DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Łopuch, Maria: Szczecińska Hellada
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49354#0139
Szczecińska Hellada
133
z zamiłowania stał się znawcą i miłośnikiem kultury antycznej oraz kolekcjonerem an-
tycznych zabytków. Heinrich Dohrn żył długo - urodził się w r. 1838, gdy Szczecin był
sennym pruskim garnizonowym miastem, ściśniętym murem anachronicznych fortów,
zmarł zaś w r. 1913, gdy jego rodzinne miasto było szybko rozrastającą się nowoczesną
metropolią. Za życia Heinricha Dohrna zmienił się nie tylko otaczający go świat, ale też
rozwinął się, osiągnął swój szczyt i doszedł do kresu wypracowany w oparciu o badania
rzeźby statuarycznej sposób naukowego traktowania sztuki starożytnej. Na sztukę antycz-
ną, jaką znał i podziwiał Heinrich Dohrn, składały się głównie marmurowe rzymskie ko-
pie greckich posągów, wypełniające muzea i pałace włoskie (i w Italii najczęściej
odnalezione), rzeźby o historycznie poświadczonym bądź przypisywanym autorstwie
twórców epoki klasycznej i hellenistycznej (Apollo Belwederski, Afrodyta Knidyjska, Spi-
nario) oraz zabytki odnajdywane od 2. ćw. XVIII w. w wykopaliskach Pompei i Herkula-
num13. W 1. poł. w. XIX na niemieckich uniwersytetach tworzono naukowe zręby
archeologii klasycznej, rozumianej wówczas jako historia sztuki starożytnej. Wtedy to
wypracowano tzw. metodę filologiczną, polegającą na zestawianiu zachowanych anoni-
mowych dzieł rzeźbiarskich ze starożytnymi przekazami pisanymi. W rezultacie rzeźby
zyskiwały atrybucje, wyłaniały się z anonimowej masy zabytków starożytnych, z drugiej
zaś strony wiedza o dziełach antycznych twórców oblekała się w konkretne plastycznie
kształty. Na początku w. XX archeologia klasyczna, porzucając metodę filologiczną, we-
szła w nową fazę - porządkowania i interpretacji wyników odkryć z 2. poł. XIX w., anali-
zy tysięcy obiektów pochodzących z terenów cywilizacji greckiej poza Italią, w samej
Grecji i na wybrzeżach Azji Mniejszej. W dużo większym stopniu niż dotychczas zajmo-
wano się architekturą i jej rzeźbiarską dekoracją, drobną rzeźbą i ceramiką, mniej zaś
rzeźbą statuaryczną. Opornie torowały sobie wówczas drogę do literatury naukowej infor-
macje i oceny sformułowane na bazie, nie rzymskich kopii rzeźby greckiej, ale zachowa-
nych greckich oryginałów, jak rzeźby ateńskiego Partenonu. Powoli jednak
ugruntowywało się przekonanie o ważności, a nawet pierwszorzędnej wadze tych zabyt-
ków dla zrozumienia klasycznej sztuki greckiej. Od połowy XIX stulecia do początków
XX w. odkryto całą znaną nam dzisiaj cywilizację grecką, od Olimpii po Akropol i od
Miletu po Pergamon, a więc także grecką sztukę archaiczną i późnohellenistyczną, jak rów-
nież inne starożytne kultury: kreteńską, mykeńską, mezopotamską, znacznie pogłębiła się
znajomość kultury egipskiej, a wszystko to zmieniło sposób patrzenia na antyczną Helladę.
Wywodzący się od Winckelmana i panujący przez cały w. XIX pogląd, iż grecka sztuka
antyczna jest „szczytem rozwoju cywilizacji ludzkiej" zaczął ustępować rozumieniu, że była
ona jedną z wielu wysoko rozwiniętych kultur świata starożytnego14. W r. 1913, gdy otwie-
rał swe podwoje wspaniały gmach Muzeum Miejskiego w Szczecinie, archeologia klasycz-
na jako nauka znajdowała się więc, można powiedzieć, w punkcie zwrotnym, u progu zmian
dotyczących zarówno pola badań, jak metody i sposobu wartościowania.
Intelektualne horyzonty Heinricha Dohrna ukształtował nie tylko neohumanizm i kult
antyku, ale także historyzm, z jego przekonaniem o możliwości i celowości odtwarzania
sztuki minionych wieków w oparciu o wiedzę historyczną oraz wyrosły z niego naturalizm,
z jego ideą wierności wobec ducha i materii przeszłości15 . Szczeciński mecenas, podjąw-
13 Por. R. BIANCHINI BANDINELLI, Archeologia klasyczna jako historia sztuki, Warszawal988; szczególnie roz-
dział „Archeologia filologiczna".
14 Ibid., szczególnie rozdział: Odkrycia i wielkie kampanie wykopaliskowe.
15 J. FRYCZ, Restauracja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach 1795-1918, Warszawa 1975, s. 9.
133
z zamiłowania stał się znawcą i miłośnikiem kultury antycznej oraz kolekcjonerem an-
tycznych zabytków. Heinrich Dohrn żył długo - urodził się w r. 1838, gdy Szczecin był
sennym pruskim garnizonowym miastem, ściśniętym murem anachronicznych fortów,
zmarł zaś w r. 1913, gdy jego rodzinne miasto było szybko rozrastającą się nowoczesną
metropolią. Za życia Heinricha Dohrna zmienił się nie tylko otaczający go świat, ale też
rozwinął się, osiągnął swój szczyt i doszedł do kresu wypracowany w oparciu o badania
rzeźby statuarycznej sposób naukowego traktowania sztuki starożytnej. Na sztukę antycz-
ną, jaką znał i podziwiał Heinrich Dohrn, składały się głównie marmurowe rzymskie ko-
pie greckich posągów, wypełniające muzea i pałace włoskie (i w Italii najczęściej
odnalezione), rzeźby o historycznie poświadczonym bądź przypisywanym autorstwie
twórców epoki klasycznej i hellenistycznej (Apollo Belwederski, Afrodyta Knidyjska, Spi-
nario) oraz zabytki odnajdywane od 2. ćw. XVIII w. w wykopaliskach Pompei i Herkula-
num13. W 1. poł. w. XIX na niemieckich uniwersytetach tworzono naukowe zręby
archeologii klasycznej, rozumianej wówczas jako historia sztuki starożytnej. Wtedy to
wypracowano tzw. metodę filologiczną, polegającą na zestawianiu zachowanych anoni-
mowych dzieł rzeźbiarskich ze starożytnymi przekazami pisanymi. W rezultacie rzeźby
zyskiwały atrybucje, wyłaniały się z anonimowej masy zabytków starożytnych, z drugiej
zaś strony wiedza o dziełach antycznych twórców oblekała się w konkretne plastycznie
kształty. Na początku w. XX archeologia klasyczna, porzucając metodę filologiczną, we-
szła w nową fazę - porządkowania i interpretacji wyników odkryć z 2. poł. XIX w., anali-
zy tysięcy obiektów pochodzących z terenów cywilizacji greckiej poza Italią, w samej
Grecji i na wybrzeżach Azji Mniejszej. W dużo większym stopniu niż dotychczas zajmo-
wano się architekturą i jej rzeźbiarską dekoracją, drobną rzeźbą i ceramiką, mniej zaś
rzeźbą statuaryczną. Opornie torowały sobie wówczas drogę do literatury naukowej infor-
macje i oceny sformułowane na bazie, nie rzymskich kopii rzeźby greckiej, ale zachowa-
nych greckich oryginałów, jak rzeźby ateńskiego Partenonu. Powoli jednak
ugruntowywało się przekonanie o ważności, a nawet pierwszorzędnej wadze tych zabyt-
ków dla zrozumienia klasycznej sztuki greckiej. Od połowy XIX stulecia do początków
XX w. odkryto całą znaną nam dzisiaj cywilizację grecką, od Olimpii po Akropol i od
Miletu po Pergamon, a więc także grecką sztukę archaiczną i późnohellenistyczną, jak rów-
nież inne starożytne kultury: kreteńską, mykeńską, mezopotamską, znacznie pogłębiła się
znajomość kultury egipskiej, a wszystko to zmieniło sposób patrzenia na antyczną Helladę.
Wywodzący się od Winckelmana i panujący przez cały w. XIX pogląd, iż grecka sztuka
antyczna jest „szczytem rozwoju cywilizacji ludzkiej" zaczął ustępować rozumieniu, że była
ona jedną z wielu wysoko rozwiniętych kultur świata starożytnego14. W r. 1913, gdy otwie-
rał swe podwoje wspaniały gmach Muzeum Miejskiego w Szczecinie, archeologia klasycz-
na jako nauka znajdowała się więc, można powiedzieć, w punkcie zwrotnym, u progu zmian
dotyczących zarówno pola badań, jak metody i sposobu wartościowania.
Intelektualne horyzonty Heinricha Dohrna ukształtował nie tylko neohumanizm i kult
antyku, ale także historyzm, z jego przekonaniem o możliwości i celowości odtwarzania
sztuki minionych wieków w oparciu o wiedzę historyczną oraz wyrosły z niego naturalizm,
z jego ideą wierności wobec ducha i materii przeszłości15 . Szczeciński mecenas, podjąw-
13 Por. R. BIANCHINI BANDINELLI, Archeologia klasyczna jako historia sztuki, Warszawal988; szczególnie roz-
dział „Archeologia filologiczna".
14 Ibid., szczególnie rozdział: Odkrycia i wielkie kampanie wykopaliskowe.
15 J. FRYCZ, Restauracja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach 1795-1918, Warszawa 1975, s. 9.