DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Płuska, Ireneusz; Marczak, Jan [Contr.]; Sarzyński, Antoni [Contr.]: Kopula Kaplicy Zygmuntowskiej: paraboloida, hiperboloida, czy elipsoida?
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0176
170
Ireneusz Pluska, Jan Marczak, Antoni Sarzyński
8. Elementy o kształtach eliptycznych: kopuła,
półtarcza na ścianie tarczowej i eliptyczna
wnęka Zygmunta Augusta.
tarczowe podtrzymujące tambur są-jak są-
dzimy - rozwiązaniem całkowicie orygi-
nalnym na tle współczesnej Berrecciemu
twórczości architektonicznej.
Jednym z ciekawszych spostrzeżeń wy-
nikających z przeprowadzonych badań jest
to, że - wykonana później przez Santi Guc-
ciego wnęka zawierająca tumbę Zygmunta
Augusta, posiada również kształt eliptycz-
ny. Fakt, iż obaj budowniczowie, Berrecci
i Gucci, znali krzywe stożkowe, a ściślej
elipsę, zilustrowano na rys. 8. Widzimy na
nim m. in. dwie krzywe eliptyczne (kopuły
i ściany tarczowej) wyznaczone na podsta-
wie średnic współśrodkowych okręgów
opisujących, te elipsy. Połączenie linią
styczną ich średnic zewnętrznych (linia nie-
bieska na rys. 7), daje stożek o kącie wierz-
chołkowym około 28 stopni. Jak wiadomo
przez dwa punkty można przeprowadzić
jedną i tylko jedną prostą. Natomiast prze-
prowadzenie linii prostej przez trzy punkty
wymaga ich bardzo dokładnego wzajemne-
go usytuowania. Z takim zjawiskiem mamy
właśnie do czynienia w przypadku projektu
Gucciego. Otóż artysta ten skonstruował
eliptyczną wnękę tumby króla Zygmunta
Augusta (o odpowiedniej szerokości i na
odpowiedniej wysokości) tak, że równole-
głe przesunięcie linii niebieskiej (zazna-
czone jako linia żółta) łączy dwa okręgi
wpisane w elipsy kopuły i ścian tarczowych
(czyli o średnicy równej ich krótszym
osiom) z trzecim okręgiem opisanym na
elipsie wnęki Zygmunta Augusta (t. j.
o średnicy równej dłuższej osi elipsy tej
wnęki). Równocześnie właśnie dzięki za-
stosowaniu eliptycznego zamknięcia dolnej wnęki mógł Gucci umieścić w arkadzie ścien-
nej dwie tumby grobowe i dobrze zestroić je kompozycyjnie.
Wypada wreszcie zauważyć, że wykreślenie przez Berrecciego ścian tarczowych z łuku
eliptycznego miało na celu skrócenie wysokości przestrzeni pomiędzy fryzem dolnej kondy-
gnacji a tamburem. W ten sposób architekt uzyskał doskonałe proporcje ścian tarczowych ze
„spłaszczonymi" żagielkami oraz odpowiednią wysokość tamburu z oknami doświetlający-
mi wnętrze kaplicy. Zastosowany zabieg to również nowatorskie dokonanie projektanta,
jakże inne od półkolistych nastaw włoskich kaplic kopułowych czasów Odrodzenia.
Eliptyczny kształt kopuły ze zwężającymi się ku górze podziałami zwiększa wrażenie
skrótu perspektywicznego. Duże okrągłe okna tamburu, a szczególnie smukła latarnia
Ireneusz Pluska, Jan Marczak, Antoni Sarzyński
8. Elementy o kształtach eliptycznych: kopuła,
półtarcza na ścianie tarczowej i eliptyczna
wnęka Zygmunta Augusta.
tarczowe podtrzymujące tambur są-jak są-
dzimy - rozwiązaniem całkowicie orygi-
nalnym na tle współczesnej Berrecciemu
twórczości architektonicznej.
Jednym z ciekawszych spostrzeżeń wy-
nikających z przeprowadzonych badań jest
to, że - wykonana później przez Santi Guc-
ciego wnęka zawierająca tumbę Zygmunta
Augusta, posiada również kształt eliptycz-
ny. Fakt, iż obaj budowniczowie, Berrecci
i Gucci, znali krzywe stożkowe, a ściślej
elipsę, zilustrowano na rys. 8. Widzimy na
nim m. in. dwie krzywe eliptyczne (kopuły
i ściany tarczowej) wyznaczone na podsta-
wie średnic współśrodkowych okręgów
opisujących, te elipsy. Połączenie linią
styczną ich średnic zewnętrznych (linia nie-
bieska na rys. 7), daje stożek o kącie wierz-
chołkowym około 28 stopni. Jak wiadomo
przez dwa punkty można przeprowadzić
jedną i tylko jedną prostą. Natomiast prze-
prowadzenie linii prostej przez trzy punkty
wymaga ich bardzo dokładnego wzajemne-
go usytuowania. Z takim zjawiskiem mamy
właśnie do czynienia w przypadku projektu
Gucciego. Otóż artysta ten skonstruował
eliptyczną wnękę tumby króla Zygmunta
Augusta (o odpowiedniej szerokości i na
odpowiedniej wysokości) tak, że równole-
głe przesunięcie linii niebieskiej (zazna-
czone jako linia żółta) łączy dwa okręgi
wpisane w elipsy kopuły i ścian tarczowych
(czyli o średnicy równej ich krótszym
osiom) z trzecim okręgiem opisanym na
elipsie wnęki Zygmunta Augusta (t. j.
o średnicy równej dłuższej osi elipsy tej
wnęki). Równocześnie właśnie dzięki za-
stosowaniu eliptycznego zamknięcia dolnej wnęki mógł Gucci umieścić w arkadzie ścien-
nej dwie tumby grobowe i dobrze zestroić je kompozycyjnie.
Wypada wreszcie zauważyć, że wykreślenie przez Berrecciego ścian tarczowych z łuku
eliptycznego miało na celu skrócenie wysokości przestrzeni pomiędzy fryzem dolnej kondy-
gnacji a tamburem. W ten sposób architekt uzyskał doskonałe proporcje ścian tarczowych ze
„spłaszczonymi" żagielkami oraz odpowiednią wysokość tamburu z oknami doświetlający-
mi wnętrze kaplicy. Zastosowany zabieg to również nowatorskie dokonanie projektanta,
jakże inne od półkolistych nastaw włoskich kaplic kopułowych czasów Odrodzenia.
Eliptyczny kształt kopuły ze zwężającymi się ku górze podziałami zwiększa wrażenie
skrótu perspektywicznego. Duże okrągłe okna tamburu, a szczególnie smukła latarnia