DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Boczkowska, Anna: Geminae Veneres: motywy neoplatońskie w dekoracji reliefowej Kaplicy Zygmuntowskiej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0129
Gem/nae Yeneres. Motywy neoplatońskie w dekoracji reliefowej Kaplicy Zygmuntowskiej 123
26. Saturn, miedzioryt Giulia Campagnoli
wykładnię refleksji nad wyborem drogi cnoty, bo dokonany przez monarchę wybór był
przesądzony i nie budził żadnych wątpliwości, jak wskazuje program ideowo-artystyczny
Kaplicy.
Podejmując zatem próbę wyjaśnienia jej symbolicznego przesłania należałoby zwrócić
przede wszystkim uwagę na wywodzącą się od Arystotelesa i Platona teorię „szlachetnej
melancholii", podjętą i rozwiniętą w pismach neoplatoników florenckich, którzy głosili, że
wszystkie wielkie osiągnięcia w dziedzinie filozofii, polityki czy sztuki wiązały się niero-
zerwalnie z temperamentem melancholicznym. Kompleksja ta podporządkowana była Sa-
turnowi - najwyższemu i najstarszemu bóstwu planetarnemu, które obdarzało swoich
wybrańców geniuszem100. Saturn obciążał jednakże ich umysły skłonnością do melancholii
prowadzącej do ekstazy, objawień, a niekiedy do „boskiego szaleństwa" (furor divinus),
które w oczach platoników jawiły się jako „unikatowy i boski dar", „wzniosły przywilej"
ludzi geniusza101. Melancholia Generosa skłaniająca do głębokiej kontemplacji cechowała
nie tylko tragicznych herosów, takich jak Herkules, Ajax, czy Bellerofont, ale także wielkich
władców, wodzów, polityków i filozofów, jak Aleksander Wielki, Scypion, czy Platon102.
Przypomniano sobie również, że Saturn był dawnym monarchą złotego wieku, który
w zamian za dobroć, wielkoduszność i mądrość obdarzał śmiertelników władzą i bogac-
twami. W opisanych przez Platona narodzinach państwa opartych na mitologii, rządy Sa-
turna jako boga życzliwego ludzkości, cechowała sprawiedliwość, skromność i mądrość.
Dlatego też doradzał on współczesnym, by ich życie kierowane było przez Prawo i Intelekt
jak w czasach panowania Saturna-Kronosa103. W manuskryptach Fulgentius metaforalis
i Ovide moralise przedstawiano go w postaci tronującego króla z insygniami, a w XV
100 Zob. KLIBANSKY, PANOFSKY, SAXL, op. cit., zwłaszcza Part III, chap II: „Melacholia generosa". The Glorifc
cation of Melancholy and Saturn in Florentine Neoplatonism and the Birth ofthe Modern Nation of Genius, s. 124-154.
101 Ibid., s. 254in.
102 Ibid., s. 18 i n.
103 Ibid., s. 154.
26. Saturn, miedzioryt Giulia Campagnoli
wykładnię refleksji nad wyborem drogi cnoty, bo dokonany przez monarchę wybór był
przesądzony i nie budził żadnych wątpliwości, jak wskazuje program ideowo-artystyczny
Kaplicy.
Podejmując zatem próbę wyjaśnienia jej symbolicznego przesłania należałoby zwrócić
przede wszystkim uwagę na wywodzącą się od Arystotelesa i Platona teorię „szlachetnej
melancholii", podjętą i rozwiniętą w pismach neoplatoników florenckich, którzy głosili, że
wszystkie wielkie osiągnięcia w dziedzinie filozofii, polityki czy sztuki wiązały się niero-
zerwalnie z temperamentem melancholicznym. Kompleksja ta podporządkowana była Sa-
turnowi - najwyższemu i najstarszemu bóstwu planetarnemu, które obdarzało swoich
wybrańców geniuszem100. Saturn obciążał jednakże ich umysły skłonnością do melancholii
prowadzącej do ekstazy, objawień, a niekiedy do „boskiego szaleństwa" (furor divinus),
które w oczach platoników jawiły się jako „unikatowy i boski dar", „wzniosły przywilej"
ludzi geniusza101. Melancholia Generosa skłaniająca do głębokiej kontemplacji cechowała
nie tylko tragicznych herosów, takich jak Herkules, Ajax, czy Bellerofont, ale także wielkich
władców, wodzów, polityków i filozofów, jak Aleksander Wielki, Scypion, czy Platon102.
Przypomniano sobie również, że Saturn był dawnym monarchą złotego wieku, który
w zamian za dobroć, wielkoduszność i mądrość obdarzał śmiertelników władzą i bogac-
twami. W opisanych przez Platona narodzinach państwa opartych na mitologii, rządy Sa-
turna jako boga życzliwego ludzkości, cechowała sprawiedliwość, skromność i mądrość.
Dlatego też doradzał on współczesnym, by ich życie kierowane było przez Prawo i Intelekt
jak w czasach panowania Saturna-Kronosa103. W manuskryptach Fulgentius metaforalis
i Ovide moralise przedstawiano go w postaci tronującego króla z insygniami, a w XV
100 Zob. KLIBANSKY, PANOFSKY, SAXL, op. cit., zwłaszcza Part III, chap II: „Melacholia generosa". The Glorifc
cation of Melancholy and Saturn in Florentine Neoplatonism and the Birth ofthe Modern Nation of Genius, s. 124-154.
101 Ibid., s. 254in.
102 Ibid., s. 18 i n.
103 Ibid., s. 154.