DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Recenzje
DOI article:Kowalczyk, Jerzy: [Rezension von: Piotr Krasny, Architektura cerkiewna na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej 1596-1914]
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.35031#0141
136
JERZY KOWALCZYK
-4. CcrAicw grgcPołafo/łcłrz w /V/*c3c/?/?c/??
bazylianów. Przykładem jest tu o. Jan Hieronim Ne-
rezjusz z Brześcia Litewskiego, budowniczy klasz-
toru i cerkwi bazylianów w Buczaczu (1751-61)—.
Mówiąc o bazylianach architektach nie można po-
minąć najwybitniejszego - Dionizego Czadaja, wy-
kształconego w Rzymie, działającego w Wilnie i na
Litwie w 3. tercji XVIII w.^
Piotr Krasny uważnie prześledził sprawę projek-
towania cerkwi greckokatolickich wznoszonych
w zaborze austriackim za państwowe pieniądze. Pro-
jektantami byli podrzędni architekci z wiedeńskiej
Generalbaudirection tworzący według wzorów
opracowanych przez Lorenza Landnera. Bardziej
indywidualne były projekty zamawiane przez pry-
watnych fundatorów, głównie polskich ziemian.
Wraz z odrodzeniem świadomości narodowej Rusi-
nów-Ukraińców, ambicją było, aby twórcami byli
architekci tej nacji. Taką postacią był arch. Bazyli
Nahorny (Nahirny), autor okazałych cerkwi murowa-
nych z przełomu XIX i XX w., które miały konkuro-
wać z kościołami polskimi. Chyba jako pierwszy
polski historyk sztuki Piotr Krasny przedstawił tę pol-
sko-ukraińską „zimną" wojnę na świątynie. Zgodnie
z prawdą historyczną autor rozprawy napisał o tra-
gicznym finale tej wojny, zburzeniu wielu cerkwi
— Sadok BARĄCZ, /Ywńątkz buczackie, Lwów 1882,
s. 113-114.
Informacje mgr. Wojciecha Boberskiego; zob. też. Jerzy
KOWALCZYK, „Nauczanie architektury w Wielkim
Księstwie Litewskim w okresie nowożytnym", [w:] Ó7u-
<7/'a z /usżonY rmrbńekńay /' urbauLT^pokwi^coue Pro/e-
swuw?' Józe/ówi TrwMszowi Prazikowi, red. Kazimierz
drewnianych na Lubelszczyźnie i na Wołyniu w ła-
tach trzydziestych XX w.,.za rządów sanacyjnych-"*.
Dodajmy, że przy proteście przeciw temu barbarzyń-
stwu, wyrażanemu przez duchowieństwo katolickie
(m.in. biskupa lubelskiego Leona Fulmana).
Równocześnie z Nahirnym działał inny ukraiń-
ski architekt, wykształcony w Szwajcarii, Sylwester
Hawrzyszkiewicz. O aktywności środowiska ukra-
ińskiego świadczy założenie w 1898 r. Towarzystwa
dla Rozwoju Sztuki Ukraińskiej, mającego na celu
m.in. poszukiwanie własnych tradycyjnych form
architektonicznych dla cerkwi greckokatolickiej. In-
tresująco przedstawił autor włączenie się w tworze-
nie projektów cerkwi profesorów Politechniki
Lwowskiej: Juliana Zachariewicza, Leonarda Mar-
coniego, Edgara Kovatsa, Jana Sasa-Zubrzyckiego,
pracujących przede wszystkim dla polskich funda-
torów.
Na ziemiach żabom rosyjskiego, za Mikołaja ł,
scentralizowano sprawę budownictwa cerkiewnego
przez przyjęcie wzorcowych projektów arch. Kon-
stantinaN. Thona o formach kosmopolitycznego neo-
bizantynizmu. Określone wzory zalecono według ran-
gi miejsca. W recenzowanej książce autor przytoczył
wiele przykładów takich realizacji w guberniach
KUŚNIERZ i Zofia TOŁŁOCZKO, Kraków 1999, s. 147.
-4 W 1938 r. w województwie lubelskim rozebrano 91 pra-
wosławnych cerkwi drewnianych (zob. Mirosława PA-
P1EŻYŃSKA-TUREK, tra<7yc/'q u 7YeczywAioJciq.
Pa/Lńw wobec p7*awoVawia 79M-7P39, Warszawa
1989, s. 373 (uprzejmie dziękuję prof. Ryszardowi Bry-
kowskiemu za zwrócenie uwagi na to opracowanie).
JERZY KOWALCZYK
-4. CcrAicw grgcPołafo/łcłrz w /V/*c3c/?/?c/??
bazylianów. Przykładem jest tu o. Jan Hieronim Ne-
rezjusz z Brześcia Litewskiego, budowniczy klasz-
toru i cerkwi bazylianów w Buczaczu (1751-61)—.
Mówiąc o bazylianach architektach nie można po-
minąć najwybitniejszego - Dionizego Czadaja, wy-
kształconego w Rzymie, działającego w Wilnie i na
Litwie w 3. tercji XVIII w.^
Piotr Krasny uważnie prześledził sprawę projek-
towania cerkwi greckokatolickich wznoszonych
w zaborze austriackim za państwowe pieniądze. Pro-
jektantami byli podrzędni architekci z wiedeńskiej
Generalbaudirection tworzący według wzorów
opracowanych przez Lorenza Landnera. Bardziej
indywidualne były projekty zamawiane przez pry-
watnych fundatorów, głównie polskich ziemian.
Wraz z odrodzeniem świadomości narodowej Rusi-
nów-Ukraińców, ambicją było, aby twórcami byli
architekci tej nacji. Taką postacią był arch. Bazyli
Nahorny (Nahirny), autor okazałych cerkwi murowa-
nych z przełomu XIX i XX w., które miały konkuro-
wać z kościołami polskimi. Chyba jako pierwszy
polski historyk sztuki Piotr Krasny przedstawił tę pol-
sko-ukraińską „zimną" wojnę na świątynie. Zgodnie
z prawdą historyczną autor rozprawy napisał o tra-
gicznym finale tej wojny, zburzeniu wielu cerkwi
— Sadok BARĄCZ, /Ywńątkz buczackie, Lwów 1882,
s. 113-114.
Informacje mgr. Wojciecha Boberskiego; zob. też. Jerzy
KOWALCZYK, „Nauczanie architektury w Wielkim
Księstwie Litewskim w okresie nowożytnym", [w:] Ó7u-
<7/'a z /usżonY rmrbńekńay /' urbauLT^pokwi^coue Pro/e-
swuw?' Józe/ówi TrwMszowi Prazikowi, red. Kazimierz
drewnianych na Lubelszczyźnie i na Wołyniu w ła-
tach trzydziestych XX w.,.za rządów sanacyjnych-"*.
Dodajmy, że przy proteście przeciw temu barbarzyń-
stwu, wyrażanemu przez duchowieństwo katolickie
(m.in. biskupa lubelskiego Leona Fulmana).
Równocześnie z Nahirnym działał inny ukraiń-
ski architekt, wykształcony w Szwajcarii, Sylwester
Hawrzyszkiewicz. O aktywności środowiska ukra-
ińskiego świadczy założenie w 1898 r. Towarzystwa
dla Rozwoju Sztuki Ukraińskiej, mającego na celu
m.in. poszukiwanie własnych tradycyjnych form
architektonicznych dla cerkwi greckokatolickiej. In-
tresująco przedstawił autor włączenie się w tworze-
nie projektów cerkwi profesorów Politechniki
Lwowskiej: Juliana Zachariewicza, Leonarda Mar-
coniego, Edgara Kovatsa, Jana Sasa-Zubrzyckiego,
pracujących przede wszystkim dla polskich funda-
torów.
Na ziemiach żabom rosyjskiego, za Mikołaja ł,
scentralizowano sprawę budownictwa cerkiewnego
przez przyjęcie wzorcowych projektów arch. Kon-
stantinaN. Thona o formach kosmopolitycznego neo-
bizantynizmu. Określone wzory zalecono według ran-
gi miejsca. W recenzowanej książce autor przytoczył
wiele przykładów takich realizacji w guberniach
KUŚNIERZ i Zofia TOŁŁOCZKO, Kraków 1999, s. 147.
-4 W 1938 r. w województwie lubelskim rozebrano 91 pra-
wosławnych cerkwi drewnianych (zob. Mirosława PA-
P1EŻYŃSKA-TUREK, tra<7yc/'q u 7YeczywAioJciq.
Pa/Lńw wobec p7*awoVawia 79M-7P39, Warszawa
1989, s. 373 (uprzejmie dziękuję prof. Ryszardowi Bry-
kowskiemu za zwrócenie uwagi na to opracowanie).