DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Polanowska, Jolanta: Helena Skirmunttowa, zapomniana rzeźbiarka XIX w.
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49354#0126
120
Jolanta Polanowska
16. Helena Skirmunttowa, Szachy
historyczne. Król Jan III Sobieski,
1864-1873, brąz
przystąpiła do prac nad cyklem płaskorzeźb przedstawiających dawnych bohaterów Li-
twy. W 1870 r. wykonała dwie gipsowe plakiety inspirowane drzeworytami z kroniki Sar-
matiae Europeae descriptio Aleksandra Gwagnina58 - Wielki książę Mendog (il. 14) i
Wielki książę litewski Gedymin (il. 15)59. Kontynuację cyklu miały stanowić dwa dalsze
tryptyki, które jednak nie wyszły poza fazę zamysłu. W pierwszym z nich mieli być wy-
obrażeni: „duchowni, przedstawcy ducha narodowego: Wojciech Tabor biskup wileński,
mąż stanu, patryota, strażnik zgody; Melchior Giedroyć biskup żmujdzki, gorliwy wskrze-
siciel języka litewskiego, a nad nimi młodzieńczy patron kraju, św. Kazimierz. W drugim,
widnieć miał duch rycerski w postaci Witołda, zwycięzcy Krzyżaków"60. Zamierzone przed-
stawienia historycznych przywódców Litwinów to przypuszczalnie jedna z wcześniejszych
prób sformułowania pocztu litewskich władców i bohaterów. Upamiętniając ich, artystka
pragnęła przyczynić się do umocnienia budzącej się litewskiej samoświadomości. Choć jej
historiozoficzne zapatrywania nie są znane, pewnego ich śladu można doszukać się w wy-
powiedzi o cenionym, choć z zastrzeżeniami, obrazie Jana Matejki Unia Lubelska: „wszyst-
58 Pierwodruk 1578; prawdopodobnie jednak korzystała z opatrzonego drzeworytami drugiego wydania, które ukazało
się w Spirze w 1580 r., mogła też znać polskie tłumaczenie Marcina Paszkowskiego z 1611 r.
59 Obie plakiety wykonane w gipsie stearynowanym, pierwsza z nich w 1901 znajdowała się w pałacu Skirmuntów w
Pińsku, zaginiona; płaskorzeźba brązowa wykonana według drugiej z nich, w 1877 została wystawiona w warszawskim
TZSP. Obecnie znane są jej egzemplarze w: Gabinecie Józefa Ignacego Kraszewskiego w Muzeum Narodowym w
Poznaniu i w Litewskim Muzeum Narodowym w Wilnie (sygnowany: „Helena Skirmuntt mod.[elowała] w r. 1870 z
gliny krymskiej na powtórnym wygnaniu w Bałakławie").
60 Słowa artystki przytoczone w ZALESKI, op. cit., s. 260.
Jolanta Polanowska
16. Helena Skirmunttowa, Szachy
historyczne. Król Jan III Sobieski,
1864-1873, brąz
przystąpiła do prac nad cyklem płaskorzeźb przedstawiających dawnych bohaterów Li-
twy. W 1870 r. wykonała dwie gipsowe plakiety inspirowane drzeworytami z kroniki Sar-
matiae Europeae descriptio Aleksandra Gwagnina58 - Wielki książę Mendog (il. 14) i
Wielki książę litewski Gedymin (il. 15)59. Kontynuację cyklu miały stanowić dwa dalsze
tryptyki, które jednak nie wyszły poza fazę zamysłu. W pierwszym z nich mieli być wy-
obrażeni: „duchowni, przedstawcy ducha narodowego: Wojciech Tabor biskup wileński,
mąż stanu, patryota, strażnik zgody; Melchior Giedroyć biskup żmujdzki, gorliwy wskrze-
siciel języka litewskiego, a nad nimi młodzieńczy patron kraju, św. Kazimierz. W drugim,
widnieć miał duch rycerski w postaci Witołda, zwycięzcy Krzyżaków"60. Zamierzone przed-
stawienia historycznych przywódców Litwinów to przypuszczalnie jedna z wcześniejszych
prób sformułowania pocztu litewskich władców i bohaterów. Upamiętniając ich, artystka
pragnęła przyczynić się do umocnienia budzącej się litewskiej samoświadomości. Choć jej
historiozoficzne zapatrywania nie są znane, pewnego ich śladu można doszukać się w wy-
powiedzi o cenionym, choć z zastrzeżeniami, obrazie Jana Matejki Unia Lubelska: „wszyst-
58 Pierwodruk 1578; prawdopodobnie jednak korzystała z opatrzonego drzeworytami drugiego wydania, które ukazało
się w Spirze w 1580 r., mogła też znać polskie tłumaczenie Marcina Paszkowskiego z 1611 r.
59 Obie plakiety wykonane w gipsie stearynowanym, pierwsza z nich w 1901 znajdowała się w pałacu Skirmuntów w
Pińsku, zaginiona; płaskorzeźba brązowa wykonana według drugiej z nich, w 1877 została wystawiona w warszawskim
TZSP. Obecnie znane są jej egzemplarze w: Gabinecie Józefa Ignacego Kraszewskiego w Muzeum Narodowym w
Poznaniu i w Litewskim Muzeum Narodowym w Wilnie (sygnowany: „Helena Skirmuntt mod.[elowała] w r. 1870 z
gliny krymskiej na powtórnym wygnaniu w Bałakławie").
60 Słowa artystki przytoczone w ZALESKI, op. cit., s. 260.