DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Kozaczka, Marian: [Rezension von: Róża Maliszewska, Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie II. Materiały II sesji naukowej]
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49354#0260
254
Marian Kozaczka
w stworzeniu pierwszej wytwórni tapiserii w Rzeczy-
pospolitej w XVIII w., Jana Góraka, Przyczynki do
architektury dworów na Lubelszczyźnie, Krzysztofa
Gombina, Eustachy Potocki i Ludwik Marldewicz.
Rola kolatora i proboszcza przy budowie kościoła
pałacowego pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny
w Sernikach, i Janiny Petery-Górak, Kaplice ifigury
w rezydencjach ziemiańskich i parkach dworskich
na Lubelszczyźnie. Opracowania te różnią się mię-
dzy sobą bazą źródłową, zakresem tematycznym i
chronologicznym. Pogłębiony pod względem mery-
torycznym i oparty na bogatej bazie źródłowej jest
artykuł Agnieszki Bender, a bogato ilustrowane
opracowanie Janiny Peteiy-Górak zawiera interesu-
jący katalog istniejących i nieistniejących już kaplic
w dworach, pałacach, parkach, oraz kapliczek i figur
parkowych.
Architektura francuska a rezydencje polskiego
ziemiaństwa w drugiej połowie XIX w. autorstwa
Łukasza M. Sadowskiego otwiera następną cześć
zbioru. Autor słusznie dowodzi, że chociaż wpływy
francuskie na ziemiach polskich w XIX w. były
duże, to „kostium francuski" w architekturze pol-
skiej, zwłaszcza w rezydencjach wiejskich nie przy-
jął się. Na przełomie XIX i XX w. różne kierunki w
budownictwie zaczęły powoli ustępować miejsca
stylowi „narodowemu".
Z wyżej wymienioną pracą korespondują dwa na-
stępne bogato ilustrowane opracowania Grażyny Mi-
chalskiej, Dwór Jana Steckiego w Łańcuchowie. Pol-
skość spod Tatr, i Ewy M. Ziółek, Korespondencja
Stanisława Witkiewicza i Jana Steckiego z Łańcucho-
wa. W architekturze rezydencjonalnej Lubelszczy-
zny dwór Marii i Jana Steckich w Łańcuchowie zbu-
dowany w „stylu zakopiańskim" jest obiektem
unikalnym i wyjątkowym, a o jego powstaniu zade-
cydowały względy polityczne i patriotyczne. „Styl
zakopiański" wykreowany i szeroko propagowany
przez Stanisław Witkiewicza (1851-1915) i jego
współpracowników miał stać się stylem narodowym,
wolnym od obcych naleciałości. Koncepcja ta z róż-
nych względów nie uzyskała jednak powszechnej
akceptacji.
Bogatą oprawę ilustracyjną posiadał również ar-
tykuł Mieczysława Kseniaka pt. Uher koło Chełma
- obraz siedziby ziemiańskiej sprzed 100 lat. Z róż-
nych „okruchów przeszłości", wspomnień, zacho-
wanych zdjęć, planów, Autor odtworzył w miarę
pełny obraz podmiejskiej siedziby istniejącej kilka-
dziesiąt lat temu i odgrywającej w regionie znaczną
rolę. Ostatnią cześć obszernej publikacji stanowią
referaty omawiające sylwetki utalentowanych zie-
mianek i ziemian Lubelszczyzny i Podlasia. Anna
Hałat w syntetycznym ujęciu przedstawiła postać
Feliksa Smorczeskiego ze Stryjowa, artysty, mala-
rza, budowniczego, a Bożena Stanek-Lebioda w
interesujący sposób zaprezentowała postać - Stani-
sława Czachórskiego agronoma z wykształcenia, a
rysownika i architekta z zamiłowania. Zaprojekto-
wane przez Czachórskiego obiekty miały spełniać
rolę wygodnych rezydencji. Wiele z nich miało jed-
nak żywot dość krótki.
Szkic J. Ewy Leśniewskiej poświęcony Karoli-
nie Grabowskiej, opatrzony pewną ilością przypi-
sów stanowi dobrą podstawę do opracowania pełnej
biografii tej mało znanej malarki, rzeźbiarki i wła-
ścicielki dóbr ziemskich. W innym ujęciu Adam
Wołk przedstawił postać Ignacego Pieńkowskiego
(1877-1948), ziemianina, malarza, profesora Aka-
demii Sztuk Pięknych w Warszawie, a Barbara
Czwórnóg-Jadczak sylwetki wywodzących się z
Podlasia wybitnych pisarzy Franciszka i Władysła-
wa Wężyków. Katarzyna Janczewska-Sołomko
przedstawiła pasje kolekcjonerskie Konstantego hr.
Zamoyskiego z Kozłówki (1846-1923), a zwłaszcza
Jego unikalny zbiór rolek pianolowych, a Elżbieta
Wierzbicka, Zainteresowania literackie i historycz-
ne przedstawicieli rodu Łosiów. Opracowania te
oparte na różnorodnej bazie źródłowej są dobrym
wprowadzeniem do zasadniczych tematów.
Kolejne referaty poświęcone zostały promocji
i opiece ziemian nad utalentowanymi muzykami.
Mieczysława Demska-Trębacz nawiązując do ośrod-
ka puławskiego i kilku rodów ziemiańskich w tym -
Koźmianów, Kowerskich i Zamoyskich ustaliła, że
działalność opiekuńcza i protektorska licznych ge-
neracji ziemian lubelskich nie była realizowana
tylko w przestrzeni najbliższego im regionu, lecz
daleko przekraczał jego granice. Z kolei Andrzej
Przegaliński na podstawie wspomnień i artykułów z
różnych periodyków potwierdził, że muzyka była na
stałe wpleciona w życie dworu i towarzyszyła losom
ich mieszkańców. Ziemianie znaczący udział mieli
także w tworzeniu Towarzystw Muzycznych, te-
atrów, i w organizacji balów dobroczynnych.
Zbiór studiów zamykają wyjątkowe w swej for-
mie i treści prace Andrzeja Żółtowskiego, Bibliote-
ka milanowska książąt Czetwertyńskich, Tadeusza
Epszteina, Biblioteki wędrowne w dworach ziemiań-
skich na Lubelszczyźnie w XIX i XX wieku, oraz
streszczenie wystąpienia Leonida Nieściarczuka pt.
Rola mecenatu i filantropii w tworzeniu materialnej
i duchowej spuścizny Białorusi w XVIII i XIX wieku.
Na końcu wydawnictwa umieszczono kilkanaście
ilustracji barwnych, głosy z dyskusji oraz noty bio-
graficzne autorów publikacji.
Ocena ogólna zbioru prac składających się na re-
cenzowany obszerny tom jest pozytywna. Niektóre
referaty reprezentują bardzo wysoki poziom opraco-
wania naukowego. Większość z nich to prace rzetel-
nie udokumentowane, starannie zredagowane i podej-
mujące zagadnienia nowe lub słabo opracowane
Marian Kozaczka
w stworzeniu pierwszej wytwórni tapiserii w Rzeczy-
pospolitej w XVIII w., Jana Góraka, Przyczynki do
architektury dworów na Lubelszczyźnie, Krzysztofa
Gombina, Eustachy Potocki i Ludwik Marldewicz.
Rola kolatora i proboszcza przy budowie kościoła
pałacowego pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny
w Sernikach, i Janiny Petery-Górak, Kaplice ifigury
w rezydencjach ziemiańskich i parkach dworskich
na Lubelszczyźnie. Opracowania te różnią się mię-
dzy sobą bazą źródłową, zakresem tematycznym i
chronologicznym. Pogłębiony pod względem mery-
torycznym i oparty na bogatej bazie źródłowej jest
artykuł Agnieszki Bender, a bogato ilustrowane
opracowanie Janiny Peteiy-Górak zawiera interesu-
jący katalog istniejących i nieistniejących już kaplic
w dworach, pałacach, parkach, oraz kapliczek i figur
parkowych.
Architektura francuska a rezydencje polskiego
ziemiaństwa w drugiej połowie XIX w. autorstwa
Łukasza M. Sadowskiego otwiera następną cześć
zbioru. Autor słusznie dowodzi, że chociaż wpływy
francuskie na ziemiach polskich w XIX w. były
duże, to „kostium francuski" w architekturze pol-
skiej, zwłaszcza w rezydencjach wiejskich nie przy-
jął się. Na przełomie XIX i XX w. różne kierunki w
budownictwie zaczęły powoli ustępować miejsca
stylowi „narodowemu".
Z wyżej wymienioną pracą korespondują dwa na-
stępne bogato ilustrowane opracowania Grażyny Mi-
chalskiej, Dwór Jana Steckiego w Łańcuchowie. Pol-
skość spod Tatr, i Ewy M. Ziółek, Korespondencja
Stanisława Witkiewicza i Jana Steckiego z Łańcucho-
wa. W architekturze rezydencjonalnej Lubelszczy-
zny dwór Marii i Jana Steckich w Łańcuchowie zbu-
dowany w „stylu zakopiańskim" jest obiektem
unikalnym i wyjątkowym, a o jego powstaniu zade-
cydowały względy polityczne i patriotyczne. „Styl
zakopiański" wykreowany i szeroko propagowany
przez Stanisław Witkiewicza (1851-1915) i jego
współpracowników miał stać się stylem narodowym,
wolnym od obcych naleciałości. Koncepcja ta z róż-
nych względów nie uzyskała jednak powszechnej
akceptacji.
Bogatą oprawę ilustracyjną posiadał również ar-
tykuł Mieczysława Kseniaka pt. Uher koło Chełma
- obraz siedziby ziemiańskiej sprzed 100 lat. Z róż-
nych „okruchów przeszłości", wspomnień, zacho-
wanych zdjęć, planów, Autor odtworzył w miarę
pełny obraz podmiejskiej siedziby istniejącej kilka-
dziesiąt lat temu i odgrywającej w regionie znaczną
rolę. Ostatnią cześć obszernej publikacji stanowią
referaty omawiające sylwetki utalentowanych zie-
mianek i ziemian Lubelszczyzny i Podlasia. Anna
Hałat w syntetycznym ujęciu przedstawiła postać
Feliksa Smorczeskiego ze Stryjowa, artysty, mala-
rza, budowniczego, a Bożena Stanek-Lebioda w
interesujący sposób zaprezentowała postać - Stani-
sława Czachórskiego agronoma z wykształcenia, a
rysownika i architekta z zamiłowania. Zaprojekto-
wane przez Czachórskiego obiekty miały spełniać
rolę wygodnych rezydencji. Wiele z nich miało jed-
nak żywot dość krótki.
Szkic J. Ewy Leśniewskiej poświęcony Karoli-
nie Grabowskiej, opatrzony pewną ilością przypi-
sów stanowi dobrą podstawę do opracowania pełnej
biografii tej mało znanej malarki, rzeźbiarki i wła-
ścicielki dóbr ziemskich. W innym ujęciu Adam
Wołk przedstawił postać Ignacego Pieńkowskiego
(1877-1948), ziemianina, malarza, profesora Aka-
demii Sztuk Pięknych w Warszawie, a Barbara
Czwórnóg-Jadczak sylwetki wywodzących się z
Podlasia wybitnych pisarzy Franciszka i Władysła-
wa Wężyków. Katarzyna Janczewska-Sołomko
przedstawiła pasje kolekcjonerskie Konstantego hr.
Zamoyskiego z Kozłówki (1846-1923), a zwłaszcza
Jego unikalny zbiór rolek pianolowych, a Elżbieta
Wierzbicka, Zainteresowania literackie i historycz-
ne przedstawicieli rodu Łosiów. Opracowania te
oparte na różnorodnej bazie źródłowej są dobrym
wprowadzeniem do zasadniczych tematów.
Kolejne referaty poświęcone zostały promocji
i opiece ziemian nad utalentowanymi muzykami.
Mieczysława Demska-Trębacz nawiązując do ośrod-
ka puławskiego i kilku rodów ziemiańskich w tym -
Koźmianów, Kowerskich i Zamoyskich ustaliła, że
działalność opiekuńcza i protektorska licznych ge-
neracji ziemian lubelskich nie była realizowana
tylko w przestrzeni najbliższego im regionu, lecz
daleko przekraczał jego granice. Z kolei Andrzej
Przegaliński na podstawie wspomnień i artykułów z
różnych periodyków potwierdził, że muzyka była na
stałe wpleciona w życie dworu i towarzyszyła losom
ich mieszkańców. Ziemianie znaczący udział mieli
także w tworzeniu Towarzystw Muzycznych, te-
atrów, i w organizacji balów dobroczynnych.
Zbiór studiów zamykają wyjątkowe w swej for-
mie i treści prace Andrzeja Żółtowskiego, Bibliote-
ka milanowska książąt Czetwertyńskich, Tadeusza
Epszteina, Biblioteki wędrowne w dworach ziemiań-
skich na Lubelszczyźnie w XIX i XX wieku, oraz
streszczenie wystąpienia Leonida Nieściarczuka pt.
Rola mecenatu i filantropii w tworzeniu materialnej
i duchowej spuścizny Białorusi w XVIII i XIX wieku.
Na końcu wydawnictwa umieszczono kilkanaście
ilustracji barwnych, głosy z dyskusji oraz noty bio-
graficzne autorów publikacji.
Ocena ogólna zbioru prac składających się na re-
cenzowany obszerny tom jest pozytywna. Niektóre
referaty reprezentują bardzo wysoki poziom opraco-
wania naukowego. Większość z nich to prace rzetel-
nie udokumentowane, starannie zredagowane i podej-
mujące zagadnienia nowe lub słabo opracowane