DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Zadrożny, Tadeusz: Starotestamentowa geneza relacji między twórcami kaplicy Zygmuntowskiej - królem i Berreccim
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0032
26
Tadeusz Zadrożny
ceniony egzegeta, biskup Avili. Poważano go powszechnie za wiedzę ogarniającą szereg
dziedzin uniwersyteckich, których dorobek zestawiał i uzgadniał z wiedzą teologiczną;
szanowano go też i w Krakowie 1. połowy XVI w., a i później również uznawano za
autorytet48. Tostado, pisząc o Dawidzie i Salomonie, w poglądach pozostawał zgodny
z Albertim i jego pochwałami dla izraelskich królów. Przekonywał bowiem, że wielkim
tytułem do chwały Salomona jako budowniczego świątyni było mądre zarządzanie fabry-
ką kościelną, pilne dbanie o to, by wszystko było odpowiednio zaplanowane i rozdyspo-
nowane, by mistrzowie wiedzieli, co i kiedy ma być uczynione, by nie zabrakło materiałów
i odpowiednich wykonawców49. Salomon, stając przed obliczem Pana w Gibeonie, wi-
dział ołtarz wykonany przez Bezeleela, ponieważ ten ołtarz stał przed Namiotem Spotka-
nia. Dlatego Salomon wiedział doskonale, do jakiej biegłości dojść może artysta dzięki
mądrości i roztropności danym od Boga50. Umiał docenić wartość kunsztu i niczym Moj-
żesz czerpać chwałę z pracy artysty, którego Bóg napełnił odpowiednią wiedzą i mądro-
ścią w sztuce; takiego właśnie mistrza miał wybrać do prac wokół świątyni i przywołać
48 Tostado ujmował czytelników erudycją; odwoływał się do pism Arystotelesa, greckich i łacińskich Ojców Kościoła,
a także niektórych pisarzy żydowskich, chętnie robiąc pożytek ze znajomości greki i hebrajskiego; w egzegezie czerpał
wiele z wzorów literalnej interpretacji tekstu biblijnego wprowadzonych przez Mikołaja z Liry, konsekwentnie pomijał
wszelkie alegoiyczne i moralne aspekty wyjaśnianego tekstu biblijnego, kierując swą uwagę wyłącznie na jego sens
literalny. Dla problemów poruszanych w tekście najistotniejsze wydają się komentarze do Księgi Wyjścia, Ksiąg Kró-
lewskich i Ksiąg Kronik, powstałe między 1436 i 1440 - Catalogus Omnium Operum Alphonsi Tostati [...] ac in primis
commentariorum in Sacram Scripturam quae hactenus edita sunt [...] Super Genesim Liber unus, quem scribebat anno
1436; super Exodum libro duo [...] super Primum Librum Regum liBri duo; super Secundum [Librum Regum] liber
unus; super Tertium [Librum Regum] Liber unus; super Primum & Secundum Paralip[omenon] libri duo; super Quar-
tum [Librum Regum] Liber unus. Hunc composuit anno 1440 - Al. TOSTADO, Opera omnia, vol. 1 Commentaria in
Genesim, Venetiis 1596. Komentarze Tostada drukowano dość często: poszczególne tomy osobno oraz całość w ramach
kilku wydań zbiorowych: m. in. w Wenecji w trzynastotomowej edycji w 1507, 1547 i 1596, w dwudziestoczterotomo-
wej w 1615 i w dwudziestosiedmiotomowej w 1728; w Kolonii po raz pierwszy w 1613;pod koniec XVIw. opracowano
do nich indeksy, opublikowane w 1596. Współcześnie wzmianki o komentarzach Tostada pojawiają w przypisach wielu
prac naukowych, ale bogactwem poruszanych kwestii i nadzwyczajną obszernością wywodu wydają się one raczej
zniechęcać do głębszych analiz, co dzieje się nie bez szkody dla wiedzy o humanistycznej teologii XV stulecia.
W Krakowie 1. połowy XVI stulecia i w wiekach późniejszych również bardzo wysoko ceniono egzegetyczne dokona-
nia Alonsa Tostada; jego dzieła miał w swych zbiorach biskup Piotr Tomicki, również tomy z edycji weneckiej z 1507
- zob. L. HAJDUKIEWICZ, Księgozbiór i zainteresowania bibliofilskie Piotra Tomickiego na tle jego działalności
kulturalnej, Wrocław 1961, s. 195-198; por. s. 123, 133-134, zwłaszcza s. 154-155; inny zbiór dzieł Tostada posiadał
Jan Leopolita - zob. H. BARYCZ, Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego w epoce humanizmu, Kraków 1935, s. 693-
694; na uniwersytecie musiano pisma Tostada cenić wysoko, skoro w późniejszych latach poważne kwoty przeznaczano
na zakup kolejnych wielotomowych edycji - zob. A. LEWICKA-KAMIŃSKA, Biblioteka Jagiellońska w latach 1492-
1655, [w:] J. ZATHEY, A. LEWICKA-KAMIŃSKA, L. HAJDUKIEWICZ, Historia Biblioteki Jagiellońskiej, t. 1.
1364-1775, red. I. Zarębski, Kraków 1966, s. 192, 202.
49 Por. Prima est prudentia in regente ad hoc, quod sciat disponere quid est, quod in opere fabricari debet. Et quid est
necessarium ad fabricationem. Secundum est collectio ipsarum materiarum, & artificum necessariorum ad opus. Pri-
mum ponitur hic, ubi agitur de sapientia data Salomoni in somniis, secundum quam ipse sciuit disponere omnia, quae
fieri debebant in templo (Commentaria in Secundam Partem Paralipomenon 1) - Al. TOSTADO, Commentaria in
Secundam Partem Paralipomenon, Venetiis 1596 k. 3r. [Coloniae Agripinae 1613 s. 7c].
50 Quodfacerat Moyses. Id est, iusseratfieri; nam ipse non fabricauit, sed iussit artificibus, quodfacerent. Quodpatet,
quia Deus elegit duos artifices, quifacerunt omnia opera tabernaculi, scilicet Beselehel, & Ooliab, Exod. 31, & 35, &
36. Poterat tamem adhuc ipse dicifacere illud, quia dirigebat artifices in fabricando, quia ipse dicebat eis quid facere
deberent, & ipse acceperat a Deo in monte exemplar iuxta quod facere deberet. Unde dixit ei Deum; incipe, &fac iuxta
exemplar, quod tibi in monte monstratum est - ibid., k. 4r. [1613 s. 8ef]; Altare autem aeneum, quod fabricatus fuerat
Beseleel filius Urifilij Hur [...] Scilicet, in Gabaon, quo iuit Salomon nunc, erat altare aeneum, quodfecerat Beseleel.
Iste fuit praecipuus artifex in opere sanctuarii in deserto. Eum enim elegit Dominus, & repleuit prudentia, et sapientia
artis, sicut dicitur Exod. 32 et ei commissum est totum opus cum socio Ooliab - ibid., k. 4v [1613 s. 9c].
Tadeusz Zadrożny
ceniony egzegeta, biskup Avili. Poważano go powszechnie za wiedzę ogarniającą szereg
dziedzin uniwersyteckich, których dorobek zestawiał i uzgadniał z wiedzą teologiczną;
szanowano go też i w Krakowie 1. połowy XVI w., a i później również uznawano za
autorytet48. Tostado, pisząc o Dawidzie i Salomonie, w poglądach pozostawał zgodny
z Albertim i jego pochwałami dla izraelskich królów. Przekonywał bowiem, że wielkim
tytułem do chwały Salomona jako budowniczego świątyni było mądre zarządzanie fabry-
ką kościelną, pilne dbanie o to, by wszystko było odpowiednio zaplanowane i rozdyspo-
nowane, by mistrzowie wiedzieli, co i kiedy ma być uczynione, by nie zabrakło materiałów
i odpowiednich wykonawców49. Salomon, stając przed obliczem Pana w Gibeonie, wi-
dział ołtarz wykonany przez Bezeleela, ponieważ ten ołtarz stał przed Namiotem Spotka-
nia. Dlatego Salomon wiedział doskonale, do jakiej biegłości dojść może artysta dzięki
mądrości i roztropności danym od Boga50. Umiał docenić wartość kunsztu i niczym Moj-
żesz czerpać chwałę z pracy artysty, którego Bóg napełnił odpowiednią wiedzą i mądro-
ścią w sztuce; takiego właśnie mistrza miał wybrać do prac wokół świątyni i przywołać
48 Tostado ujmował czytelników erudycją; odwoływał się do pism Arystotelesa, greckich i łacińskich Ojców Kościoła,
a także niektórych pisarzy żydowskich, chętnie robiąc pożytek ze znajomości greki i hebrajskiego; w egzegezie czerpał
wiele z wzorów literalnej interpretacji tekstu biblijnego wprowadzonych przez Mikołaja z Liry, konsekwentnie pomijał
wszelkie alegoiyczne i moralne aspekty wyjaśnianego tekstu biblijnego, kierując swą uwagę wyłącznie na jego sens
literalny. Dla problemów poruszanych w tekście najistotniejsze wydają się komentarze do Księgi Wyjścia, Ksiąg Kró-
lewskich i Ksiąg Kronik, powstałe między 1436 i 1440 - Catalogus Omnium Operum Alphonsi Tostati [...] ac in primis
commentariorum in Sacram Scripturam quae hactenus edita sunt [...] Super Genesim Liber unus, quem scribebat anno
1436; super Exodum libro duo [...] super Primum Librum Regum liBri duo; super Secundum [Librum Regum] liber
unus; super Tertium [Librum Regum] Liber unus; super Primum & Secundum Paralip[omenon] libri duo; super Quar-
tum [Librum Regum] Liber unus. Hunc composuit anno 1440 - Al. TOSTADO, Opera omnia, vol. 1 Commentaria in
Genesim, Venetiis 1596. Komentarze Tostada drukowano dość często: poszczególne tomy osobno oraz całość w ramach
kilku wydań zbiorowych: m. in. w Wenecji w trzynastotomowej edycji w 1507, 1547 i 1596, w dwudziestoczterotomo-
wej w 1615 i w dwudziestosiedmiotomowej w 1728; w Kolonii po raz pierwszy w 1613;pod koniec XVIw. opracowano
do nich indeksy, opublikowane w 1596. Współcześnie wzmianki o komentarzach Tostada pojawiają w przypisach wielu
prac naukowych, ale bogactwem poruszanych kwestii i nadzwyczajną obszernością wywodu wydają się one raczej
zniechęcać do głębszych analiz, co dzieje się nie bez szkody dla wiedzy o humanistycznej teologii XV stulecia.
W Krakowie 1. połowy XVI stulecia i w wiekach późniejszych również bardzo wysoko ceniono egzegetyczne dokona-
nia Alonsa Tostada; jego dzieła miał w swych zbiorach biskup Piotr Tomicki, również tomy z edycji weneckiej z 1507
- zob. L. HAJDUKIEWICZ, Księgozbiór i zainteresowania bibliofilskie Piotra Tomickiego na tle jego działalności
kulturalnej, Wrocław 1961, s. 195-198; por. s. 123, 133-134, zwłaszcza s. 154-155; inny zbiór dzieł Tostada posiadał
Jan Leopolita - zob. H. BARYCZ, Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego w epoce humanizmu, Kraków 1935, s. 693-
694; na uniwersytecie musiano pisma Tostada cenić wysoko, skoro w późniejszych latach poważne kwoty przeznaczano
na zakup kolejnych wielotomowych edycji - zob. A. LEWICKA-KAMIŃSKA, Biblioteka Jagiellońska w latach 1492-
1655, [w:] J. ZATHEY, A. LEWICKA-KAMIŃSKA, L. HAJDUKIEWICZ, Historia Biblioteki Jagiellońskiej, t. 1.
1364-1775, red. I. Zarębski, Kraków 1966, s. 192, 202.
49 Por. Prima est prudentia in regente ad hoc, quod sciat disponere quid est, quod in opere fabricari debet. Et quid est
necessarium ad fabricationem. Secundum est collectio ipsarum materiarum, & artificum necessariorum ad opus. Pri-
mum ponitur hic, ubi agitur de sapientia data Salomoni in somniis, secundum quam ipse sciuit disponere omnia, quae
fieri debebant in templo (Commentaria in Secundam Partem Paralipomenon 1) - Al. TOSTADO, Commentaria in
Secundam Partem Paralipomenon, Venetiis 1596 k. 3r. [Coloniae Agripinae 1613 s. 7c].
50 Quodfacerat Moyses. Id est, iusseratfieri; nam ipse non fabricauit, sed iussit artificibus, quodfacerent. Quodpatet,
quia Deus elegit duos artifices, quifacerunt omnia opera tabernaculi, scilicet Beselehel, & Ooliab, Exod. 31, & 35, &
36. Poterat tamem adhuc ipse dicifacere illud, quia dirigebat artifices in fabricando, quia ipse dicebat eis quid facere
deberent, & ipse acceperat a Deo in monte exemplar iuxta quod facere deberet. Unde dixit ei Deum; incipe, &fac iuxta
exemplar, quod tibi in monte monstratum est - ibid., k. 4r. [1613 s. 8ef]; Altare autem aeneum, quod fabricatus fuerat
Beseleel filius Urifilij Hur [...] Scilicet, in Gabaon, quo iuit Salomon nunc, erat altare aeneum, quodfecerat Beseleel.
Iste fuit praecipuus artifex in opere sanctuarii in deserto. Eum enim elegit Dominus, & repleuit prudentia, et sapientia
artis, sicut dicitur Exod. 32 et ei commissum est totum opus cum socio Ooliab - ibid., k. 4v [1613 s. 9c].