DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Skibiński, Franciszek: Warsztat Willema van den Blocke w świetle akt gdańskiego cechu murarzy, kamieniarzy i rzeźbiarzy
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34904#0092
86
FRANCISZEK SKIBIŃSKI
organizacji^. Dokument ten nie tyiko stwierdza, iż rzeźbiarz przyjęty został do cechu za
pośrednictwem Rady Miejskiej^, ale świadczy też, że choć sam mistrz został zwolniony
z szeregu obowiązków nakładanych przez stowarzyszenie, w tym uciążliwej zapewne ko-
nieczności uczestnictwa w pogrzebach współbraci^, to jednak, jeśli chodzi o niego same-
go oraz pracujących dlań czeladników i uczniów, powinien on spełniać wymogi statutu
cechowego^. Druga, znacznie bardziej zdawkowa notatka, nosząca tę samą datę, poza
informacją o przyjęciu do organizacji przekazuje ponadto wiadomość, iż Willem wpłacił
do kasy cechowej 10 talarów^. Przywołane tu dokumenty, a także słowa samego artysty
zawarte w suplice skierowanej przezeń do Rady Miejskiej w 1590 roku'^wskazują, iż
wspomniane tam prawo do wolnego wykonywania zawodu najprawdopodobniej odnosiło
się do możliwość prowadzenia działalności bez konieczności przechodzenia uciążliwej
procedury obowiązującej w cechu" oraz, być może, przyjmowania obywatelstwa mia-
sta'^. Jak jednak wskazuje ukazany w niniejszym tekście materiał źródłowy, w samym
warsztacie przynajmniej częściowo obowiązywały przepisy cechowe, w tym wymóg uisz-
czania różnorodnych opłat, tak przez samego mistrza, jak i jego czeladników. Warto też
zauważyć, iż z przywołanej wcześniej supliki artysty do Rady Miasta, wystosowanej
w 1590 r., również wyraźnie wynika, iż był on członkiem gdańskiego cechu W Zbliżona
praktyka - wstępowanie do cechu artystów posiadających serwitoriat w celu uniknięcia
konfliktu z tą wpływową organizacją - miała miejsce również w przypadku innych zawo-
dów, np. złotników^.
Akta gdańskiego cechu kamieniarzy zawierają daty działalności poszczególnych cze-
ladników i uczniów, pracujących w warsztacie Willema van den Blocke, co pozwala
w pewnej mierze poznać jego wielkość i przemiany w nim zachodzące w okresie od roku
1584 do początku XVII w. Podstawowym źródłem są w tym wypadku zapisy opłat uiszcza-
nych przez mistrzów za zatrudnionych u nich pomocników'^. Choć niezupełnie precyzyjne
M00, C/2051, s. 290-291.
6 Porównaj KRZYŻANOWSKI, PVsąV..., s. 277
^ Udział wymagany był przez statut cechu, patrz APG 300, C/2095, s. 10.
^ Brak tu miejsca na dokładne omówienie roli regulującej działalność cechu, zachowanej w Archiwum Państwowym
w Gdańsku pod sygnaturami APG 300, C/2094 i APG 300, C/2095.
9 APG 300, C/2057, s. 243.
Patrz Georg CUNY, Danz/gy Kuny/ AY/Pm im 76. am7. 77. Jańrńzm&iy, Frankfurt ani Main 1910, s. 75-76;
KRZYŻANOWSKI, P/ayąła..., s. 277; KRZYSIAK, op. cit., s. 72-76.
'' Proces zamykania się cechów, wyrażający się w dążeniu do ograniczenia liczby mistrzów m.in. poprzez zwiększanie
obowiązków i opłat od osób ubiegających się o tytuł mistrzowski, omawia Maria BOGUCKA, G&myłJało ońu&ł
w Y7E-WET/w/gŻM, Warszawa 1962, s. 289-300. Zjawisko to związane było z jednej strony z ogranicza-
niem przez działających już mistrzów ewentualnej konkurencji, z drugiej zaś z działaniami Rady Miejskiej, idącymi
w kierunku ujęcia rzemieślników wszystkich zawodów w ramy organizacji cechowej oraz ograniczenia rozdrobnienia
cechów, co wynikało zarówno z przyczyn ekonomicznych, jak i, w przypadku działań Rady, społeczno-politycznych.
Krzyżanowski jednoznacznie przyjmuje, że Willem van den Blocke nie otrzymał miejskiego obywatelstwa (patrz
KRZYŻANOWSKI, P/ay/yAa..., s. 277); w księgach obywatelskich, gdzie w roku 1596 pojawia się jego syn Abraham,
istotnie brak wzmianki o Willemie (patrz Jadwiga HABELA, „Błock, Abraham van den", [w:] ó/oum/ł R/og/ą/łczny
Pomorza Aa<7wA/aAłi'ggo, t. 1, Gdańsk 1992, s. 115-117; APG, 300, 60/3, s. 5; APG 300, 60/5, s. 36).
'3 Patrz KRZYSIAK, op. cit., s. 72-76.
'4 Sytuacja tak miała miejsce m. in. w przypadku Andreasa Mackensena I, któiy w roku 1643 wstępując do cechu jako
„artysta nadworny" zapłacił 400 złotych polskich i zwolniony został z obowiązku wykonania pracy mistrzowskiej; patrz
Eugen von CZIF1AK, D/g P&7ycńm/g&Aimy/Zgi/gn ói Prgayygn, Teil 2, RbyiprgMyygn, Leipzig 1908, s. 59; Irena
REMBOWSKA, „Andrzej Mackensen I - złotnik gdański (XVII w.)", SAJ/o G&mAZg, t. XXIII (1964), s. 173-184, tu
s. 175; ead., G&msP/ cgc/z z/o/m'łów o<7 AYE<7o żońca AP777 w/głu, Gdańsk 1971, s. 59-60.
^ APG 300, C/2057; APG 300, C/2058; APG 300,C/2059.
FRANCISZEK SKIBIŃSKI
organizacji^. Dokument ten nie tyiko stwierdza, iż rzeźbiarz przyjęty został do cechu za
pośrednictwem Rady Miejskiej^, ale świadczy też, że choć sam mistrz został zwolniony
z szeregu obowiązków nakładanych przez stowarzyszenie, w tym uciążliwej zapewne ko-
nieczności uczestnictwa w pogrzebach współbraci^, to jednak, jeśli chodzi o niego same-
go oraz pracujących dlań czeladników i uczniów, powinien on spełniać wymogi statutu
cechowego^. Druga, znacznie bardziej zdawkowa notatka, nosząca tę samą datę, poza
informacją o przyjęciu do organizacji przekazuje ponadto wiadomość, iż Willem wpłacił
do kasy cechowej 10 talarów^. Przywołane tu dokumenty, a także słowa samego artysty
zawarte w suplice skierowanej przezeń do Rady Miejskiej w 1590 roku'^wskazują, iż
wspomniane tam prawo do wolnego wykonywania zawodu najprawdopodobniej odnosiło
się do możliwość prowadzenia działalności bez konieczności przechodzenia uciążliwej
procedury obowiązującej w cechu" oraz, być może, przyjmowania obywatelstwa mia-
sta'^. Jak jednak wskazuje ukazany w niniejszym tekście materiał źródłowy, w samym
warsztacie przynajmniej częściowo obowiązywały przepisy cechowe, w tym wymóg uisz-
czania różnorodnych opłat, tak przez samego mistrza, jak i jego czeladników. Warto też
zauważyć, iż z przywołanej wcześniej supliki artysty do Rady Miasta, wystosowanej
w 1590 r., również wyraźnie wynika, iż był on członkiem gdańskiego cechu W Zbliżona
praktyka - wstępowanie do cechu artystów posiadających serwitoriat w celu uniknięcia
konfliktu z tą wpływową organizacją - miała miejsce również w przypadku innych zawo-
dów, np. złotników^.
Akta gdańskiego cechu kamieniarzy zawierają daty działalności poszczególnych cze-
ladników i uczniów, pracujących w warsztacie Willema van den Blocke, co pozwala
w pewnej mierze poznać jego wielkość i przemiany w nim zachodzące w okresie od roku
1584 do początku XVII w. Podstawowym źródłem są w tym wypadku zapisy opłat uiszcza-
nych przez mistrzów za zatrudnionych u nich pomocników'^. Choć niezupełnie precyzyjne
M00, C/2051, s. 290-291.
6 Porównaj KRZYŻANOWSKI, PVsąV..., s. 277
^ Udział wymagany był przez statut cechu, patrz APG 300, C/2095, s. 10.
^ Brak tu miejsca na dokładne omówienie roli regulującej działalność cechu, zachowanej w Archiwum Państwowym
w Gdańsku pod sygnaturami APG 300, C/2094 i APG 300, C/2095.
9 APG 300, C/2057, s. 243.
Patrz Georg CUNY, Danz/gy Kuny/ AY/Pm im 76. am7. 77. Jańrńzm&iy, Frankfurt ani Main 1910, s. 75-76;
KRZYŻANOWSKI, P/ayąła..., s. 277; KRZYSIAK, op. cit., s. 72-76.
'' Proces zamykania się cechów, wyrażający się w dążeniu do ograniczenia liczby mistrzów m.in. poprzez zwiększanie
obowiązków i opłat od osób ubiegających się o tytuł mistrzowski, omawia Maria BOGUCKA, G&myłJało ońu&ł
w Y7E-WET/w/gŻM, Warszawa 1962, s. 289-300. Zjawisko to związane było z jednej strony z ogranicza-
niem przez działających już mistrzów ewentualnej konkurencji, z drugiej zaś z działaniami Rady Miejskiej, idącymi
w kierunku ujęcia rzemieślników wszystkich zawodów w ramy organizacji cechowej oraz ograniczenia rozdrobnienia
cechów, co wynikało zarówno z przyczyn ekonomicznych, jak i, w przypadku działań Rady, społeczno-politycznych.
Krzyżanowski jednoznacznie przyjmuje, że Willem van den Blocke nie otrzymał miejskiego obywatelstwa (patrz
KRZYŻANOWSKI, P/ay/yAa..., s. 277); w księgach obywatelskich, gdzie w roku 1596 pojawia się jego syn Abraham,
istotnie brak wzmianki o Willemie (patrz Jadwiga HABELA, „Błock, Abraham van den", [w:] ó/oum/ł R/og/ą/łczny
Pomorza Aa<7wA/aAłi'ggo, t. 1, Gdańsk 1992, s. 115-117; APG, 300, 60/3, s. 5; APG 300, 60/5, s. 36).
'3 Patrz KRZYSIAK, op. cit., s. 72-76.
'4 Sytuacja tak miała miejsce m. in. w przypadku Andreasa Mackensena I, któiy w roku 1643 wstępując do cechu jako
„artysta nadworny" zapłacił 400 złotych polskich i zwolniony został z obowiązku wykonania pracy mistrzowskiej; patrz
Eugen von CZIF1AK, D/g P&7ycńm/g&Aimy/Zgi/gn ói Prgayygn, Teil 2, RbyiprgMyygn, Leipzig 1908, s. 59; Irena
REMBOWSKA, „Andrzej Mackensen I - złotnik gdański (XVII w.)", SAJ/o G&mAZg, t. XXIII (1964), s. 173-184, tu
s. 175; ead., G&msP/ cgc/z z/o/m'łów o<7 AYE<7o żońca AP777 w/głu, Gdańsk 1971, s. 59-60.
^ APG 300, C/2057; APG 300, C/2058; APG 300,C/2059.