DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Dziurla, Henryk: Kacper Bażanka był uczniem Andrei Pozza
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48740#0197
KOMUNIKATY
podobieństwo przesunięcia terminu aresztowania
i ułaskawienia Bażanki poza tę datę. Ściślej nie da
się już ustalić terminu aresztowania, ponieważ
nie znamy dnia ani miesiąca przyznania Bażance
rzymskiej nagrody, a wiemy, że dopiero po jej
otrzymaniu artysta udał się w drogę powrotną do
kraju. Datująca się od tego czasu zagadkowa
luka w życiorysie Bażanki, intryguje badaczy.
Dopiero po kilkuletniej przerwie źródła mówią
o publicznej i twórczej działalności artysty13.
Nazwisko Bażanki pojawiło się 18 maja 1711 r.,
i to w połączeniu z Kazimierzem Łubieńskim,
który objął biskupstwo krakowskie (ingres 15
marca) po swoim poprzedniku Jerzym Albrechcie
Doenhoffie, zmarłym 16 marca 1702 roku, a więc
również po znamiennym ponad 8-Ietnim okresie
nieobsadzenia krakowskiej stolicy biskupiej14. Zwią-
zek Bażanki, byłego stypendysty biskupstwa kra-
kowskiego, z biskupem Łubieńskim, uzyskuje
w świetle opisanych wydarzeń pełne i logiczne
wyjaśnienie. W pełni zrozumiała staje się też
późniejsza żywa współpraca Bażanki z kolejnym
biskupem krakowskim Felicjanem Konstantym
Szaniawskim15. Równie łatwo można wyjaśnić
wieloletni brak wiadomości o Bażance. Wydaje
się oczywiste, iż darowanie życia przez cesarza
Leopolda nie było równoznaczne z całkowitym
uniewinnieniem skazanego i wypuszczeniem go na
wolność. W okresie ciężkich politycznych i mili-
tarnych zmagań wyrok śmierci został zapewne
zamieniony na karę więzienia. Można przypuszczać,
iż mimo cesarskiego aktu łaski, kara pozostała
sroga, opiewała na wieloletnie bądź dożywotnie
więzienie. Nawet Sobiescy, w których sprawie
interweniowały, nie wyłączając papieża, znakomite
osobistości ówczesnej Europy, bez mała przez trzy
lata przetrzymywani byli przez Sasów w więzieniu.
Bażanka doczekał się najprawdopodobniej peł-
nego ułaskawienia dopiero w pierwszej połowie
1711 roku, kiedy to sytuacja polityczna i militarna
w Polsce dostatecznie się wyjaśniła. August II
został w 1710 roku uznany prawowitym królem
Polski. Wydaje się, iż biskup Łubieński przy-
czynił się walnie do uwolnienia Bażanki. Trans-
lacja w maju 1710 roku z Chełma do Krakowa
mogła dać początek staraniom o uwolnieniu Ba-
żanki, który uczestniczył już w pierwszej wizytacji
biskupiej, ogłoszonej 15 kwietnia a rozpoczętej
18 maja 1711 r.16. Zbieżność w czasie i charakter
rozpoczętej działalności Bażanki w całej rozciąg-
łości przemawiają za taką interpretacją faktów.
Trudno domyślić się gdzie więziono Bażankę —
na terenie Polski, w Saksonii czy w granicach
państwa Habsburgów. Należy przypuszczać, że
w jednym wypadku akt łaski musiał być wydany
za zgodą króla polskiego Augusta, w drugim —
następcy Leopolda, przedwcześnie i nieoczekiwanie
zmarłego 17 kwietnia 1711 r. cesarza Józefa I.
Bażanka zmarł nagle w Tarnowie 21 stycznia
1726 r.17. Nie znamy przyczyn tej przedwczesnej
i zagadkowej śmierci. Wiemy, iż Bażanka czynny
był do ostatnich dni swego życia18. Trudno tę
śmierć łączyć, wobec braku dostatecznych źródeł,
z komplikującą się ponownie sytuacją polityczną
w Europie, powstawaniem nowych sojuszy i nowego
układu sił, grożącego wybuchem ogólnoeuropej-
skiej wojny19. A może wówczas przypomniano
sobie o przeszłości Bażanki i potraktowano go
niezwykłe surowo, w mniemaniu niezbyt pewnych
tronu polskiego Sasów, jako groźnego i niebezpiecz-
nego przeciwnika.
*
Znana twórczość Bażanki, i ta źródłowo po-
twierdzona i ta przypisywana na podstawie analiz
formalnych, porównawczych, ukazuje się obecnie
w pełnej perspektywie związków genetycznych
z działalnością artystyczną i pracami teoretycz-
nymi Pozza. Nie sposób teraz zawężać tę twórczość
li tylko do architektury, nazywając Bażankę
architektem, jak to uczynił w tytule swej pracy
Zagórowski20. Same już dzieła upoważniały,
a obecne stwierdzenia zmuszają wręcz do wszech-
stronnego widzenia dorobku artysty, który tworzył
swoje prace zgodnie z teoretycznymi założeniami
sztuki Pozza, dzięki czemu uzyskiwały one cha-
rakter dzieł komplementarnych, łączących urbani-
stykę, architekturę, rzeźbę, malarstwo i rzemiosło
artystyczne w organiczną całość. Wszystkie te
dziedziny twórczości nie były obce Bażance. Nie tu
jednak miejsce na omówienie w wyczerpujący
sposób tej twórczości. Dorobek artystyczny Ba-
181
podobieństwo przesunięcia terminu aresztowania
i ułaskawienia Bażanki poza tę datę. Ściślej nie da
się już ustalić terminu aresztowania, ponieważ
nie znamy dnia ani miesiąca przyznania Bażance
rzymskiej nagrody, a wiemy, że dopiero po jej
otrzymaniu artysta udał się w drogę powrotną do
kraju. Datująca się od tego czasu zagadkowa
luka w życiorysie Bażanki, intryguje badaczy.
Dopiero po kilkuletniej przerwie źródła mówią
o publicznej i twórczej działalności artysty13.
Nazwisko Bażanki pojawiło się 18 maja 1711 r.,
i to w połączeniu z Kazimierzem Łubieńskim,
który objął biskupstwo krakowskie (ingres 15
marca) po swoim poprzedniku Jerzym Albrechcie
Doenhoffie, zmarłym 16 marca 1702 roku, a więc
również po znamiennym ponad 8-Ietnim okresie
nieobsadzenia krakowskiej stolicy biskupiej14. Zwią-
zek Bażanki, byłego stypendysty biskupstwa kra-
kowskiego, z biskupem Łubieńskim, uzyskuje
w świetle opisanych wydarzeń pełne i logiczne
wyjaśnienie. W pełni zrozumiała staje się też
późniejsza żywa współpraca Bażanki z kolejnym
biskupem krakowskim Felicjanem Konstantym
Szaniawskim15. Równie łatwo można wyjaśnić
wieloletni brak wiadomości o Bażance. Wydaje
się oczywiste, iż darowanie życia przez cesarza
Leopolda nie było równoznaczne z całkowitym
uniewinnieniem skazanego i wypuszczeniem go na
wolność. W okresie ciężkich politycznych i mili-
tarnych zmagań wyrok śmierci został zapewne
zamieniony na karę więzienia. Można przypuszczać,
iż mimo cesarskiego aktu łaski, kara pozostała
sroga, opiewała na wieloletnie bądź dożywotnie
więzienie. Nawet Sobiescy, w których sprawie
interweniowały, nie wyłączając papieża, znakomite
osobistości ówczesnej Europy, bez mała przez trzy
lata przetrzymywani byli przez Sasów w więzieniu.
Bażanka doczekał się najprawdopodobniej peł-
nego ułaskawienia dopiero w pierwszej połowie
1711 roku, kiedy to sytuacja polityczna i militarna
w Polsce dostatecznie się wyjaśniła. August II
został w 1710 roku uznany prawowitym królem
Polski. Wydaje się, iż biskup Łubieński przy-
czynił się walnie do uwolnienia Bażanki. Trans-
lacja w maju 1710 roku z Chełma do Krakowa
mogła dać początek staraniom o uwolnieniu Ba-
żanki, który uczestniczył już w pierwszej wizytacji
biskupiej, ogłoszonej 15 kwietnia a rozpoczętej
18 maja 1711 r.16. Zbieżność w czasie i charakter
rozpoczętej działalności Bażanki w całej rozciąg-
łości przemawiają za taką interpretacją faktów.
Trudno domyślić się gdzie więziono Bażankę —
na terenie Polski, w Saksonii czy w granicach
państwa Habsburgów. Należy przypuszczać, że
w jednym wypadku akt łaski musiał być wydany
za zgodą króla polskiego Augusta, w drugim —
następcy Leopolda, przedwcześnie i nieoczekiwanie
zmarłego 17 kwietnia 1711 r. cesarza Józefa I.
Bażanka zmarł nagle w Tarnowie 21 stycznia
1726 r.17. Nie znamy przyczyn tej przedwczesnej
i zagadkowej śmierci. Wiemy, iż Bażanka czynny
był do ostatnich dni swego życia18. Trudno tę
śmierć łączyć, wobec braku dostatecznych źródeł,
z komplikującą się ponownie sytuacją polityczną
w Europie, powstawaniem nowych sojuszy i nowego
układu sił, grożącego wybuchem ogólnoeuropej-
skiej wojny19. A może wówczas przypomniano
sobie o przeszłości Bażanki i potraktowano go
niezwykłe surowo, w mniemaniu niezbyt pewnych
tronu polskiego Sasów, jako groźnego i niebezpiecz-
nego przeciwnika.
*
Znana twórczość Bażanki, i ta źródłowo po-
twierdzona i ta przypisywana na podstawie analiz
formalnych, porównawczych, ukazuje się obecnie
w pełnej perspektywie związków genetycznych
z działalnością artystyczną i pracami teoretycz-
nymi Pozza. Nie sposób teraz zawężać tę twórczość
li tylko do architektury, nazywając Bażankę
architektem, jak to uczynił w tytule swej pracy
Zagórowski20. Same już dzieła upoważniały,
a obecne stwierdzenia zmuszają wręcz do wszech-
stronnego widzenia dorobku artysty, który tworzył
swoje prace zgodnie z teoretycznymi założeniami
sztuki Pozza, dzięki czemu uzyskiwały one cha-
rakter dzieł komplementarnych, łączących urbani-
stykę, architekturę, rzeźbę, malarstwo i rzemiosło
artystyczne w organiczną całość. Wszystkie te
dziedziny twórczości nie były obce Bażance. Nie tu
jednak miejsce na omówienie w wyczerpujący
sposób tej twórczości. Dorobek artystyczny Ba-
181