DOI article:
Morka, Mieczysław: Jerzy Banach, Hercules Polonus. Studium z ikonografii sztuki nowożytnej: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984, s. 255, il. 152.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48740#0095
RECENZJE — KSIĄŻKI
szości syntetyzujących opracowań, także i w niej
wskazać można na pewne braki. Być może, znajo-
mość niektórych pozycji bibliograficznych ustrze-
głaby Autora od drobnych pomyłek lub niezupeł-
nie ścisłych stwierdzeń. I tak np. czytamy (s. 6),
że: „wiadomości o kształtowaniu się w ciągu dwóch
i pół stuleci wątków herkulejskich w kręgu cesarzy
z Domu Habsburskiego nadal opierają się na nie-
wystarczającej już obecnie pracy sprzed lat trzy-
dziestu" czyli artykule G. Bucka. Jest to niezu-
pełnie ścisłe, albowiem wskazać można nowszy
artykuł W.F. Mc. Donalda66, sporo miejsca pro-
blematyka ta zajmuje w książce A. Wanga67,
a wykorzystanie Herkulesa przez cesarza Karola VI,
któremu Autor poświęcił wiele uwagi (s. 84—89)
zostało szeroko opracowane przez F. Matscha68.
W tym także miejscu należy wskazać pominięty
artykuł M. Mrazeka69, gdyż dotyczy on m.in.
cesarskiej biblioteki w Wiedniu. Kontynuując
Jerzy Banach pisze: „Bardzo niewiele wiadomo
o rececji Herkulesa w piśmiennictwie obszaru
języka niemieckiego czasów pełnego i późnego re-
nesansu, jeżeli zaś chodzi o barok, zagadnienie to,
pośród innych omawia dysertacja wydana w 1932
roku" (s. 6 —7) czyli praca W. Tissota. Tylko
gwoli ścisłości mogę dodać, że istnieje jeszcze jedna
drukowana dysertacja Vastersa mająca w tytule
Herkulesa, lecz znam ją jedynie z zapisu biblio-
graficznego70. Natomiast dla renesansowego piś-
miennictwa obszaru języka niemieckiego, wskazać
chyba warto artykuł R.E. Hallowela71. Znacznie
większe zastrzeżenie budzi problem Herkulesa
chrześcjańskiego, gdyż przedstawia się on nieco
inaczej, aniżeli to widzi Je zy Banach, którego
zdaniem najwcześniejsze przykłady porównania
Herkulesa z Chrystusem pochodzą z drugiego
dziesiątka XVI w. i wiążą się z literacką twórczo-
ścią Wilhelma Bude (s. 73). Porównania te spotyka
się także u innych autorów i to wcześniej, by dla
przykładu wymienić, dedykowany papieżowi Leo-
nowi X (1475—1521) łaciński poemat Jacobusa
Bonusa Racusaeusa, którego pierwsza strofa za-
czyna się słowami: Sub figura Herculis Christi
praecludis72. Sformułowanie Autora wzbudza za-
strzeżenia i z tej przyczyny, że mniej zorientowany
czytelnik zakłada, iż alegoryczna identyfikacja
Herkulesa z Chrystusem pojawiła się dopiero w ok-
resie nowożytnym, podczas gdy wiadomo, że ma
ona swe źródło w średniowieczu. Autor nie uwzględ-
nił jednak tak ważnego, nie tylko dla późnego
średniowiecza, lecz także renesansu, dzieła Pierre
Bersuira Oiidius moralizatus z ok. 1340 r.73, w któ-
rym znajdujemy alegoryczną interpretację Her-
kulesa jako Chrystusa lub Boga Ojca. Dotykamy
tu dosyć istotnego mankamentu książki, jakim
jest pominięcie problemu mitologii w tekstach
średniowiecznych. Za niewystarczające czy nazbyt
uproszone uznałbym w specjalistycznej pracy za-
rysowanie „kształtowania się wątków herkulejskich
w piśmiennictwie włoskim doby humanizmu" wy-
łącznie w oparciu o Genealogia deorum Boccacia
oraz krótką biografię herosa w De viris illustribus
Petrarki (s. 56). Zarówno ci humaniści jak więk-
szość autorów zajmujących się postacią Herkulesa
w XV i XVI w. wykorzystywała pisarzy późno-
antycznych takich jak Hyginus czy średniowiecz-
nych, przede wszystkim Albericusa czyli tzw. mito-
grafów watykańskich74. Byli oni wydawani dru-
kiem nie tylko w XV i XVI w. lecz także w XVII
a nawet XVIII w.75 a bardzo wiele wątków her-
kulejskich tu właśnie miało swe źródło. O ile zgo-
dzić się należy, że: „nie doczekał się również grun-
townego, opartego na źródłach opracowania pro-
blem przyswojenia Herkulesa przez Kościół w cza-
sach nowożytnych" (s. 7), to zdanie następnie
budzi już zastrzeżenia: „W odniesieniu do wszy-
stkich tych i wielu innych nie wymienionych tutaj
zagadnień byliśmy zdani więc na rezultaty badań
własnych". Może więc przynajmniej pisząc o Her-
kulesie chrześcjańskim Autor powinien uprościć
sobie nieco zadanie i wykorzystać nie tylko książkę
M. Simona i niewielkie hasło leksykograficzne P.
Gerlacha, lecz także artykuł P. Pfistera76, wpraw-
dzie niewielki, ale reasumujący takst P. Sage'a77
oraz intersujące rozważania J.M. Caamano Marti-
neza78.
Wprawdzie książka zajmuje się Herkulesem
w okresie nowożytnym, to jednak Autor słusznie
przywołuje dysertację W. Derichsa poświęconą
temu herosowi jako wzorowi panującego w staro-
żytności, gdyż jest to jeden z bardzo istotnych
wątków również w jego pracy. Dlatego, moim
zdaniem winien znaleźć się w bibliografii równie
ważny artykuł A.R. Andersona79. Ponadto wydaje
szości syntetyzujących opracowań, także i w niej
wskazać można na pewne braki. Być może, znajo-
mość niektórych pozycji bibliograficznych ustrze-
głaby Autora od drobnych pomyłek lub niezupeł-
nie ścisłych stwierdzeń. I tak np. czytamy (s. 6),
że: „wiadomości o kształtowaniu się w ciągu dwóch
i pół stuleci wątków herkulejskich w kręgu cesarzy
z Domu Habsburskiego nadal opierają się na nie-
wystarczającej już obecnie pracy sprzed lat trzy-
dziestu" czyli artykule G. Bucka. Jest to niezu-
pełnie ścisłe, albowiem wskazać można nowszy
artykuł W.F. Mc. Donalda66, sporo miejsca pro-
blematyka ta zajmuje w książce A. Wanga67,
a wykorzystanie Herkulesa przez cesarza Karola VI,
któremu Autor poświęcił wiele uwagi (s. 84—89)
zostało szeroko opracowane przez F. Matscha68.
W tym także miejscu należy wskazać pominięty
artykuł M. Mrazeka69, gdyż dotyczy on m.in.
cesarskiej biblioteki w Wiedniu. Kontynuując
Jerzy Banach pisze: „Bardzo niewiele wiadomo
o rececji Herkulesa w piśmiennictwie obszaru
języka niemieckiego czasów pełnego i późnego re-
nesansu, jeżeli zaś chodzi o barok, zagadnienie to,
pośród innych omawia dysertacja wydana w 1932
roku" (s. 6 —7) czyli praca W. Tissota. Tylko
gwoli ścisłości mogę dodać, że istnieje jeszcze jedna
drukowana dysertacja Vastersa mająca w tytule
Herkulesa, lecz znam ją jedynie z zapisu biblio-
graficznego70. Natomiast dla renesansowego piś-
miennictwa obszaru języka niemieckiego, wskazać
chyba warto artykuł R.E. Hallowela71. Znacznie
większe zastrzeżenie budzi problem Herkulesa
chrześcjańskiego, gdyż przedstawia się on nieco
inaczej, aniżeli to widzi Je zy Banach, którego
zdaniem najwcześniejsze przykłady porównania
Herkulesa z Chrystusem pochodzą z drugiego
dziesiątka XVI w. i wiążą się z literacką twórczo-
ścią Wilhelma Bude (s. 73). Porównania te spotyka
się także u innych autorów i to wcześniej, by dla
przykładu wymienić, dedykowany papieżowi Leo-
nowi X (1475—1521) łaciński poemat Jacobusa
Bonusa Racusaeusa, którego pierwsza strofa za-
czyna się słowami: Sub figura Herculis Christi
praecludis72. Sformułowanie Autora wzbudza za-
strzeżenia i z tej przyczyny, że mniej zorientowany
czytelnik zakłada, iż alegoryczna identyfikacja
Herkulesa z Chrystusem pojawiła się dopiero w ok-
resie nowożytnym, podczas gdy wiadomo, że ma
ona swe źródło w średniowieczu. Autor nie uwzględ-
nił jednak tak ważnego, nie tylko dla późnego
średniowiecza, lecz także renesansu, dzieła Pierre
Bersuira Oiidius moralizatus z ok. 1340 r.73, w któ-
rym znajdujemy alegoryczną interpretację Her-
kulesa jako Chrystusa lub Boga Ojca. Dotykamy
tu dosyć istotnego mankamentu książki, jakim
jest pominięcie problemu mitologii w tekstach
średniowiecznych. Za niewystarczające czy nazbyt
uproszone uznałbym w specjalistycznej pracy za-
rysowanie „kształtowania się wątków herkulejskich
w piśmiennictwie włoskim doby humanizmu" wy-
łącznie w oparciu o Genealogia deorum Boccacia
oraz krótką biografię herosa w De viris illustribus
Petrarki (s. 56). Zarówno ci humaniści jak więk-
szość autorów zajmujących się postacią Herkulesa
w XV i XVI w. wykorzystywała pisarzy późno-
antycznych takich jak Hyginus czy średniowiecz-
nych, przede wszystkim Albericusa czyli tzw. mito-
grafów watykańskich74. Byli oni wydawani dru-
kiem nie tylko w XV i XVI w. lecz także w XVII
a nawet XVIII w.75 a bardzo wiele wątków her-
kulejskich tu właśnie miało swe źródło. O ile zgo-
dzić się należy, że: „nie doczekał się również grun-
townego, opartego na źródłach opracowania pro-
blem przyswojenia Herkulesa przez Kościół w cza-
sach nowożytnych" (s. 7), to zdanie następnie
budzi już zastrzeżenia: „W odniesieniu do wszy-
stkich tych i wielu innych nie wymienionych tutaj
zagadnień byliśmy zdani więc na rezultaty badań
własnych". Może więc przynajmniej pisząc o Her-
kulesie chrześcjańskim Autor powinien uprościć
sobie nieco zadanie i wykorzystać nie tylko książkę
M. Simona i niewielkie hasło leksykograficzne P.
Gerlacha, lecz także artykuł P. Pfistera76, wpraw-
dzie niewielki, ale reasumujący takst P. Sage'a77
oraz intersujące rozważania J.M. Caamano Marti-
neza78.
Wprawdzie książka zajmuje się Herkulesem
w okresie nowożytnym, to jednak Autor słusznie
przywołuje dysertację W. Derichsa poświęconą
temu herosowi jako wzorowi panującego w staro-
żytności, gdyż jest to jeden z bardzo istotnych
wątków również w jego pracy. Dlatego, moim
zdaniem winien znaleźć się w bibliografii równie
ważny artykuł A.R. Andersona79. Ponadto wydaje