą Ertlowską (Herklow-
ską, lapidea Erclana).
W 1680 r. nazwany tylko z imienia Jerzy majster
mularski, prawdopodobnie Ertli, pracował przez 24
tygodnie przy restauracji ratusza wileńskiego, za co
mu zapłacono 150 złotych 8. Dnia 9 stycznia 1681 r.
(popularnie zwane bractwem niemieckim, mimo iż Niemcy
stanowili zaledwie połowę jego członków) skupiało więk-
szość działających w Wilnie malarzy, rzeźbiarzy, architek-
tów, budowniczych, złotników i innych rzemieślników ar-
tystycznych, zarówno przyjezdnych, jak i stałych mieszkań-
ców Wilna. Była to namiastka cechu zawodów artystycz-
nych. Bractwo miało własną kaplicę i grobowiec w koście-
le św. Ignacego (przy nowicjacie jezuickim), a jego pre-
fektem i kaznodzieją niemieckim był jezuita.
5 CVIA F. SA, akta N. 5107, k. 224v; — ŁOPACINSKI,
Materiały, o.c., poz. 320.
6 CVIA F. SA, akta N. 5110, k. 564—573: [skarga] Patrls
Pauli Bochen Rectoris Almae Academiae Vilnensls Soc. lesu,
Vlcardil Perpetul Eccleslae Parochialls Sanctl Joannis [...]
contra Honestum Georgium Herkli clvem Murarlum Vllnen-
sem urgendo de occupatlone lapideae in Platea Sanctl Joan-
nis Intra certas granlties situatae et lacentls, quam modo
cum damno et praeludlco Eccleslae Parochialls inhabitat,
ex qua censum debitum a summa quinque milliutn floren.
Polon, prouenientem [...] ab aliquot Annis post requlsitlo-
nem amicabilem solvere nolult.
7 ŁOPACINSKI, Materiały, o.c., poz. 347 i 348.
8 E. ŁOPACINSKI, Nieznane dane archiwalne i wiado-
mości źródłowe do historii sztuki Wilna 1 b. W. X. Lltew-

141