DOI issue:
Nr.2
DOI article:Kronika Stowarzyszenia Historyków Sztuki
DOI chapter:Spis referatów wygłoszonych na zebraniach naukowych Stowarzyszenia Historyków Sztuki w I półroczu 1979
DOI article:Pazder, Janusz: Pałac jako typ architektoniczny a obyczaj wielkiej burżuazji w 2. połowie XIX wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48710#0236
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
siae na przykładzie budowy ko-
ścioła św. Mikołaja w Brzegu.
27.II.
Jan Wrabec, Historia budowy
klasztoru w Lubomierzu i jej
społeczno-ekonomiczne podłoże.
13.III.
Anna Mitkowska, Powstanie,
rozwój i walory architektonicz-
ne Kalwarii Wambierzyckiej.
20.III.
Wojciech Kapałczyński, Wczes-
nośredniowieczna architektura
kościoła św. Trójcy w Rząśniku.
15.V.
Bożena Steinborn, Pory roku,
cykl obrazowy z XVII wieku w
Muzeum Narodowym we Wroc-
ławiu.
29.V.
Elżbieta Zakrzewska-Kołaczkie-
wicz, Układy kompozycyjne ba-
rokowych zespołów sztukateryj-
nych na Śląsku.
12.VI.
Jan Harasimowicz, Kasper Ber-
ger i rzeźba legnicka końca XVI
wieku (druk. BHS 1980 nr 2).
JANUSZ PAZDER
PAŁAC JAKO TYP ARCHITEKTONICZNY A OBYCZAJ WIELKIEJ BURŻUAZJI W 2.
POŁOWIE XIX WIEKU
(Streszczenie referatu wygłoszonego na XXVII Sesji SHS w Poznaniu)
— To państwo nie mieszkają w pałacu?
— [...] Po co mi to, kiedy wygodniej w starej chałupie.
— Ale szkoda trzymać pustką.
— Niech stoi. Wszyscy stawiają pałace, i ja kazałem po-
stawić, mają salony, i ja mam salony, mają powozy i ko-
nie, i ja mam powozy i konie. Kosztuje drogo, niech kosz-
tuje i niech sobie stoi, niech ludzie wiedzą, że Muller może
mieć pałace [...]
W. S. Reymont, Ziemia obiecana *
1. Druga połowa XIX stulecia
to okres rozwiniętego kapitalizmu.
W ślad za reformą uwłaszczeniową
dokonywała się na ziemiach pol-
skich rewolucja przemysłowa. Lata
dziewięćdziesiąte zapowiadały już
wkroczenie kapitalistycznego świa-
ta w stadium imperializmu1. Roz-
wijający się przemysł kształtował
nowe — jakże odmienne od dotych-
czasowych — warunki życia, a na
arenę wstępowały dwie nowe klasy
społeczne — robotnicy i burżuazja,
których zasadniczymi elementami
były te formy życia [...], które two-
rzyły się w przedsiębiorstwach, cho-
ciaż na przeciwległych sobie biegu-
nach2. Rozwój przemysłu zrodził
więc nowe konflikty społeczne: z
jednej strony budząca się klasowa
świadomość proletariatu nakaże z
czasem prowadzenie walki z wy-
zyskiem 'kapitalistów, z drugiej
zaś — również ci ostatni zdadzą
sobie sprawę z tego, jak bardzo
dawny ład społeczny nie przystaje
do nowych warunków, w których
nie ziemia — jak ' dotychczas — ale
produkcja przemysłowa stanowi
podstawę bogactwa. Z chwilą u-
świadomienia sobie tej sytuacji bur-
żuazja dążyć będzie wszelkimi spo-
sobami do zajęcia przynależnego
jej z racji statusu majątkowego
miejsca.
O ile na przełomie XVIII/XIX
w. rodząca się burżuazja nie miała
dla siebie wyodrębnionego miejsca
w konstrukcji praw stanowych,
gdyż nie pokrywała się z żadnym
ze stanów 3, o tyle pod koniec stu-
lecia przeciwstawienie burżuazji
stanowi szlacheckiemu miało swoją
wagę jedynie w dziedzinie obycza-
ju, czy szerzej — kultury. Wiązało
się to tak ze zmianami prawodaw-
stwa, które uwzględniać poczęło no-
wą klasę społeczną, jak i ze stop-
niową utratą przywilejów przez
ziemiaństwo. Praktyczne znaczenie
przynależności do stanu szlachec-
kiego było pod koniec XIX w. mi-
nimalne 4.
Przejście od feudalizmu do ka-
pitalizmu dokonało się w Króle-
istiwie na dholdize ewolucji, a co-
dzienny sposób życia, obyczaju, ma-
niery, stroje nie uległy z tego po-
wodu radykalnej zmianie. Zresztą
również i tam, gdzie — jak we
Francji — stary porządek uległ
zniszczeniu w trakcie zbrojnego
wystąpienia, nie starto wszystkich
jego zewnętrznych akcesoriów. Na-
wet te początkowo potępione wra-
cały stopniowo do życia, aby słu-
* W. S. REYMONT, Ziemia obiecana,
Warszawa 1977, t. I, s. 306.
1 S. KIENIEWICZ, Historia Polski
1795—1918, Warszawa 1975, S. 12.
-2 J. SZCZEPAŃSKI, Elementarne po-
jęcia socjologii, Warszawa 1972, s. 398.
3 I. IHNATOWICZ, Obyczaj wielkiej
burżuazji warszawskiej w XIX wieku,
Warszawa 1971, s. 18.
4 Ibidem, s. 190.
228
siae na przykładzie budowy ko-
ścioła św. Mikołaja w Brzegu.
27.II.
Jan Wrabec, Historia budowy
klasztoru w Lubomierzu i jej
społeczno-ekonomiczne podłoże.
13.III.
Anna Mitkowska, Powstanie,
rozwój i walory architektonicz-
ne Kalwarii Wambierzyckiej.
20.III.
Wojciech Kapałczyński, Wczes-
nośredniowieczna architektura
kościoła św. Trójcy w Rząśniku.
15.V.
Bożena Steinborn, Pory roku,
cykl obrazowy z XVII wieku w
Muzeum Narodowym we Wroc-
ławiu.
29.V.
Elżbieta Zakrzewska-Kołaczkie-
wicz, Układy kompozycyjne ba-
rokowych zespołów sztukateryj-
nych na Śląsku.
12.VI.
Jan Harasimowicz, Kasper Ber-
ger i rzeźba legnicka końca XVI
wieku (druk. BHS 1980 nr 2).
JANUSZ PAZDER
PAŁAC JAKO TYP ARCHITEKTONICZNY A OBYCZAJ WIELKIEJ BURŻUAZJI W 2.
POŁOWIE XIX WIEKU
(Streszczenie referatu wygłoszonego na XXVII Sesji SHS w Poznaniu)
— To państwo nie mieszkają w pałacu?
— [...] Po co mi to, kiedy wygodniej w starej chałupie.
— Ale szkoda trzymać pustką.
— Niech stoi. Wszyscy stawiają pałace, i ja kazałem po-
stawić, mają salony, i ja mam salony, mają powozy i ko-
nie, i ja mam powozy i konie. Kosztuje drogo, niech kosz-
tuje i niech sobie stoi, niech ludzie wiedzą, że Muller może
mieć pałace [...]
W. S. Reymont, Ziemia obiecana *
1. Druga połowa XIX stulecia
to okres rozwiniętego kapitalizmu.
W ślad za reformą uwłaszczeniową
dokonywała się na ziemiach pol-
skich rewolucja przemysłowa. Lata
dziewięćdziesiąte zapowiadały już
wkroczenie kapitalistycznego świa-
ta w stadium imperializmu1. Roz-
wijający się przemysł kształtował
nowe — jakże odmienne od dotych-
czasowych — warunki życia, a na
arenę wstępowały dwie nowe klasy
społeczne — robotnicy i burżuazja,
których zasadniczymi elementami
były te formy życia [...], które two-
rzyły się w przedsiębiorstwach, cho-
ciaż na przeciwległych sobie biegu-
nach2. Rozwój przemysłu zrodził
więc nowe konflikty społeczne: z
jednej strony budząca się klasowa
świadomość proletariatu nakaże z
czasem prowadzenie walki z wy-
zyskiem 'kapitalistów, z drugiej
zaś — również ci ostatni zdadzą
sobie sprawę z tego, jak bardzo
dawny ład społeczny nie przystaje
do nowych warunków, w których
nie ziemia — jak ' dotychczas — ale
produkcja przemysłowa stanowi
podstawę bogactwa. Z chwilą u-
świadomienia sobie tej sytuacji bur-
żuazja dążyć będzie wszelkimi spo-
sobami do zajęcia przynależnego
jej z racji statusu majątkowego
miejsca.
O ile na przełomie XVIII/XIX
w. rodząca się burżuazja nie miała
dla siebie wyodrębnionego miejsca
w konstrukcji praw stanowych,
gdyż nie pokrywała się z żadnym
ze stanów 3, o tyle pod koniec stu-
lecia przeciwstawienie burżuazji
stanowi szlacheckiemu miało swoją
wagę jedynie w dziedzinie obycza-
ju, czy szerzej — kultury. Wiązało
się to tak ze zmianami prawodaw-
stwa, które uwzględniać poczęło no-
wą klasę społeczną, jak i ze stop-
niową utratą przywilejów przez
ziemiaństwo. Praktyczne znaczenie
przynależności do stanu szlachec-
kiego było pod koniec XIX w. mi-
nimalne 4.
Przejście od feudalizmu do ka-
pitalizmu dokonało się w Króle-
istiwie na dholdize ewolucji, a co-
dzienny sposób życia, obyczaju, ma-
niery, stroje nie uległy z tego po-
wodu radykalnej zmianie. Zresztą
również i tam, gdzie — jak we
Francji — stary porządek uległ
zniszczeniu w trakcie zbrojnego
wystąpienia, nie starto wszystkich
jego zewnętrznych akcesoriów. Na-
wet te początkowo potępione wra-
cały stopniowo do życia, aby słu-
* W. S. REYMONT, Ziemia obiecana,
Warszawa 1977, t. I, s. 306.
1 S. KIENIEWICZ, Historia Polski
1795—1918, Warszawa 1975, S. 12.
-2 J. SZCZEPAŃSKI, Elementarne po-
jęcia socjologii, Warszawa 1972, s. 398.
3 I. IHNATOWICZ, Obyczaj wielkiej
burżuazji warszawskiej w XIX wieku,
Warszawa 1971, s. 18.
4 Ibidem, s. 190.
228