DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Pokora, Jakub: Portret wedle zasad rebusu?: Henryk Lubomirski jako Geniusz Sławy Elisabeth Vigée-Lebrun (1789) =
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.35031#0053
48
JAKUB POKORA
Należy przypuszczać, iż dzieło Włocha było szeroko znane, ponieważ drezdeńska ga-
leria została udostępniona publiczności - tej wybranej na początku drugiej połowy XVIII
w., pozostałej zaś od 1828 r. Z pierwszym faktem wiąże się wydanie wspomnianego kata-
logu z 1765 r., a także albumu z rycinami zbiorów, opublikowanego w latach 1753-1770.
Rysunki do tych rycin wykonał w Dreźnie w latach 1750-1756 sam Marcello Bacciarel-
li-F Godne podkreślenia, że w polskiej sztuce istnieją dwa powtórzenia obrazu. Jedno, do
dziś zachowane w pałacu wilanowskim, widać na sklepieniu galerii południowej (ił. 8).
Powstało ono w czasach, gdy Wilanów miał w posiadaniu August Ił (1730-1733). Trawe-
stacja owa wyszła przypuszczalnie spod ręki Johanna Samuela Mocka, nadwornego mala-
rza króla. Służyła za „niebo" w urządzonym tu panteonie sławy Jana III Sobieskiego,
złożonym z pomnika konnego króla między dwoma posągami Herkulesów-^. W drugim
przypadku obraz Carracciego ukazany został w tle sceny Wu&mm kcwsWńrc/f W^Ai^t
przgz AGpo/ecwu, pędzla Marcelego Bacciarellego (1809-1811; obraz
namalowany na zlecenie króla Fryderyka Augusta Saskiego, księcia warszawskiego, zagi-
niony w 1831 r., studium w Muzeum Narodowym w Warszawie). Scena, mimo że utrzy-
mana w konwencji portretu zbiorowego, nasycona jest wątkami symbolicznymi i nie ma
wartości dokumentalnej (il. 9). Między innymi z tego powodu rozgrywa się w wyimagino-
wanej sali pałacu w Dreźnie, a rzeczony obraz znajduje się nad fotelem Napoleona-^.
Wcześniej, przed Bacciarellego AG&wasw było więcej powtórzeń owego
obrazu. Józef Wall (Wahl) - podobnie jak inne dzieła drezdeńskie - kopiował go na polecenie
Stanisława Augusta. Kopia w sepii, pędzla Niemca, Jakuba Seydelmanna, zdobiła sufit „Gro-
bowca złudzeń" w Arkadii Heleny z Przezdzieckich Radziwiłłowej^.
W świetle przywołanych faktów można zaryzykować tezę, że obrazy Carracciego i Vigee-
Lebrun prezentują identyczny temat, tj. Aby/or gfcAug. Podobnie jak w przypadku dewiz
Władysława IV Wazy, oba są przecież zapisem różnych faz tej samej akcji. Geniusz Carrac-
ciego, nienasycony w swej ambicji niczym wzlatuje jak najwyżej, by sięgnąć po
kolejne trofeum. Geniusz Vigee-Lebrun, zdobywszy je na wysokościach, w tej chwili wylą-
dował na ziemi, a zatem zaczyna być sławny. Właśnie to, a nie wyłącznie formalne analogie
Manfred BACHMANN, Kzrwort [w:] Ge/zza/Jega/e/ieDz-eMe/z. HiteMeAter, 19. Auflage, Dresden 1977, s. 6; Aeca-
ei/ rRRytazzzpey <RapńA iey piay ceiebrey rabZeaMjr & /o Ga/erie AoyaZe & DreMe.Dresde 1753-1770; „Wypowiedzi
polskie", wybór tekstów Janusz M. MICHAŁOWSKI [w:] Michaił W. AŁPATOW, Gaie/aa D?*ez&Aka. Dawzzi ???/'-
Azowie, tłum. Janusz M. MICHAŁOWSKI i Anna LINKE, Warszawa 1979, s. 350.
Wojciech FIJAŁKOWSKI, RYzętrza paiaca w RWa/zowie, Warszawa 1986, s. 105, il. 112, 113; idem, ATó/ew,$ki
RY/a/zów, Warszawa jok. 1997], s. 144, il. 120, 121. Co do pomnika i posągów, zob. też: Mieczysław MORKA, RoAki
nowożytny po/Wet ko/zzzy iycgo ea/^ope/kka gezzeza, Wrocław 1986, s. 138, il. 183; Jerzy BANACH, WezTa/ey Ro/ozza^.
ÓYaAiazzz z ikozzogzYz/a yztaki nowożytno/', Warszawa 1984, s. 40 nn., il. 48 a-b.
Andrzej RYSZKIEW1CZ, RoAki pozWetzbiozfwy, Wrocław-Warszawa-Kraków 1961, s. 72-75, il. 28; RozPz^ety oyo-
bAtożcz' poAkic/z zzza/WapWe ^ Roło/ac/i i w gaiezai paiaca w RY/azzowie. Katalog, Warszawa 1967, nr kat. 299,
oprać. Anna GRADOWSKA (w obu literatura); Ro/akówportret władny, pod red. Marka ROSTWOROWSKIEGO, cz.
1-11, Warszawa 1983-1986, nr kat. 353, il. 214, oprać. K. M. [Krystyna MOCZULSKA].; Ro7yZ7zzq łoronq..., kat. XVII
13, oprać. M.O. [Monika OCHNIO].; Aleksander BACCIARELLI, „Zbiór obrazów i dzieł sztuki pozostawiony rodzi-
nie przez Marcelego Bacciarellego", Mazowieckie 5ta<7ia WazzzazzAtyczzze, 2 (1996) nr 1, s. 189-190 niesłusznie uznaje
obraz za realistyczną scenę, dokumentującą wydarzenie w sposób kronikarski; Ryszard MĄCZYNSKI, „Skąd przybył
Stanisław Kostka Potocki na uroczystość wręczenia Konstytucji Księstwa Warszawskiego? - czyli o kilku wcieleniach
jednego portretu" [w:] ńnxfeiicitatA. WsYęga ka czcipzp/eswa Hn&ze/a Rottezazzazzria [...], Warszawa 2001, s. 487 nn;
Jerzy LILEYKO, óę/zzz poAki. 7ha<Yyc/'a - ikozzogzp/za-^ztzzka, Warszawa 2003; Janusz POLACZEK, óztaka ipo/ityka
w Wsapytwie RYzz^zawykzYzz. Dzie/'e,7ozazzy, treści i Azie&ictwo, Rzeszów 2005, s. 168-173.
RypowieAzipoAkie,.., s. 350-351; Włodzimierz PIWKOWSK1,4zRa7ia77eiezzyRa<7ziwiRowe/'. 5ta7iazzz /zAtozyczzze,
Warszawa 1998, s. 79.
JAKUB POKORA
Należy przypuszczać, iż dzieło Włocha było szeroko znane, ponieważ drezdeńska ga-
leria została udostępniona publiczności - tej wybranej na początku drugiej połowy XVIII
w., pozostałej zaś od 1828 r. Z pierwszym faktem wiąże się wydanie wspomnianego kata-
logu z 1765 r., a także albumu z rycinami zbiorów, opublikowanego w latach 1753-1770.
Rysunki do tych rycin wykonał w Dreźnie w latach 1750-1756 sam Marcello Bacciarel-
li-F Godne podkreślenia, że w polskiej sztuce istnieją dwa powtórzenia obrazu. Jedno, do
dziś zachowane w pałacu wilanowskim, widać na sklepieniu galerii południowej (ił. 8).
Powstało ono w czasach, gdy Wilanów miał w posiadaniu August Ił (1730-1733). Trawe-
stacja owa wyszła przypuszczalnie spod ręki Johanna Samuela Mocka, nadwornego mala-
rza króla. Służyła za „niebo" w urządzonym tu panteonie sławy Jana III Sobieskiego,
złożonym z pomnika konnego króla między dwoma posągami Herkulesów-^. W drugim
przypadku obraz Carracciego ukazany został w tle sceny Wu&mm kcwsWńrc/f W^Ai^t
przgz AGpo/ecwu, pędzla Marcelego Bacciarellego (1809-1811; obraz
namalowany na zlecenie króla Fryderyka Augusta Saskiego, księcia warszawskiego, zagi-
niony w 1831 r., studium w Muzeum Narodowym w Warszawie). Scena, mimo że utrzy-
mana w konwencji portretu zbiorowego, nasycona jest wątkami symbolicznymi i nie ma
wartości dokumentalnej (il. 9). Między innymi z tego powodu rozgrywa się w wyimagino-
wanej sali pałacu w Dreźnie, a rzeczony obraz znajduje się nad fotelem Napoleona-^.
Wcześniej, przed Bacciarellego AG&wasw było więcej powtórzeń owego
obrazu. Józef Wall (Wahl) - podobnie jak inne dzieła drezdeńskie - kopiował go na polecenie
Stanisława Augusta. Kopia w sepii, pędzla Niemca, Jakuba Seydelmanna, zdobiła sufit „Gro-
bowca złudzeń" w Arkadii Heleny z Przezdzieckich Radziwiłłowej^.
W świetle przywołanych faktów można zaryzykować tezę, że obrazy Carracciego i Vigee-
Lebrun prezentują identyczny temat, tj. Aby/or gfcAug. Podobnie jak w przypadku dewiz
Władysława IV Wazy, oba są przecież zapisem różnych faz tej samej akcji. Geniusz Carrac-
ciego, nienasycony w swej ambicji niczym wzlatuje jak najwyżej, by sięgnąć po
kolejne trofeum. Geniusz Vigee-Lebrun, zdobywszy je na wysokościach, w tej chwili wylą-
dował na ziemi, a zatem zaczyna być sławny. Właśnie to, a nie wyłącznie formalne analogie
Manfred BACHMANN, Kzrwort [w:] Ge/zza/Jega/e/ieDz-eMe/z. HiteMeAter, 19. Auflage, Dresden 1977, s. 6; Aeca-
ei/ rRRytazzzpey <RapńA iey piay ceiebrey rabZeaMjr & /o Ga/erie AoyaZe & DreMe.Dresde 1753-1770; „Wypowiedzi
polskie", wybór tekstów Janusz M. MICHAŁOWSKI [w:] Michaił W. AŁPATOW, Gaie/aa D?*ez&Aka. Dawzzi ???/'-
Azowie, tłum. Janusz M. MICHAŁOWSKI i Anna LINKE, Warszawa 1979, s. 350.
Wojciech FIJAŁKOWSKI, RYzętrza paiaca w RWa/zowie, Warszawa 1986, s. 105, il. 112, 113; idem, ATó/ew,$ki
RY/a/zów, Warszawa jok. 1997], s. 144, il. 120, 121. Co do pomnika i posągów, zob. też: Mieczysław MORKA, RoAki
nowożytny po/Wet ko/zzzy iycgo ea/^ope/kka gezzeza, Wrocław 1986, s. 138, il. 183; Jerzy BANACH, WezTa/ey Ro/ozza^.
ÓYaAiazzz z ikozzogzYz/a yztaki nowożytno/', Warszawa 1984, s. 40 nn., il. 48 a-b.
Andrzej RYSZKIEW1CZ, RoAki pozWetzbiozfwy, Wrocław-Warszawa-Kraków 1961, s. 72-75, il. 28; RozPz^ety oyo-
bAtożcz' poAkic/z zzza/WapWe ^ Roło/ac/i i w gaiezai paiaca w RY/azzowie. Katalog, Warszawa 1967, nr kat. 299,
oprać. Anna GRADOWSKA (w obu literatura); Ro/akówportret władny, pod red. Marka ROSTWOROWSKIEGO, cz.
1-11, Warszawa 1983-1986, nr kat. 353, il. 214, oprać. K. M. [Krystyna MOCZULSKA].; Ro7yZ7zzq łoronq..., kat. XVII
13, oprać. M.O. [Monika OCHNIO].; Aleksander BACCIARELLI, „Zbiór obrazów i dzieł sztuki pozostawiony rodzi-
nie przez Marcelego Bacciarellego", Mazowieckie 5ta<7ia WazzzazzAtyczzze, 2 (1996) nr 1, s. 189-190 niesłusznie uznaje
obraz za realistyczną scenę, dokumentującą wydarzenie w sposób kronikarski; Ryszard MĄCZYNSKI, „Skąd przybył
Stanisław Kostka Potocki na uroczystość wręczenia Konstytucji Księstwa Warszawskiego? - czyli o kilku wcieleniach
jednego portretu" [w:] ńnxfeiicitatA. WsYęga ka czcipzp/eswa Hn&ze/a Rottezazzazzria [...], Warszawa 2001, s. 487 nn;
Jerzy LILEYKO, óę/zzz poAki. 7ha<Yyc/'a - ikozzogzp/za-^ztzzka, Warszawa 2003; Janusz POLACZEK, óztaka ipo/ityka
w Wsapytwie RYzz^zawykzYzz. Dzie/'e,7ozazzy, treści i Azie&ictwo, Rzeszów 2005, s. 168-173.
RypowieAzipoAkie,.., s. 350-351; Włodzimierz PIWKOWSK1,4zRa7ia77eiezzyRa<7ziwiRowe/'. 5ta7iazzz /zAtozyczzze,
Warszawa 1998, s. 79.