DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Morka, Mieczysław: Kaplica Zygmuntowska: król Salomon - princeps fundator
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0087
Kaplica Zygmuntowska. Król Salomon - princeps fundator
81
stwierdzała, że ma on zostać przedstawiony w zbroi i płaszczu, nie precyzowała jednak,
czy miał to być płaszcz królewski o symbolice wywodzącej się z kosmicznych koncepcji
monarchicznych Bliskiego Wschodu przejętych przez cesarzy rzymskich, a później bizantyj-
skich i niemieckich89. Jerzy Kowalczyk zidentyfikował tkaninę jako paludamentum - krótki
rzymski płaszcz wojskowy, który w kolorze purpurowym był płaszczem naczelnego wo-
dza, a później okiyciem imperatora - cesarza90. Jeżeli przyjmiemy, że tkanina rzeczywi-
ście wyobraża płaszcz rzymskich legionistów, nasuwa się pytanie: czy był to kolejny
ikonograficzny szczegół w repertuarze heroizacyjnych motywów all'antica w dekoracji
kaplicy, czy też należy z nim wiązać jakieś dodatkowe treści ideowe? Heroizacja all'anti-
ca była typowo włosko-renesansowym zabiegiem gloryfikacyjnym, szczególnie w odnie-
sieniu do panujących, jednakże wykorzystanie do tego celu paludamentum narzuconego
na noszoną w tym czasie zbroję wydaje się zabiegiem dosyć nietypowym. Zazwyczaj bo-
wiem występowało ono w połączeniu ze zbroją stylizowaną all 'antica. Być może symbo-
lika płaszcza funkcjonowała w szerszym kontekście ideowym. Trudno orzec, czy łączyła
się ona z medalionem Zygmunta I z 1522 r. na pilastrze, opatrzonym inskrypcją: D[IVVS]
SIGISMVNDVS R[EX] P[OLONIAE] (Boski Zygmunt król Polski). Przydomek divus
występuje w kaplicy trzykrotnie. Piszący o nim - z wyjątkiem Jerzego Kowalczyka -
dostrzegająjego głębsze treści ideowe, należy zatem omówić to pojęcie.
Divus
Określenie divus pojawiło się u schyłku republiki rzymskiej, wyrażając przemiany za-
chodzące w ramach jej systemu politycznego. W dniu 1 I 42 r. p.n.e., na mocy uchwały
zgromadzenia narodowego, zamordowany dwa lata wcześniej dożywotni dyktator zali-
czony został w poczet bogów i odtąd we wszystkich świątyniach państwowych odbierał
należną mu cześć jako: Divus lulius (Boski Juliusz). W 40 r. p.n.e. na najbardziej popular-
nym propagandowym przekazie, jakim były monety, obywatele rzymscy oglądali dwie
antyteczyne głowy: Cezara w laurowym wieńcu zwycięzcy i bez tego atrybutu, usynowione-
go następcy - Gajusza Oktawiana. Otokowa inskrypcja głosiła: DIVI IVLI IMP[ERATOR]
CAESAR DIVI F[OEDVS] (Boskiego Juliusza Cezara imperatora boskie prawo). Odtąd
Oktawian August występował jako: Imperator Caesar Divi filius Augustus (Imperatora
boskiego Cezara syn August). Tytulatura ta weszła na stałe w okresie pryncypatu do kultu
ubóstwianych princepsów i cesarzy91.
89 Jako symbol wszechświata i panowania nad nim, albowiem na Bliskim Wschodzie król występował jako „kosmokra-
tor" (zob. H.P. L'ORANGE, Studies on the Iconography of Cosmic Kingship in the Ancient World, Oslo 1953, s. 28-37
i 139-159). Koncepcja ta przeniknęła do rzymskiej teologii militarnej i ideologii władzy. Cesarz był „kosmokratorem",
ponieważ uosabiana przez niego transcendentalna wieczna siła identyfikowana była z energią organizującą kosmos, on
samzaś był w ten sposób panem żywiołów (zob. PICARD, op. cit., s. 409 i 451). Refleksy tego są czytelne w symbolice
królewskiej czasów średniowiecza; zob. P. de la PERRIERE, Les ornements royawc dans la numismatique medievale
et leurs differents rapports avec le rituel du sacre des rois de France [w :] Le monnais miroir des rois. Hotel de la
Monnaie, Fervier - Avril, Paris 1978, s. 283-285: Le Roi et le manteau de l'univers; J.PAUL, Le manteau couvert
d'etoiles de 1'empereur Henri II, [w :] Le soleil, la lane et les etoiles au Moyen Age, Aix-en-Provence 1983, s. 261-291;
zob. przyp. 11.
90 KOWALCZYK, op. cit., s. 307-309.
91 L. MORAWlECKI, Political Propaganda in the Coinage ofthe Late Roman Republic (44-43 B.C.), Wrocław 1983,
s. 87-88; P. ZANKER, August i potęga obrazów, przeł. L. Olszewski, Poznań 1999, s. 42-52 pisze, że Divus filius
pojawił się na monetach w 38 r. p.n.e.
81
stwierdzała, że ma on zostać przedstawiony w zbroi i płaszczu, nie precyzowała jednak,
czy miał to być płaszcz królewski o symbolice wywodzącej się z kosmicznych koncepcji
monarchicznych Bliskiego Wschodu przejętych przez cesarzy rzymskich, a później bizantyj-
skich i niemieckich89. Jerzy Kowalczyk zidentyfikował tkaninę jako paludamentum - krótki
rzymski płaszcz wojskowy, który w kolorze purpurowym był płaszczem naczelnego wo-
dza, a później okiyciem imperatora - cesarza90. Jeżeli przyjmiemy, że tkanina rzeczywi-
ście wyobraża płaszcz rzymskich legionistów, nasuwa się pytanie: czy był to kolejny
ikonograficzny szczegół w repertuarze heroizacyjnych motywów all'antica w dekoracji
kaplicy, czy też należy z nim wiązać jakieś dodatkowe treści ideowe? Heroizacja all'anti-
ca była typowo włosko-renesansowym zabiegiem gloryfikacyjnym, szczególnie w odnie-
sieniu do panujących, jednakże wykorzystanie do tego celu paludamentum narzuconego
na noszoną w tym czasie zbroję wydaje się zabiegiem dosyć nietypowym. Zazwyczaj bo-
wiem występowało ono w połączeniu ze zbroją stylizowaną all 'antica. Być może symbo-
lika płaszcza funkcjonowała w szerszym kontekście ideowym. Trudno orzec, czy łączyła
się ona z medalionem Zygmunta I z 1522 r. na pilastrze, opatrzonym inskrypcją: D[IVVS]
SIGISMVNDVS R[EX] P[OLONIAE] (Boski Zygmunt król Polski). Przydomek divus
występuje w kaplicy trzykrotnie. Piszący o nim - z wyjątkiem Jerzego Kowalczyka -
dostrzegająjego głębsze treści ideowe, należy zatem omówić to pojęcie.
Divus
Określenie divus pojawiło się u schyłku republiki rzymskiej, wyrażając przemiany za-
chodzące w ramach jej systemu politycznego. W dniu 1 I 42 r. p.n.e., na mocy uchwały
zgromadzenia narodowego, zamordowany dwa lata wcześniej dożywotni dyktator zali-
czony został w poczet bogów i odtąd we wszystkich świątyniach państwowych odbierał
należną mu cześć jako: Divus lulius (Boski Juliusz). W 40 r. p.n.e. na najbardziej popular-
nym propagandowym przekazie, jakim były monety, obywatele rzymscy oglądali dwie
antyteczyne głowy: Cezara w laurowym wieńcu zwycięzcy i bez tego atrybutu, usynowione-
go następcy - Gajusza Oktawiana. Otokowa inskrypcja głosiła: DIVI IVLI IMP[ERATOR]
CAESAR DIVI F[OEDVS] (Boskiego Juliusza Cezara imperatora boskie prawo). Odtąd
Oktawian August występował jako: Imperator Caesar Divi filius Augustus (Imperatora
boskiego Cezara syn August). Tytulatura ta weszła na stałe w okresie pryncypatu do kultu
ubóstwianych princepsów i cesarzy91.
89 Jako symbol wszechświata i panowania nad nim, albowiem na Bliskim Wschodzie król występował jako „kosmokra-
tor" (zob. H.P. L'ORANGE, Studies on the Iconography of Cosmic Kingship in the Ancient World, Oslo 1953, s. 28-37
i 139-159). Koncepcja ta przeniknęła do rzymskiej teologii militarnej i ideologii władzy. Cesarz był „kosmokratorem",
ponieważ uosabiana przez niego transcendentalna wieczna siła identyfikowana była z energią organizującą kosmos, on
samzaś był w ten sposób panem żywiołów (zob. PICARD, op. cit., s. 409 i 451). Refleksy tego są czytelne w symbolice
królewskiej czasów średniowiecza; zob. P. de la PERRIERE, Les ornements royawc dans la numismatique medievale
et leurs differents rapports avec le rituel du sacre des rois de France [w :] Le monnais miroir des rois. Hotel de la
Monnaie, Fervier - Avril, Paris 1978, s. 283-285: Le Roi et le manteau de l'univers; J.PAUL, Le manteau couvert
d'etoiles de 1'empereur Henri II, [w :] Le soleil, la lane et les etoiles au Moyen Age, Aix-en-Provence 1983, s. 261-291;
zob. przyp. 11.
90 KOWALCZYK, op. cit., s. 307-309.
91 L. MORAWlECKI, Political Propaganda in the Coinage ofthe Late Roman Republic (44-43 B.C.), Wrocław 1983,
s. 87-88; P. ZANKER, August i potęga obrazów, przeł. L. Olszewski, Poznań 1999, s. 42-52 pisze, że Divus filius
pojawił się na monetach w 38 r. p.n.e.