DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Guze, Justyna: Watteau w oczach romantyków francuskich z kręgu Bohême Galante
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48740#0286
JUSTYNA GUZE
francuskiej nie przyniosła całkowitego zniszczenia
tradycyjnych wątków, tematów i sposobów ich
obrazowania w sztuce, które przetrwały w twór-
czości małych mistrzów, czy też w środowiskach
bardziej prowincjonalnych7. Trzeba jednak było
restauracji monarchii, aby powróciły dawne stroje,
obyczaje i upodobania estetyczne Francji ancien
regime'u wraz z odnajdującymi ojczyznę arysto-
kracją i szlachtą. Przywracaną do łask tradycję
skwapliwie też przejmowali przedstawiciele nowych
warstw społecznych, przede wszystkim wzbogaconej
burżuazji nadającej ton po rewolucji lipcowej
1831 r. Nie przypadkiem styl obowiązujący za
panowania Ludwika Filipa zwany był drugim
rokokiem, zaś łata trzydzieste XIX wieku przy-
niosły powolny, lecz stale rosnący nawrót zain-
teresowania poprzednim stuleciem w wielu dzie-
dzinach życia codziennego, a także artystycznego8.
Równocześnie widać odejście od innych, obowiązu-
jących wcześniej konwencji historyzujących9.
Jaka była rola i miejsce Watteau na tle tego
zainteresowania sztuką XVIII w.? W epoce wach-
larzy i sukien a la Watteau, sztuka tego artysty ani
nie cieszyła się jeszcze pełnym uznaniem, ani nie
została też w pełni zrehabilitowana. Ale w końcu
do tej rehabilitacji doszło. Komu zatem przypisać
miano prawdziwych odkrywców wielkości i geniuszu
mistrza z Yalenciennes ? Wydaje się, że szczególną
rolę w przywracaniu do łask sztuki Watteau ode-
grali poeci i malarze spod znaku Boheme Galante,
dla których jego twórczość stała się istotnym
źródłem inspiracji i to nie tylko okresie wspólnoty
przy rue du Doyenne. Co więcej, krąg ten, jak
wspomniał później Champfleury w swoich Vignet-
tes romantiques, był pierwszym, gdzie ideały wie-
ków średnich porzucono na rzecz sztuki XVIII w.10
Związki Boheme du Doyenne z Watteau można
rozpatrywać w kilku kategoriach, które oddają
ich mniej lub bardziej bezpośredni charakter.
Zacznijmy od tego, że artyści związani z tą grupą
naśladowali mistrza: przykładem obraz Wattiera
służący do dekoracji sali balowej przy rue du Doyen-
ne, opisanej w cytowanym na wstępie wspomnieniu
Nervala". Podobnie niedoszły malarz, Thćophile
Gautier, uczeń Rioulta, który pisał po latach:
Nad lustrem namalowałem śniadanie na trawie,
naśladownictwo z Watteau czy może z Lancreta12.
Cytowane tu fragmenty wspomnień Nervala
i Gautiera mogą posłużyć jako ilustracja sposobu,
w jaki posługiwano się wówczas nazwiskiem Wat-
teau: było to określenie pewnego gatunku malar-
stwa, nie tylko imię własne. Jego znaczenie se-
mantyczne nie jest wyraźnie sprecyzowane. Po-
jawia się obok Bouchera czy Lancreta, stając się
jakby złożonym, wieloczłonowym synonimem sztuki
francuskiej pierwszej połowy XVIII wieku.
Malarstwo Watteau, o którym Houssaye pisał:
Watteau odnalazł wszystko w sobie: ten, kto jest
niemal wielkim malarzem, jest też niemal wielkim
poetą13, stanowiło źródło poetyckiej inspiracji te-
matycznej i stylistycznej; dotyczy to zarówno
przedstawianych motywów jak i używanego ję-
zyka. Przykładem młodzieńcze utwory poetyckie
Theophila Gautier z lat trzydziestych: Watteau,
1835, Roccoco, 1836 i Rocaille, 183814, czy też
późniejsze, wybiegające już poza ścisły temat
naszych rozważań, utwory poetyckie Theodora de
Banville, równie gorącego jak Gautier wielbiciela
malarza z Yalenciennes. W przypadku Banville'a
dotyczy to przede wszystkim obrazowania: barw-
nego, bliskiego gamie kolorystycznej płócien Wat-
teau15.
Z motywów związanych ze sztuką Watteau
w kręgu du Doyenne pojawiają się najczęściej
dwa: motyw Cytery i commedia dell'arte. Pierwszy
z nich musiał być szczególnie bliski Nervalowi;
poeta znał piętnastowieczny tekst Francesca Colon-
ny, Hypneteromachia Poliphili — opis wyśnionej
i wyimaginowanej podróży dwojga kochanków do
miejsc niezwykłych i czarownych; takim miej-
scem była też Cytera16.
Motyw samej Cytery pojawia się u Nervala
dwukrotnie, w relacji z podróży na Wschód napisa-
nej w 1844 r. dla „Artiste", a następnie zamieszczo-
nej w jego Podróży na Wschód oraz w opowiadaniu
Sylwia z 1853 r. W pierwszym przypadku jest to
opis realnego miejsca, choć istnieją rozbieżności
co do tego, czy Nervąl znał je z autopsji17, —
wyspy na Morzu Jońskim, dawniej zwanej Cyterą
naówczas Cerigo, związanej z kultem Wenus
dzięki jednemu z najsławniejszych sanktuariów
bogini18.
W Sylwii, która niczym marzenie senne przy-
wołuje miejsca dzieciństwa spędzonego w Yalois,
268
francuskiej nie przyniosła całkowitego zniszczenia
tradycyjnych wątków, tematów i sposobów ich
obrazowania w sztuce, które przetrwały w twór-
czości małych mistrzów, czy też w środowiskach
bardziej prowincjonalnych7. Trzeba jednak było
restauracji monarchii, aby powróciły dawne stroje,
obyczaje i upodobania estetyczne Francji ancien
regime'u wraz z odnajdującymi ojczyznę arysto-
kracją i szlachtą. Przywracaną do łask tradycję
skwapliwie też przejmowali przedstawiciele nowych
warstw społecznych, przede wszystkim wzbogaconej
burżuazji nadającej ton po rewolucji lipcowej
1831 r. Nie przypadkiem styl obowiązujący za
panowania Ludwika Filipa zwany był drugim
rokokiem, zaś łata trzydzieste XIX wieku przy-
niosły powolny, lecz stale rosnący nawrót zain-
teresowania poprzednim stuleciem w wielu dzie-
dzinach życia codziennego, a także artystycznego8.
Równocześnie widać odejście od innych, obowiązu-
jących wcześniej konwencji historyzujących9.
Jaka była rola i miejsce Watteau na tle tego
zainteresowania sztuką XVIII w.? W epoce wach-
larzy i sukien a la Watteau, sztuka tego artysty ani
nie cieszyła się jeszcze pełnym uznaniem, ani nie
została też w pełni zrehabilitowana. Ale w końcu
do tej rehabilitacji doszło. Komu zatem przypisać
miano prawdziwych odkrywców wielkości i geniuszu
mistrza z Yalenciennes ? Wydaje się, że szczególną
rolę w przywracaniu do łask sztuki Watteau ode-
grali poeci i malarze spod znaku Boheme Galante,
dla których jego twórczość stała się istotnym
źródłem inspiracji i to nie tylko okresie wspólnoty
przy rue du Doyenne. Co więcej, krąg ten, jak
wspomniał później Champfleury w swoich Vignet-
tes romantiques, był pierwszym, gdzie ideały wie-
ków średnich porzucono na rzecz sztuki XVIII w.10
Związki Boheme du Doyenne z Watteau można
rozpatrywać w kilku kategoriach, które oddają
ich mniej lub bardziej bezpośredni charakter.
Zacznijmy od tego, że artyści związani z tą grupą
naśladowali mistrza: przykładem obraz Wattiera
służący do dekoracji sali balowej przy rue du Doyen-
ne, opisanej w cytowanym na wstępie wspomnieniu
Nervala". Podobnie niedoszły malarz, Thćophile
Gautier, uczeń Rioulta, który pisał po latach:
Nad lustrem namalowałem śniadanie na trawie,
naśladownictwo z Watteau czy może z Lancreta12.
Cytowane tu fragmenty wspomnień Nervala
i Gautiera mogą posłużyć jako ilustracja sposobu,
w jaki posługiwano się wówczas nazwiskiem Wat-
teau: było to określenie pewnego gatunku malar-
stwa, nie tylko imię własne. Jego znaczenie se-
mantyczne nie jest wyraźnie sprecyzowane. Po-
jawia się obok Bouchera czy Lancreta, stając się
jakby złożonym, wieloczłonowym synonimem sztuki
francuskiej pierwszej połowy XVIII wieku.
Malarstwo Watteau, o którym Houssaye pisał:
Watteau odnalazł wszystko w sobie: ten, kto jest
niemal wielkim malarzem, jest też niemal wielkim
poetą13, stanowiło źródło poetyckiej inspiracji te-
matycznej i stylistycznej; dotyczy to zarówno
przedstawianych motywów jak i używanego ję-
zyka. Przykładem młodzieńcze utwory poetyckie
Theophila Gautier z lat trzydziestych: Watteau,
1835, Roccoco, 1836 i Rocaille, 183814, czy też
późniejsze, wybiegające już poza ścisły temat
naszych rozważań, utwory poetyckie Theodora de
Banville, równie gorącego jak Gautier wielbiciela
malarza z Yalenciennes. W przypadku Banville'a
dotyczy to przede wszystkim obrazowania: barw-
nego, bliskiego gamie kolorystycznej płócien Wat-
teau15.
Z motywów związanych ze sztuką Watteau
w kręgu du Doyenne pojawiają się najczęściej
dwa: motyw Cytery i commedia dell'arte. Pierwszy
z nich musiał być szczególnie bliski Nervalowi;
poeta znał piętnastowieczny tekst Francesca Colon-
ny, Hypneteromachia Poliphili — opis wyśnionej
i wyimaginowanej podróży dwojga kochanków do
miejsc niezwykłych i czarownych; takim miej-
scem była też Cytera16.
Motyw samej Cytery pojawia się u Nervala
dwukrotnie, w relacji z podróży na Wschód napisa-
nej w 1844 r. dla „Artiste", a następnie zamieszczo-
nej w jego Podróży na Wschód oraz w opowiadaniu
Sylwia z 1853 r. W pierwszym przypadku jest to
opis realnego miejsca, choć istnieją rozbieżności
co do tego, czy Nervąl znał je z autopsji17, —
wyspy na Morzu Jońskim, dawniej zwanej Cyterą
naówczas Cerigo, związanej z kultem Wenus
dzięki jednemu z najsławniejszych sanktuariów
bogini18.
W Sylwii, która niczym marzenie senne przy-
wołuje miejsca dzieciństwa spędzonego w Yalois,
268