DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Stępień, Halina: Andrzej Ryszkiewicz, Malarstwo polskie. Romantyzm - Historyzm - Realizm, w opracowaniu...: Warszawa 1989, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe w Warszawie - Oficyna Wydawnicza "Auriga" ss. 366, Il. 194.
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48740#0356
RECENZJE — KSIĄŻKI
ożywienia i rozwoju środowiska warszawskiego.
Bliskie sercu Ryszkiewicza to tematy, zajmował
się bowiem od początku lat 50-tych i Janem Fe-
liksem Piwowarskim i wraz ze Stefanem Kozakie-
wiczem „Cyganerią warszawską" czyli grupą Ol-
szyńskiego1.
Środowisko Krakowa, które „formowało się
w innych warunkach" ma inne charakterystyczne
wyróżniki. Przy całej odmienności od Warszawy
aktualnej sytuacji politycznej, jako podstawowe
determinanty, warunki i czynniki jego rozwoju pod-
nosi Ryszkiewicz sprawy bezsporne i podstawowe —-
tradycję wspanialej historii z jej najbardziej wi-
zualnymi dowodami — pamiątkami przeszłości.
W nich właśnie i z nich wyrastających pierwszych
różnorakich wystaw starożytności i zabytków
sztuki upatruje Ryszkiewicz — głównych źródeł
zainteresowań, genezy i kierunków kształtowania
się tendencji dominującego w Krakowie malar-
stwa historycznego z Matejką na czele. Wśród
działających w omawianym okresie instytucji arty-
stycznych wysuwa znów kwestię szkolnictwa artys-
tycznego z pierwszoplanową Szkołą Sztuk Pięknych
ulegającą kolejnym przeobrażeniom, z jej czo-
łowymi postaciami: Wojciechem Kornelim Statt-
lerem i Władysławem Łuszczkiewiczem. Podnosi
także zbyt mało spopularyzowaną w literaturze
rolę pracowni rzeźbiarza Parysa Filippiego i sku-
pionej wokół niej grupy artystów, także malarzy —
(m.in. z Matejką, Grottgerem i Gryglewskim).
Powstanie w 1854 r. Towarzystwa Przyjaciół Sztuk
Pięknych otwiera nowy etap działań środowiska
krakowskiego, które po upadku powstania stycz-
niowego przejmuje rolę pierwszoplanową.
W objętym represjami środowisku warszaw-
skim po 1863 r. pokazuje Ryszkiewicz witalność
kręgów patriotycznych i ich inicjatywy. Znaczną
rolę w utrzymaniu ciągłości i trwania środowiska
widzi w roli i działalności Zachęty (wystawa
nieustająca, pokazy jednego obrazu, ekspozycje
pośmiertne i monograficzne i in.; premie w postaci
reprodukcji wybranycli dziel sztuki, stypendia
dla młodych twórców). Jej szczególnym osiągnię-
ciem było zorganizowanie po raz pierwszy w 1891 r.
działu polskiego na Międzynarodowej Wystawie
w Berlinie. Bowiem chociaż „...Szkoła Sztuk
Pięknych została zamknięta, ale uchowało się
Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych, biorąc na
siebie zadanie stworzenia ośrodka ruchu artystycz-
nego. I obowiązek ten wypełniało, choć z czasem
artyści będą narzekali na protekcjonizm i brak
zrozumienia nowych prądów, na tradycjonalizm
i schlebianie gustom mieszczaństwa..." Rozwój
kolekcjonerstwa podążający wraz z rozrastającą się
plutokracją powoduje także powstawanie prywat-
nych salonów wystawowych i przyspiesza rozwój
handlu dziełami sztuki. Zniszczone represjami
szkolnictwo wyższe (zamknięta SSP) w pewnym
tylko stopniu wypełnia aktywna tzw. Klasa Ry-
sunkowa, zwłaszcza, gdy jej dominującą postacią
staje się Wojciech Gerson. Sytuacja ogólna, a także
represje wobec b. powstańców przyczyniają się do
wyjazdów zagranicznych na studia wyższe. Rysz-
kiewicz bardzo przekonywująco wskazuje też na
przyczyny rozwoju w środowisku warszawskim
przede wszystkim malarstwa pejzażowego i rodza-
jowego, widząc je w działalności i programie Klasy
Rysunkowej i samego Gersona, a także w możli-
wości uniknięcia ingerencji cenzury. Kreśląc obraz
sytuacji artystów wskazuje przyczyny rozkwitu
ilustratorstwa wraz z powstaniem nowych ilustro-
wanych czasopism, rolę kręgu „Wędrowca" itp.
Okres szczególnego rozwoju środowiska kra-
kowskiego w ostatnich dziesięcioleciach XIX w.
wskazuje Ryszkiewicz na przykładach powstałych
w latach 70- i 80-tych takich instytucji jak Akade-
mia Umiejętności i Muzeum Narodowe. Zarazem
odnotowuje ciągłość działań (choć z różnym po-
wodzeniem) — wielce znaczącego dla Krakowa
TPSP, poza którym wszakże, bo przy Krajowej
Wystawie Rolniczo-Przemysłowej, została zorga-
nizowana w 1887 r. „I-sza ogólna Wystawa Sztuki
Polskiej". W 1873 r. objęcie dyrekcji Szkoły Sztuk
Pięknych w Krakowie przez Jana Matejkę roz-
poczyna już nowy, znamienny etap. Odnotowując
suche fakty, Ryszkiewicz zwraca uwagę na prze-
kształcanie się za sprawą Matejki aspiracji środo-
wiska, ukrywających jednak napięcia i konflikty
wewnętrzne. Objęcie uczelni z kolei przez Juliana
Fałata w 1895 r. zamyka ewolucyjny rozwój lat
poprzednich.
Środowisko Lwowa ciągle za mało znane,
nieprzebadane i mało „opublikowane" pokazuje
autor poprzez różne przejawy jego działań, ale już
338
ożywienia i rozwoju środowiska warszawskiego.
Bliskie sercu Ryszkiewicza to tematy, zajmował
się bowiem od początku lat 50-tych i Janem Fe-
liksem Piwowarskim i wraz ze Stefanem Kozakie-
wiczem „Cyganerią warszawską" czyli grupą Ol-
szyńskiego1.
Środowisko Krakowa, które „formowało się
w innych warunkach" ma inne charakterystyczne
wyróżniki. Przy całej odmienności od Warszawy
aktualnej sytuacji politycznej, jako podstawowe
determinanty, warunki i czynniki jego rozwoju pod-
nosi Ryszkiewicz sprawy bezsporne i podstawowe —-
tradycję wspanialej historii z jej najbardziej wi-
zualnymi dowodami — pamiątkami przeszłości.
W nich właśnie i z nich wyrastających pierwszych
różnorakich wystaw starożytności i zabytków
sztuki upatruje Ryszkiewicz — głównych źródeł
zainteresowań, genezy i kierunków kształtowania
się tendencji dominującego w Krakowie malar-
stwa historycznego z Matejką na czele. Wśród
działających w omawianym okresie instytucji arty-
stycznych wysuwa znów kwestię szkolnictwa artys-
tycznego z pierwszoplanową Szkołą Sztuk Pięknych
ulegającą kolejnym przeobrażeniom, z jej czo-
łowymi postaciami: Wojciechem Kornelim Statt-
lerem i Władysławem Łuszczkiewiczem. Podnosi
także zbyt mało spopularyzowaną w literaturze
rolę pracowni rzeźbiarza Parysa Filippiego i sku-
pionej wokół niej grupy artystów, także malarzy —
(m.in. z Matejką, Grottgerem i Gryglewskim).
Powstanie w 1854 r. Towarzystwa Przyjaciół Sztuk
Pięknych otwiera nowy etap działań środowiska
krakowskiego, które po upadku powstania stycz-
niowego przejmuje rolę pierwszoplanową.
W objętym represjami środowisku warszaw-
skim po 1863 r. pokazuje Ryszkiewicz witalność
kręgów patriotycznych i ich inicjatywy. Znaczną
rolę w utrzymaniu ciągłości i trwania środowiska
widzi w roli i działalności Zachęty (wystawa
nieustająca, pokazy jednego obrazu, ekspozycje
pośmiertne i monograficzne i in.; premie w postaci
reprodukcji wybranycli dziel sztuki, stypendia
dla młodych twórców). Jej szczególnym osiągnię-
ciem było zorganizowanie po raz pierwszy w 1891 r.
działu polskiego na Międzynarodowej Wystawie
w Berlinie. Bowiem chociaż „...Szkoła Sztuk
Pięknych została zamknięta, ale uchowało się
Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych, biorąc na
siebie zadanie stworzenia ośrodka ruchu artystycz-
nego. I obowiązek ten wypełniało, choć z czasem
artyści będą narzekali na protekcjonizm i brak
zrozumienia nowych prądów, na tradycjonalizm
i schlebianie gustom mieszczaństwa..." Rozwój
kolekcjonerstwa podążający wraz z rozrastającą się
plutokracją powoduje także powstawanie prywat-
nych salonów wystawowych i przyspiesza rozwój
handlu dziełami sztuki. Zniszczone represjami
szkolnictwo wyższe (zamknięta SSP) w pewnym
tylko stopniu wypełnia aktywna tzw. Klasa Ry-
sunkowa, zwłaszcza, gdy jej dominującą postacią
staje się Wojciech Gerson. Sytuacja ogólna, a także
represje wobec b. powstańców przyczyniają się do
wyjazdów zagranicznych na studia wyższe. Rysz-
kiewicz bardzo przekonywująco wskazuje też na
przyczyny rozwoju w środowisku warszawskim
przede wszystkim malarstwa pejzażowego i rodza-
jowego, widząc je w działalności i programie Klasy
Rysunkowej i samego Gersona, a także w możli-
wości uniknięcia ingerencji cenzury. Kreśląc obraz
sytuacji artystów wskazuje przyczyny rozkwitu
ilustratorstwa wraz z powstaniem nowych ilustro-
wanych czasopism, rolę kręgu „Wędrowca" itp.
Okres szczególnego rozwoju środowiska kra-
kowskiego w ostatnich dziesięcioleciach XIX w.
wskazuje Ryszkiewicz na przykładach powstałych
w latach 70- i 80-tych takich instytucji jak Akade-
mia Umiejętności i Muzeum Narodowe. Zarazem
odnotowuje ciągłość działań (choć z różnym po-
wodzeniem) — wielce znaczącego dla Krakowa
TPSP, poza którym wszakże, bo przy Krajowej
Wystawie Rolniczo-Przemysłowej, została zorga-
nizowana w 1887 r. „I-sza ogólna Wystawa Sztuki
Polskiej". W 1873 r. objęcie dyrekcji Szkoły Sztuk
Pięknych w Krakowie przez Jana Matejkę roz-
poczyna już nowy, znamienny etap. Odnotowując
suche fakty, Ryszkiewicz zwraca uwagę na prze-
kształcanie się za sprawą Matejki aspiracji środo-
wiska, ukrywających jednak napięcia i konflikty
wewnętrzne. Objęcie uczelni z kolei przez Juliana
Fałata w 1895 r. zamyka ewolucyjny rozwój lat
poprzednich.
Środowisko Lwowa ciągle za mało znane,
nieprzebadane i mało „opublikowane" pokazuje
autor poprzez różne przejawy jego działań, ale już
338