Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (66.2004)

400

Jerzy Kowalczyk

w Olesku. Stworzył on wielki magazyn studyjno-
muzealny w gmachu klasztoru kapucynów w Ole-
sku.
Współdziałanie i pomoc. Praca w terenie, śred-
niego i młodego pokolenia historyków sztuki z Kra-
kowa, mogła być przeprowadzona dzięki pomocy
i współdziałaniu polskiego duchowieństwa katolic-
kiego, Kurii Metropolitalnej we Lwowie, zwłaszcza
kanclerza ks. biskupa Mariana Buczka, a także wie-
lu księży we Lwowie (ks. Andrzej Baczyński i An-
drzej Jagielka CR) i w terenie (ks. prałat Augustym
Mednis, ks. Bazyli Pawełko w Żółkwi). Wielce po-
mocni byli początkowo konsulowie polscy we Lwo-
wie - dr Henryk Litwin i Dobiesław Rzemieniewski.
Prof. Ostrowski w każdym tomie składa podzięko-
wania wszystkim, którzy szli inwentaryzatorom
z pomocą.
Nieodzowna była pomoc ukraińskich instytucji
i osób, które dały się przekonać, że chodzi o doku-
mentowanie wspólnego dziedzictwa kulturowego.
Dyrektor Borys Woznicki pozwolił na sporządzenie
dokumentacji fotograficznej w magazynie studyjno-
muzealnym w Olesku21. Dr arch. Iwan Mohytycz,
dyrektor Instytutu Ukrzahivprojektrestavraciji udo-
stępnił do publikacji pełne pomiary 25 kościołów,
wykonywane przez kilkuosobowe zespoły. Prof. dr
Orest Maciuk, dyrektor Muzeum Historycznego we
Lwowie udostępnił nie tylko archiwalia, ale także
rysunki architektoniczne. Również arch. Swiatosław
Krupczuk konserwator zabytków Lwowa i lwowskie
władze administracyjne udostępniały projekty archi-
tektoniczne i fotografie. Dzięki uprzejmości dyrek-
cji, przejrzano zbiory ikonograficzne w Bibliotece
Naukowej im. Stefanyka (dawne Ossolineum).
Życzliwie przekazywali materiały ikonograficzne
i pomiarowe historyk sztuki Wolodymyr Wujcyk ze
Lwowa oraz architekci: Olga Płamienicka, Serhij
Jurczenko i Serhij Szwec Maszkara z Kijowa.
Rezultaty naukowe wielkiej akcji inwentaryza-
cyjnej stały się oczywiste. Poznanie z autopsji przez
młode pokolenie historyków sztuki wielu wybitnych
dzieł architektury, rzeźby i malarstwa. Dzieła te były
przez kilka dziesiątków lat niedostępne dla polskich
badaczy. Wyjazdy „na Kresy" stały się źródłem

21Przyczyniło się do tego zawarcie umowy o współpracy
między Muzeum na Wawelu i Lwowską Galerią Obrazów
w 1989 r.

22 Na tę analogię zwróciłem uwagę już w czasie pobytu

w Rohatynie w październiku 1995 r. Podzieliłem się tym
spostrzeżeniem z mgr Andrzejem Betlejem. Nie wspo-

mniałbym o tym w recenzji, ale prof. Jan K. Ostrowski,
pisząc o tej analogii, odesłał do wiadomości o Janie Wolf-
fie do publikacji prof. W. Zina i prof. A. Miłobędzkiego.
Zapomniał, że Jana Wolffa ujawniłem w artykule opubli-

fascynacji najmłodszej generacji. Wyraźnym rezul-
tatem tego poznania stały się tematy szeregu prac
magisterskich, doktorskich a nawet habilitacyjnych
na Wydziale Historycznym UJ. Trwałym dorobkiem
stały się monografie trzech znaczących architektów
późnobarokowych, napisane jako rozprawy doktor-
skie: Bernarda Meretyna (Piotr Krasny, 1994),
ks. Pawła Giżyckiego SJ (Andrzej Betlej, 1999, druk
2004), Pawła Antoniego Fontany (Józef Skrabski,
2004). Również praca Jacka Chrząszczewskiego -
Ormiańskie świątynie na Podolu, powstała jako po-
kłosie wyjazdów inwentaryzacyjnych (druk 1998).
Ważnym osiągnięciem naukowymjest obszerna roz-
prawa habilitacyjna Piotra Krasnego - Architektura
cerkiewna na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej
(druk 2003). Każda z tych rozpraw była poprzedzo-
na artykułami o najnowszych odkryciach.
Opracowanie monografii 220 świątyń poszerzy-
ło obraz sztuki polskiej. Zarysowując problematykę
artystyczną inwentaryzowanych zabytków, autorzy
dokonywali interesujących porównań i wysuwali
atrybucje. Zostały ujawnione bardzo ciekawe związ-
ki ze sztuką Polski centralnej. Kościół w Dobromilu
łatwo został skojarzony z mazowieckimi kościołami
renesansowymi Jana Baptysty Wenecjanina (Piotr
Krasny, t. 3, s. 66). Oczywiste jest też porównanie
elementów dekoracyjnych (obramień okiennych) fa-
sady fary w Rohatynie z dziełami Jana Wolffa na
Zamojszczyźnie22. Trafną atrybucję uczynił Jerzy
Petrus, który przypisał jednonawowy kościół parafial-
ny w Laszkach Murowanych fundacji Jana Karola
Mniszcha i Katarzyny z Zamoyskich, warszawskie-
mu architektowi Jakubowie Fontanie (t. 5, s. 111, il.
214). Piotr Krasny przekonująco związał z arch. Pio-
trem Polejowskim kościół karmelitów w Bołszow-
cach (t. 10, s. 71). Takich przykładów można by
przytoczyć więcej. Wydarzeniem naukowym stało się
odkrycie imion i prawidłowej pisowni nazwiska ge-
nialnego rzeźbiarza Jana Jerzego Pinsla w aktach
metrykalnych Buczacza23. Nieznane rzeźby Pinsla
odkrył Andrzej Betlej w Budzanowie24. Ujawniono
znacznie szerszą - niż dawniej przypuszczałem -
recepcję wzorów z traktatu Andrea Pozzo, przede
wszystkim iluzjonistycznej kopuły z S. Ignazio
kowanym w „BHS" 1962 nr 1 . Prof. Zin ani słowem nie
wspomniał w 1961 o Janie Wolffie., a prof. Miłobędzki
oparł się na mojej publikacji.
23 P. KRASNY, J.K. OSTROWSKI, Wiadomości biogra-
ficzne na temat Jana Jerzego Pinsla, „Biuletyn Historii
Sztuki", R. LVII: 1995, nr 3-4, s. 339-342.
24 A. BETLEJ, Rzeźby Jana Jerzego Pinsla i jego kręgu
z kościoła parafialnego w Budzanowie, „Biuletyn Historii
Sztuki", R. LVII, 1995, nr 3-4, s. 343-352.