GALERIA MALARSTWA W WILNIE

to jest na rok przed zamknięciem Komisji Archeo-
logicznej i reorganizacją muzeum, w Dziale Sztuk
Pięknych — 166 dzieł malarskich, 3570 grafik
i 44 rzeźby8. Z dzisiejszego punktu widzenia była
to kolekcja niewielka, należy jednak zwrócić uwagę
na jej charakter — było to Muzeum Starożytności.
I chociaż dzisiaj nie wiemy jeszcze dokładnie,
jakie dzieła sztuki zostały tam zgromadzone,
zidentyfikowanie części eksponatów pozwala stwier-
dzić, że kolekcja posiadała charakter historyczno-
-pamiątkowy i pełnić miała funkcje dydaktyczne,
miała ona przypominać zwiedzającym przeszłość
Litwy i jednocześnie, rozbudzać uczucia narodowe,
mobilizując do oporu przeciwko coraz surowszej
polityce rusyfikacyjnej władz.
Dodajmy, że na to właśnie zwracała uwagę
carska administracja uzasadniając reorganizację
Muzeum Starożytności i usunięcie z jego zbiorów
dzieł przenikniętych „nieodpowiednim duchem".
Dobitnym przykładem byłyby tu losy marmurowej
rzeźby Jagiełło i Jadwiga, dłuta Oskara Sosnow-
skiego, zakupionej przez litewską szlachtę i uro-
czyście podarowanej Działowi Sztuk Pięknych
Muzeum Starożytności9. Dzieło to było otwartą
manifestacją dążenia mieszkańców kraju do odro-
dzenia dawnej litewskiej państwowości, związanej
unią z Polską. Ta właśnie rzeźba jako pierwsza
została w roku 1865 wyłączona z ekspozycji.
Wśród dzieł sztuki ofiarowanych przez członków
Komisji Archeologicznej znajdowała się kopia olejna
portretu Wielkiego Księcia Witolda, wykonana
przez Jana Zienkiewicza, gipsowe popiersie księcia
Józefa Poniatowskiego (dar Adama Honoriusza
Kirkora), Ignacy Chodźko podarował olejny portret
księcia Wojciecha Radziwiłła, rysunek Franciszka
Smuglewicza przedstawiający śmierć hetmana Ste-
fana Czarnieckiego, 39 portretów papieży pędzla
nieznanego malarza. W ekspozycji działu sztuk
pięknych znalazły się także prace wielu przedstawi-
cieli szkoły wileńskiej: prócz wspomnianego twórcy
tej szkoły, zwiedzający (w roku 1862 było ich aż
10360) mogli oglądać prace J. Peszki S. Piemki,
J. Rustema, W. Smokowskiego.
Zdaniem zarządu Komisji Archeologicznej był
to dopiero początek wielkiej pracy. Wraz z po-

większaniem się funduszów muzeum rozrastały
się pomieszczenia i struktury organizacyjne tej
instytucji.
Początkowo (w latach 1856—1857) cały dobytek
komisji umieszczono w jednej z sal zamkniętego
Uniwersytetu Wileńskiego, tak zwanej Auli, kiedyś
ozdobionej malowidłami przez Smuglewicza, nad-
zwyczaj szybko odrestaurowanej staraniem Komisji
Archeologicznej. W 1858 r. dzięki staraniom
Eustachego Tyszkiewicza i innych przejęto po-
mieszczenia na drugim piętrze, w tym czasie nale-
żące do Gimnazjum Wileńskiego, a wkrótce w dys-
pozycji muzeum znalazły się pomieszczenia na
piętrze trzecim w których do tej pory przechowy-
wano zbiory gabinetu mineralogii byłego uniwersy-
tetu. W ten sposób również zbiór minerałów stał
się własnością muzeum. Z tych względów Dział
Sztuk Pięknych kilkakrotnie przenoszono z miejsca
na miejsce. Najpierw zbiory eksponowano w Auli,
po roku 1862 przeniesiono je do sali na drugim
piętrze, gdzie znalazły również schronienie biblio-
teka i gabinet zoologiczny. W tym samym roku,
po wyremontowaniu pomieszczeń w sąsiednim
budynku, przeniesiono tam bibliotekę i salę po-
siedzeń Komisji Archeologicznej. Wtedy to właśnie
zaczęto snuć plany utworzenia oddzielnej galerii
malarstwa, jedynie formalnie związanej z Muzeum
Starożytności. Pomysł zrodził się po oficjalnym
wystąpieniu carskiej administracji z propozycją
utworzenia w Wilnie biblioteki publicznej, która
formalnie również miałaby podlegać Zarządowi
Muzeum Starożytności. Biblioteka była wystarcza-
jąco dobrze wyposażona, aby przyjąć czytelników,
w czytelni rozstawiono już meble, jednak jej
otwarcie uniemożliwił wybuch powstania w 1863 r.
11 VII 1860 r. na posiedzeniu zwyczajnym
Komisji Archeologicznej znany kolekcjoner sztuki
Ludwik Pietkiewicz oznajmił, że nosi się z zamiarem
ofiarowania swych zbiorów Muzeum Starożytności.
W jego rozrastającej się wciąż kolekcji znajdowały
się dzieła artystów współczesnych — tak obcych
jak i rodzimych, a to oznaczało, że stworzenie
galerii malarstwa wiąże się w planach organizatorów
życia kulturalnego miasta Wilna nie tylko z for-
malną, instytucjonalną reformą, ale i ze zmianą
charakteru Działu Sztuk Pięknych w Muzeum

159