DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Skrodzka, Agnieszka: Wizerunek króla nieszczęśliwego - portret Stanisława Augusta z klepsydrą: =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35031#0219
WIZERUNEK KRÓLA NIESZCZĘŚLIWEGO - PORTRET STANISŁAWA AUGUSTA Z KLEPSYDRĄ
211
portretu^. Nie wiadomo także, kto sporządził obiekt znajdujący się na Zamku Królew-
skim w Warszawie^ (ił. 7).
Już w 1794 r., a może nawet i wcześniej, powstała pierwsza kopia w postaci ryciny.
Pojawienie się sztychów krótko po powstaniu oryginału z pewnością odbyło się nie bez
wiedzy i pragnienia monarchy. Stąd można wnosić, iż portret nie był przeznaczony tylko
dla elity, ale również i dła szerszych kręgów, które były w stanie odczytać zasadniczą treść
programu ikonograficznego. Potwierdza to relacja Antoniego Magiera, któiy wiosną 1794
r. widział rycinę wykonaną według portretu alegorycznego (770/27 ó<?77<? - nadesłaną z Rzy-
mu, co świadczy o zasięgu rozpowszechniania wizerunku)^. Zdaniem autorów katalogu
Hh/yzówa 7yę/ /mizgnin Magier mógł oglądać rycinę wykonaną przez Rafaela Morghena,
choć Hanna Widacka uważa, że artysta nie zrealizował zamówieniaM Autorem jednego z
bardziej rozpowszechnionych sztychów był nieznany z imienia A. Fogg, którego prace
stanowią własność kilku polskich muzeów^. Miedzioiyt Fogga, powstały w 1798 r. i zna-
ny w trzech wersjach kolorystycznych, posiadali w swoich zbiorach Józef Ignacy Kra-
szewski, Dominik Witke-Jeżewski, Emeryk Hutten-Czapski^; jeden stanowił własność
Biblioteki Polskiej w Paryżu^. Egzemplarz Fogga jest najbardziej zbliżony do wizerunku
ze zbiorów mniszchowskich. Rycinę z portretu, stanowiącą ilustrację opublikowanej w 1875
r. korespondencji Stanisława Augusta z panią Geoffrin, wykonał również Paul Adolphe
^ Zofia NIESIOŁOWSKA-ROTHERTOWA, „Portret Stanisława Augusta z „klepsydrą". Notatka uzupełniająca", Pzzz-
/gly?7 Dzstorzz Szlak?', 1953, t. 15, nr 1, s. 75; MICHAŁOWSKA-BARŁÓG, op. cit., s. 117, nr kat. 141 (tu wcześniejsza
literatura).
Obiekt pochodzi ze zbiorów Fundacji Ciechanowieckich, przypisywany był dawniej Fryderyce Bacciarelłi; Bożenna
MAJEWSKA-MASZKOWSKA, „Bacciarelłi Fryderyka", [w:] SHP, t. 1, s. 55-56; Zkiozy Pazz&c/'?' ?'?7?i'g?7i'a C?gc/?a?70-
w/gckzc/?. ITykóz* 7z?'g/ szlzzkl po/sk/g/ i z Po/skq zwlqza?7yck zg zklozYw Fzr??<2ac/'? C/gckazzowzggktc/?, katalog wystawy,
przędna. Aleksander GIEYSZTOR, Warszawa 1989, nr 68 [bns.j.
^ Antoni MAGIER, Fstglyka ?777'asla y/oAcznggo Uhz-szawy, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963, s. 139. O interpretacji
portretu alegorycznego przez Magiera w dalszej części niniejszego tekstu.
^ THIEME, BECKER, op. cit., Bd. 25, Leipzig 1931, s. 150-151; Hanna WIDACKA, „Ikonografia króla Stanisława
Augusta w grafice", PoczznkMlslozTz Szlzzki, 1985, t. 15, s. 216, przyp. 183; !%zz'szawa iyg/ z?7Mzg???7?. IfAtawa^chwy-
cona.' 400-/gcn? sto/gczz?ośc? JK?z?szawy, SO-AcA pz-zgzzztazzowazzza Muzea??? Szlak Pzykzzyc/? ??a Mazea??? Aż^oAwe w
Rhrszawzg, 70-/ec?'a yz-o/gktii Aowggo Gzzzacka, d0-/gcz'a olwaz^cza T/zza/a/zzośc;' wystawowe/' w Aowy?77 G???ac/?a Ma-
zea??? Aazv&wggo w ąhz"szaw?'g, wstęp Dorota FOLGA-JANUSZEWSKA, Warszawa 1996, s. 44, nr 22.
^ Wiadomo mi o czterech rycinach Fogga w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, jednej w Bibliotece Kórnic-
kiej, jednej w Muzeum Narodowym w Krakowie, jednej w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocła-
wiu, dwóch w Muzeum Historycznym m. st. Warszawy oraz jednej w stołecznej Bibliotece Narodowej. Kolejno:
BATOWSKI, op. cit., s. 27; Alina CHYCZEWSKA, „Dzieła Bacciarellego w grafice" (tu informacja o trzech rycinach
w MNW), Paz77?yiz7?'k Pzh/zotgk? Kóz*z7i'ckz'g/', 1963, t. 8, s. 318-319; Z/k?zz77 Uhz^szawsk?'. OkzTzzy zzzzasla w zkzozTzc/z
Mzzzgzz??? Wi'sloryczz7ggo ???. A. Uhziszawy, red. Janusz DURKO, Warszawa 2000, s. 122-123; Dozy z Azrczyzicy. 70 Al
Mnzgn?77 kPstozyczzrggo ???. 31. Uhrszawy, katalog wystawy, red. Małgorzata DUBROWSKA, Warszawa 2007, s. 64,
nr kat. 1/29. Za informację o rycinach w zbiorach Muzeum Historycznego oraz wskazanie obu publikacji dziękuję pani
Magdalenie Gryc. Co do Fogga: THIEME, BECKER, op. cit., Bd. 12, Leipzig 1916, s. 139.
Józef Ignacy KRASZEWSKI, Colo/ogzzg 7'zzzzg Co//gc!;'oz? 7coz70gzT?pk;y?zg Po/ozzazsg cozzzyosgg &s &ssz'z7s ozigz-
zzony gTavMz*gs, ąy/ogroy/zzgy, /llAogz^ayk/gs, PAslzYzzzl Pkzktozz-g, /o ggog?'oy/zz'g, ozzlzymlA, cos'lM?ngs', ?z?ogM?y az?77gs,
Z77g?zk/gs glc. & /o??gz'g????g Po/og??g, &sgsązwizzggs glyays kwlRoąkgs, Dresde 1865, s. 102; Sy/s zyczzzązYgAlawla-
y'qcyc/? yozAgly^?Ygważz7i'g osoklsloścz yo/skz'c/? wzkzozYg Pzzzgzykrz /??Yzkz'ggo Mallgzz-Czaąskiggo wKz^akow/g, Kraków
1901, reprint Warszawa 2001, szp. 289, nr 1829; Paz77?yiz7?'k wystawy stazyc/7 zyciz? po/ski'c/? zg zkzozi? DozzzA/ka
JH'lkg-Ygżgwskz'ggo zz?*zq&o?7g/' slaz^az7?'gz7? 7bwarzysluY/ Gy/gkz z?a?/ Zakylkaz???' Przgsz/oscz w z: /974, Warszawa 1914,
s. 129, nr 1087; PozTrgt kzó/gwsk? w g?"a/?cg. Kala/og wystawy Tbwazęystwa Dpzgkz ?7a<J Zakylkazz??' PzYgszAścz zzzY^&o-
z?g/' zgzkzoz-ówDozTzznzka JHlkg-Ygżgwsk/ggo, Warszawa 1925, s. 86, nr 772.
^ Cala/ogzzg &s gsla?77pgs, prgzzaWg ParlA, PozTz^alls, t. 2, red. par Emilie FISZER, Denise WROTNOWSKA, Paris
1948, s. 297, nr kat 2.147.
211
portretu^. Nie wiadomo także, kto sporządził obiekt znajdujący się na Zamku Królew-
skim w Warszawie^ (ił. 7).
Już w 1794 r., a może nawet i wcześniej, powstała pierwsza kopia w postaci ryciny.
Pojawienie się sztychów krótko po powstaniu oryginału z pewnością odbyło się nie bez
wiedzy i pragnienia monarchy. Stąd można wnosić, iż portret nie był przeznaczony tylko
dla elity, ale również i dła szerszych kręgów, które były w stanie odczytać zasadniczą treść
programu ikonograficznego. Potwierdza to relacja Antoniego Magiera, któiy wiosną 1794
r. widział rycinę wykonaną według portretu alegorycznego (770/27 ó<?77<? - nadesłaną z Rzy-
mu, co świadczy o zasięgu rozpowszechniania wizerunku)^. Zdaniem autorów katalogu
Hh/yzówa 7yę/ /mizgnin Magier mógł oglądać rycinę wykonaną przez Rafaela Morghena,
choć Hanna Widacka uważa, że artysta nie zrealizował zamówieniaM Autorem jednego z
bardziej rozpowszechnionych sztychów był nieznany z imienia A. Fogg, którego prace
stanowią własność kilku polskich muzeów^. Miedzioiyt Fogga, powstały w 1798 r. i zna-
ny w trzech wersjach kolorystycznych, posiadali w swoich zbiorach Józef Ignacy Kra-
szewski, Dominik Witke-Jeżewski, Emeryk Hutten-Czapski^; jeden stanowił własność
Biblioteki Polskiej w Paryżu^. Egzemplarz Fogga jest najbardziej zbliżony do wizerunku
ze zbiorów mniszchowskich. Rycinę z portretu, stanowiącą ilustrację opublikowanej w 1875
r. korespondencji Stanisława Augusta z panią Geoffrin, wykonał również Paul Adolphe
^ Zofia NIESIOŁOWSKA-ROTHERTOWA, „Portret Stanisława Augusta z „klepsydrą". Notatka uzupełniająca", Pzzz-
/gly?7 Dzstorzz Szlak?', 1953, t. 15, nr 1, s. 75; MICHAŁOWSKA-BARŁÓG, op. cit., s. 117, nr kat. 141 (tu wcześniejsza
literatura).
Obiekt pochodzi ze zbiorów Fundacji Ciechanowieckich, przypisywany był dawniej Fryderyce Bacciarelłi; Bożenna
MAJEWSKA-MASZKOWSKA, „Bacciarelłi Fryderyka", [w:] SHP, t. 1, s. 55-56; Zkiozy Pazz&c/'?' ?'?7?i'g?7i'a C?gc/?a?70-
w/gckzc/?. ITykóz* 7z?'g/ szlzzkl po/sk/g/ i z Po/skq zwlqza?7yck zg zklozYw Fzr??<2ac/'? C/gckazzowzggktc/?, katalog wystawy,
przędna. Aleksander GIEYSZTOR, Warszawa 1989, nr 68 [bns.j.
^ Antoni MAGIER, Fstglyka ?777'asla y/oAcznggo Uhz-szawy, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963, s. 139. O interpretacji
portretu alegorycznego przez Magiera w dalszej części niniejszego tekstu.
^ THIEME, BECKER, op. cit., Bd. 25, Leipzig 1931, s. 150-151; Hanna WIDACKA, „Ikonografia króla Stanisława
Augusta w grafice", PoczznkMlslozTz Szlzzki, 1985, t. 15, s. 216, przyp. 183; !%zz'szawa iyg/ z?7Mzg???7?. IfAtawa^chwy-
cona.' 400-/gcn? sto/gczz?ośc? JK?z?szawy, SO-AcA pz-zgzzztazzowazzza Muzea??? Szlak Pzykzzyc/? ??a Mazea??? Aż^oAwe w
Rhrszawzg, 70-/ec?'a yz-o/gktii Aowggo Gzzzacka, d0-/gcz'a olwaz^cza T/zza/a/zzośc;' wystawowe/' w Aowy?77 G???ac/?a Ma-
zea??? Aazv&wggo w ąhz"szaw?'g, wstęp Dorota FOLGA-JANUSZEWSKA, Warszawa 1996, s. 44, nr 22.
^ Wiadomo mi o czterech rycinach Fogga w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, jednej w Bibliotece Kórnic-
kiej, jednej w Muzeum Narodowym w Krakowie, jednej w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocła-
wiu, dwóch w Muzeum Historycznym m. st. Warszawy oraz jednej w stołecznej Bibliotece Narodowej. Kolejno:
BATOWSKI, op. cit., s. 27; Alina CHYCZEWSKA, „Dzieła Bacciarellego w grafice" (tu informacja o trzech rycinach
w MNW), Paz77?yiz7?'k Pzh/zotgk? Kóz*z7i'ckz'g/', 1963, t. 8, s. 318-319; Z/k?zz77 Uhz^szawsk?'. OkzTzzy zzzzasla w zkzozTzc/z
Mzzzgzz??? Wi'sloryczz7ggo ???. A. Uhziszawy, red. Janusz DURKO, Warszawa 2000, s. 122-123; Dozy z Azrczyzicy. 70 Al
Mnzgn?77 kPstozyczzrggo ???. 31. Uhrszawy, katalog wystawy, red. Małgorzata DUBROWSKA, Warszawa 2007, s. 64,
nr kat. 1/29. Za informację o rycinach w zbiorach Muzeum Historycznego oraz wskazanie obu publikacji dziękuję pani
Magdalenie Gryc. Co do Fogga: THIEME, BECKER, op. cit., Bd. 12, Leipzig 1916, s. 139.
Józef Ignacy KRASZEWSKI, Colo/ogzzg 7'zzzzg Co//gc!;'oz? 7coz70gzT?pk;y?zg Po/ozzazsg cozzzyosgg &s &ssz'z7s ozigz-
zzony gTavMz*gs, ąy/ogroy/zzgy, /llAogz^ayk/gs, PAslzYzzzl Pkzktozz-g, /o ggog?'oy/zz'g, ozzlzymlA, cos'lM?ngs', ?z?ogM?y az?77gs,
Z77g?zk/gs glc. & /o??gz'g????g Po/og??g, &sgsązwizzggs glyays kwlRoąkgs, Dresde 1865, s. 102; Sy/s zyczzzązYgAlawla-
y'qcyc/? yozAgly^?Ygważz7i'g osoklsloścz yo/skz'c/? wzkzozYg Pzzzgzykrz /??Yzkz'ggo Mallgzz-Czaąskiggo wKz^akow/g, Kraków
1901, reprint Warszawa 2001, szp. 289, nr 1829; Paz77?yiz7?'k wystawy stazyc/7 zyciz? po/ski'c/? zg zkzozi? DozzzA/ka
JH'lkg-Ygżgwskz'ggo zz?*zq&o?7g/' slaz^az7?'gz7? 7bwarzysluY/ Gy/gkz z?a?/ Zakylkaz???' Przgsz/oscz w z: /974, Warszawa 1914,
s. 129, nr 1087; PozTrgt kzó/gwsk? w g?"a/?cg. Kala/og wystawy Tbwazęystwa Dpzgkz ?7a<J Zakylkazz??' PzYgszAścz zzzY^&o-
z?g/' zgzkzoz-ówDozTzznzka JHlkg-Ygżgwsk/ggo, Warszawa 1925, s. 86, nr 772.
^ Cala/ogzzg &s gsla?77pgs, prgzzaWg ParlA, PozTz^alls, t. 2, red. par Emilie FISZER, Denise WROTNOWSKA, Paris
1948, s. 297, nr kat 2.147.