DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Recenzje
DOI Artikel:Kowalczyk, Jerzy: [Rezension von: Piotr Krasny, Architektura cerkiewna na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej 1596-1914]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35031#0143
138
JERZY KOWALCZYK
refleksji. Należałoby silniej uwypuklić latynizację
przez wprowadzenie w ołtarzach-ikonostasach rzeź-
by pełnofiguralnej i zastąpienie przedstawień iko-
nicznych na deskach, malowidłami na płótnie,
utrzymanymi w konwencji zachodnioeuropejskiej,
o światłocieniowym modelunku postaci, ukazanych
w poprawnej perspektywie zbieżnej. Piotr Krasny
dokładnie zanalizował ołtarz-ikonostas u bazylia-
nów w Podhorcach, projektu jezuickiego architekta
Pawła Giżyckiego. Należy żałować, że autor nie do-
łączył projektu ze zbiorów Ossolineum we Wrocła-
wiu, lub przynajmniej fotografii, pokazującej ołtarz
w stanie pierwotnym (il. 2). Latynizacja polegała tu
nie tylko na zastosowaniu rzeźby pełnofiguralnej,
ale także na wpisaniu łacińskich inskrypcji w kartu-
szach nad obrazami. Zamiast malowideł na deskach
z wizerunkami w ujęciu ikonografii wschodniej,
wprowadzono przedstawienia na wzór malowideł
Szymona Czechowicza z Oleska, utrzymanych
w rzymskiej barokowej konwencji. Bazylianie nie
od razu opowiedzieli się za latynizacją i przez cały
XVII w. utrzymali tradycyjne wyposażenie w cer-
kwiach unickich. Istotne zmiany nastąpiły dopiero
po synodzie zamojskim w 172ł r. Warto tu wspo-
mnieć o najstarszym zachowanym ikonostasie
z ł63ł r. z bogatą ornamentyką manierystyczną
w bazyliańskiej cerkwi w Lublinie (il. ł).
Mówiąc o latynizacji wyposażenia cerkwi unic-
kich, należy zwrócić uwagę na zjawisko przekazywa-
nia do cerkwi ołtarzy z modernizowanych kościołów
łacińskich. Tak było w archidiecezji lwowskiej, gdzie
niektóre ołtarze z kilku kościołów przekazano do cer-
kwi unickich w Żyrawce, Dunajowie, Skniłowie^.
Na zakończenie pragnę podkreślić niezwykle
erudycyjny charakter rozprawy, odznaczającej się
rzetelnością referowania i dużym obiektywizmem na-
ukowym. Została ona oparta na olbrzymiej wieloję-
zycznej literaturze polskiej i krajów ościennych,
Mieczysław GĘBAROWICZ, &ł;'ce z /?L/or/7 .sz/uL
ATT/w., Toruń 1966, s. 9-21, 108-109, 139-140.
Anatolij M. KULAG1N, Pmwy/uMrpyu Aru/ny nu /?e/u-
iwi, Mińsk 2000.
gdzie budowano cerkwie. Nie zachował jednak au-
tor należytej ostrożności względem, wielokrotnie
cytowanej, książki Anatolija Kułagina o świątyniach
prawosławnych na Białorusi^, ostro krytykowanej
przez badaczy białoruskich za liczne błędy. Zabra-
kło natomiast ważnego artykułu rzetełnej badaczki
Ełeny Kwitnickiej o Spaskiej katedrze w Mohyle-
wie z połowy XVIII w2*
Aparat naukowy książki Piotra Krasnego jest
ogromny, o czym świadczy 1439 przypisów. Zapisy
bibliograficzne i cytowane opinie są bardzo precy-
zyjne. Do rozprawy zostały dołączone dwa indeksy,
choć brakuje wykazu literatury. W bogatym indek-
sie osobowym, zawierającym prawie 1000 nazwisk,
określenie funkcji podano tylko przy wysokich do-
stojnikach duchownych i świeckich. Informacje
o zawodzie powinny być także przy nazwiskach ar-
chitektów i budowniczych oraz malarzy i rzeźbia-
rzy, skoro jest to rozprawa z historii sztuki. W
indeksie topograflczno-rzeczowym, równie skrupu-
latnie sporządzonym, w którym wymieniono 360
cerkwi, należało zaznaczyć, które były wzniesione
jako greckokatolickie, a które jako prawosławne;
można by przy tym zaznaczyć w nawiasie, w któ-
rych zmieniono obrządek i na jaki.
W albumie z ilustracjami przedstawiono najbar-
dziej charakterystyczne przykłady cerkwi, ich prze-
kazy ikonograficzne, pomiary planów ze skalą
metryczną, co jest godne podkreślenia, fotografie
archiwalne i współczesne, wśród których wiele wy-
konanych przez autora rozprawy. Precyzyjne są pod-
pisy i spisy ilustracji.
Książka Piotra Krasnego pt. cer-
Aicuwu ?7<3 Z7C7777U(7? 7*i/.s'/óc/; /Lcćzypcwpoń/c/ 7396-
79/4, prezentuje wysoki standard naukowy, jest
nowatorska pod względem metodologicznym i pio-
nierska, zwłaszcza w zakresie tematyki cerkwi muro-
wanych w XIX w. Zaliczam ją do najwybitniejszych
prac w polskiej historii sztuki w okresie powojennym.
Elena D. KVITNICKAJA, „Mogilevskij Spasskij mo-
nastyr", T77777ełn77i70C7Vu^/c&No, 24: 1976, s. 108-121.
JERZY KOWALCZYK
refleksji. Należałoby silniej uwypuklić latynizację
przez wprowadzenie w ołtarzach-ikonostasach rzeź-
by pełnofiguralnej i zastąpienie przedstawień iko-
nicznych na deskach, malowidłami na płótnie,
utrzymanymi w konwencji zachodnioeuropejskiej,
o światłocieniowym modelunku postaci, ukazanych
w poprawnej perspektywie zbieżnej. Piotr Krasny
dokładnie zanalizował ołtarz-ikonostas u bazylia-
nów w Podhorcach, projektu jezuickiego architekta
Pawła Giżyckiego. Należy żałować, że autor nie do-
łączył projektu ze zbiorów Ossolineum we Wrocła-
wiu, lub przynajmniej fotografii, pokazującej ołtarz
w stanie pierwotnym (il. 2). Latynizacja polegała tu
nie tylko na zastosowaniu rzeźby pełnofiguralnej,
ale także na wpisaniu łacińskich inskrypcji w kartu-
szach nad obrazami. Zamiast malowideł na deskach
z wizerunkami w ujęciu ikonografii wschodniej,
wprowadzono przedstawienia na wzór malowideł
Szymona Czechowicza z Oleska, utrzymanych
w rzymskiej barokowej konwencji. Bazylianie nie
od razu opowiedzieli się za latynizacją i przez cały
XVII w. utrzymali tradycyjne wyposażenie w cer-
kwiach unickich. Istotne zmiany nastąpiły dopiero
po synodzie zamojskim w 172ł r. Warto tu wspo-
mnieć o najstarszym zachowanym ikonostasie
z ł63ł r. z bogatą ornamentyką manierystyczną
w bazyliańskiej cerkwi w Lublinie (il. ł).
Mówiąc o latynizacji wyposażenia cerkwi unic-
kich, należy zwrócić uwagę na zjawisko przekazywa-
nia do cerkwi ołtarzy z modernizowanych kościołów
łacińskich. Tak było w archidiecezji lwowskiej, gdzie
niektóre ołtarze z kilku kościołów przekazano do cer-
kwi unickich w Żyrawce, Dunajowie, Skniłowie^.
Na zakończenie pragnę podkreślić niezwykle
erudycyjny charakter rozprawy, odznaczającej się
rzetelnością referowania i dużym obiektywizmem na-
ukowym. Została ona oparta na olbrzymiej wieloję-
zycznej literaturze polskiej i krajów ościennych,
Mieczysław GĘBAROWICZ, &ł;'ce z /?L/or/7 .sz/uL
ATT/w., Toruń 1966, s. 9-21, 108-109, 139-140.
Anatolij M. KULAG1N, Pmwy/uMrpyu Aru/ny nu /?e/u-
iwi, Mińsk 2000.
gdzie budowano cerkwie. Nie zachował jednak au-
tor należytej ostrożności względem, wielokrotnie
cytowanej, książki Anatolija Kułagina o świątyniach
prawosławnych na Białorusi^, ostro krytykowanej
przez badaczy białoruskich za liczne błędy. Zabra-
kło natomiast ważnego artykułu rzetełnej badaczki
Ełeny Kwitnickiej o Spaskiej katedrze w Mohyle-
wie z połowy XVIII w2*
Aparat naukowy książki Piotra Krasnego jest
ogromny, o czym świadczy 1439 przypisów. Zapisy
bibliograficzne i cytowane opinie są bardzo precy-
zyjne. Do rozprawy zostały dołączone dwa indeksy,
choć brakuje wykazu literatury. W bogatym indek-
sie osobowym, zawierającym prawie 1000 nazwisk,
określenie funkcji podano tylko przy wysokich do-
stojnikach duchownych i świeckich. Informacje
o zawodzie powinny być także przy nazwiskach ar-
chitektów i budowniczych oraz malarzy i rzeźbia-
rzy, skoro jest to rozprawa z historii sztuki. W
indeksie topograflczno-rzeczowym, równie skrupu-
latnie sporządzonym, w którym wymieniono 360
cerkwi, należało zaznaczyć, które były wzniesione
jako greckokatolickie, a które jako prawosławne;
można by przy tym zaznaczyć w nawiasie, w któ-
rych zmieniono obrządek i na jaki.
W albumie z ilustracjami przedstawiono najbar-
dziej charakterystyczne przykłady cerkwi, ich prze-
kazy ikonograficzne, pomiary planów ze skalą
metryczną, co jest godne podkreślenia, fotografie
archiwalne i współczesne, wśród których wiele wy-
konanych przez autora rozprawy. Precyzyjne są pod-
pisy i spisy ilustracji.
Książka Piotra Krasnego pt. cer-
Aicuwu ?7<3 Z7C7777U(7? 7*i/.s'/óc/; /Lcćzypcwpoń/c/ 7396-
79/4, prezentuje wysoki standard naukowy, jest
nowatorska pod względem metodologicznym i pio-
nierska, zwłaszcza w zakresie tematyki cerkwi muro-
wanych w XIX w. Zaliczam ją do najwybitniejszych
prac w polskiej historii sztuki w okresie powojennym.
Elena D. KVITNICKAJA, „Mogilevskij Spasskij mo-
nastyr", T77777ełn77i70C7Vu^/c&No, 24: 1976, s. 108-121.