Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (68.2006)

Recenzje

447

ogromne sumy, i stworzenie wielkiej kolekcji dzieł
sztuki, w której rzeźba zajmowała szczególne miej-
sce, było fenomenem niezwykłym w kraju, w któ-
rym do końca XVII w. plastyka trójwymiarowa była
praktycznie nieznana. W ówczesnej Rosji stosunek
do rzeźby był silnie uwarunkowany obowiązującym
tam od wieków zakazem umieszczania w miejscach
kultu dzieł trójwymiarowych. Wyjeżdżających za
granicę Rosjan zaskakiwała mnogość pomników,
posągów i fontann znajdujących się w innych kra-
jach, czemu dawali niejednokrotnie wyraz w swoich
zapiskach z podróży i korespondencji. Nie znamy
wprawdzie żadnych wzmianek z podróży po Europie
odbytej przez Piotra Wielkiego w końcu XVII w.,
podczas której zwiedził Niemcy, Holandię, Anglię,
Austrię i prawdopodobnie także latem 1698 r. Wene-
cję, wydaje się jednak, że raczej nie był on jeszcze
wówczas szczególnie zainteresowany rzeźbą, choć
niewątpliwie ze znajomości dzieł oglądanych w ob-
cych krajach wyniknąć musiała jego chęć stworze-
nia czegoś podobnego w ojczyźnie.
Książka Androsova, w której Autor przedstawił
okoliczności zakupów rzeźb przez Piotra I we Wło-
szech, a także obraz i dzieje carskiego zbioru, skła-
da się (prócz wstępu, zakończenia i spisu ilustracji)
z sześciu rozdziałów. Omówiono w nich kolejno:
zainteresowanie rzeźbą cara Piotra Wielkiego i osób
z jego otoczenia (ss. 31-57), związki Rosji z Wene-
cją na przełomie XVII i XVIII w. i dzieła nabyte tam
przez Sawwę L. Władisławicza-Raguzinskiego
(ss. 59-135), rzeźby weneckie z początków Sette-
centa w Sankt Petersburgu i okolicach (ss. 137-243),
zakupy czynione we Włoszech przez Jurija I. Koło-
griwowa (ss. 244-271) oraz przez pozostających
w służbie cara Włochów, Nicola Michettiego i Pie-
tra Salucciego (ss. 273-301); pracę kończy odtwo-
rzenie losów zbioru rozproszonego po śmierci Piotra
Wielkiego (ss. 303-319). Androsov opiera się
w swoich badaniach głównie na dokumentach archi-
walnych (przechowywanych w Rosyjskim Państwo-
wym Archiwum Akt Dawnych w Moskwie oraz
Rosyjskim Państwowym Archiwum Historycznym
i Państwowym Rosyjskim Archiwum Wojenno-
Morskim w Petersburgu i tamtejszym Oddziale In-
stytutu Historii Rosyjskiej Akademii Nauk), które
obejmują spisy i inwentarze rzeźb oraz korespon-
dencję cara z osobami nabywającymi dla niego dzie-
ła sztuki i angażującymi artystów. Przeprowadzenie
analizy stylistyczno-porównawczej między dziełami
z kolekcji carskiej i rzeźbami znajdującymi się w in-
nych zbiorach pozwoliło Autorowi na dokonanie wie-
lu nowych atrybucji, na precyzyjne datowanie
obiektów, a niekiedy na właściwe określenie tematów
przedstawień. Przedstawione w sześciu rozdziałach
rozważania uzupełnia kompletny, „rozumowany” ka-
talog włoskich rzeźb należących do zbioru Piotra

Wielkiego, który obejmuje 142 pozycje (ss. 329-
420). Znalazły się tam, obok krótkich biogramów
artystów i danych dotyczących dzieł (takich, jak: ty-
tuł, miejsce przechowywania, sposób ujęcia, mate-
riał, wymiary, sygnatury i napisy), także dość
niekiedy obszerne noty katalogowe zawierające
historię zamówienia, dzieje obiektu, stan badań, ele-
menty analizy i ewentualne udokumentowanie atry-
bucji oraz bibliografię. Każdej pozycji towarzyszy
zdjęcie rzeźby, a w wielu przypadkach również jej
przedstawienie rysunkowe (pewne zastrzeżenia
można tu mieć do podawania przy wymiarach jedy-
nie wysokości dzieł, co nie wydaje się wystarczają-
ce przy przedstawieniach trójwymiarowych). Dzieła
ujęte w katalogu pochodzą w przeważającej części
z Ogrodu Letniego w Sankt Petersburgu, ale są tu też
rzeźby z dawnych carskich rezydencji w Pawłowsku,
Peterhofie i Carskim Siole, a także kilka obiektów
znajdujących się obecnie w zbiorach muzealnych
(głównie w Ermitażu, jedna rzeźba w muzeum w Miń-
sku i dwie w Serpuchowie).
Rzeźby o zachodnioeuropejskiej proweniencji
pojawiły się w Sankt Petersburgu w pierwszej deka-
dzie XVIII w. W 1710 r. Just Juel, duński wysłannik
dyplomatyczny do Piotra Wielkiego, widział tam
w Ogrodzie Letnim ponad 30 wielkich statui mar-
murowych [...], między którymi biusty zmarłego kró-
la Polski Sobieskiego i jego małżonki (zapiski Juela
z lat 1709-1711 zostały wydane w Moskwie w 1899,
oba wymienione biusty znajdują się do dziś w Ogro-
dzie Letnim). Androsov uważa, że do zakupu z lat
1708-1709 odnieść należałoby także stojące tam
posągi Cerery, Minerwy i Flory, przypisywane przez
niego rzeźbiarzowi flamandzkiemu Thomasowi
Quellinusowi. Jednak początek głębszego zaintere-
sowania Piotra Wielkiego rzeźbą odnieść należy do
połowy drugiej dekady wieku (około 1715-1716 r.),
gdy w wyniku przewagi Rosji w wojnie północnej
możliwe stało się przeznaczenie znaczących środków
na rozwój architektury i sztuki. Wówczas to agenci
cara we Francji, Włoszech, Holandii i Prusach otrzy-
mali dyspozycje dotyczące zakupu rysunków, rzeźb
i dzieł sztuki zdobniczej oraz angażowania artystów
i rzemieślników na jego służbę. Wprawdzie to zainte-
resowanie cara rzeźbą trwało zaledwie jedno dziesię-
ciolecie, niemniej zdołał on w tym czasie stworzyć
unikalny zbiór, złożony z dzieł wykonanych
w większości w końcu XVII i początkach XVIII w.,
ale zawierający także prace antyczne. Autor przy-
puszcza, że pomysł zakupów rzeźb za granicą pocho-
dził od Andreasa Schliitera, architekta i rzeźbiarza
pracującego w Petersburgu od 1713 i zmarłego tam
w 1714 r., i został zapewne wysunięty w odniesieniu
do powstającej wówczas na podstawie jego projek-
tu Groty Ogrodu Letniego. Decydujących bodźców
dostarczyła jednak podróż Piotra Wielkiego po