DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Skibiński, Franciszek: Warsztat Willema van den Blocke w świetle akt gdańskiego cechu murarzy, kamieniarzy i rzeźbiarzy
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34904#0098
92
FRANCISZEK SKIBIŃSKI
lapicydów; do liczby tej dodać należy robotników niewykwalifikowanych^ h Odpowiada
to liczebności pracowni Willema w szczytowym okresie jego działalności, tj. w połowie
lat dziewięćdziesiątych. Warto zauważyć, że działający równocześnie na Wawelu Bene-
dykt, który zaangażowany był przy pracach budowlanych (być może pod kierunkiem Ber-
recciego), kierował zespołem liczącym ponad trzydziestu ludzi^. Dostrzegalna jest tu
zbieżność ze stanem osobowym wielkich warsztatów kamieniarsko-budowlanych działa-
jących w Gdańsku w czasach Willema van den Blocke, które także znacznie przewyższały
liczbą pracowników przedsiębiorstwa o profilu rzeźbiarskim. Niewielu pomocników od-
notowano też w warsztacie Michałowicza, czynnego zarówno na polu rzeźby, jak i archi-
tektury; brak jednak pewności, czy podana przez Pagaczewskiego ich lista jest kompletna.
Zebrane powyżej wiadomości na temat organizacji pracy w warsztatach rzeźbiarskich
w epoce mistrza Willema zdają się wskazywać, iż żadne większe powstałe w nich dzieło
nie mogło wyjść spod jednej tylko ręki. Stwierdzenie to jest wprawdzie truizmem - od
wielu już lat badacze świadomi są faktu, iż pracownia odgrywała znaczną rolę w działal-
ności mistrza, a termin „warsztat artysty", określający dzieła nieco stylowo odmienne,
bądź słabsze artystycznie, lecz bliskie twórczości danego mistrza, na stałe wszedł do języ-
ka historii sztuki. Przedstawiony tu materiał przynosi jednak pewne nowe informacje
szczegółowe, pozwalające lepiej dostrzec okoliczności, w jakich powstawać mogły dzieła
wiązane dotąd z nazwiskiem konkretnego artysty. Dobrym przykładem jest działalność
Philipa van den Blocke. Pracując przez ponad dziesięć lat przy boku Willema jako rzeź-
biarz, mógł on przyczynić się do powstania wielu wykonanych w pracowni dzieł. Niewy-
kluczone, iż pewne cechy formalne plastyki figuralnej, bądź elementów dekoracji
ornamentalnej, będących zazwyczaj przedmiotem prowadzonej przez historyków sztuki
analizy porównawczej, są wynikiem jego działalności w stopniu porównywalnym z sa-
mym mistrzem. Kwestia ulega dalszej komplikacji, jeśli aktywny pomocnik założył póź-
niej własny warsztat, bądź przeniósł się do pracowni innego mistrza, co w świetle
materiału źródłowego było częstą praktyką. Sytuacja taka miała miejsce przykładowo
w przypadku czeladnika Willema, Petera von Dusseldorf, który założył własne Lgg/mr,
w którym działał ponadto inny wcześniej pracujący u Willema czeladnik, Servatius Kónig.
Od tej pory dzieła bliskie pracom nauczyciela powstawać mogły w warsztacie jego wy-
chowanka; mogły one również powstawać u każdego innego mistrza, który przyjął byłego
asystenta do swej pracowni. Zjawisko to zostało już zaobserwowane w przypadku praw-
dopodobnego nauczyciela Willema, antwerpskiego twórcy Comelisa Florisa, i rzeźbiarzy
przypuszczalnie wywodzących się z jego warsztatu, jak Robert Coppens czy Philip Bran-
din, którzy w znacznej mierze przyczynili się do rozprzestrzenienia tzw. stylu florisow-
skiego^. Organizacja pracy w XVI- i XVII-wiecznych pracowniach rzeźbiarskich - obok
stanu zachowania oryginalnej substancji zabytkowej - należy zatem do czynników
w znacznym stopniu utrudniających zastosowanie tradycyjnej analizy porównawczej, ma-
jącej prowadzić do przekonujących atrybucji i nakazuje ostrożność w posługiwaniu się
terminem „warsztat".
Ibid., s. 56. Liczba ta z czasem zwiększyła się, co wiązało się zapewne z faktem, iż mistrz był angażowany do większej
iiczby zadań, patrz: Hełena KOZAKIEWiCZOWA, „Z badań nad Bartłomiejem BerreccirnTTAtorń &M7,
R. XXłłł(196ł), nr 4, s. 317.
62 Ibid.
^ Odnośnie podstawowej literatury, dotyczącej Cornełisa Fiorisa, patrz przypis 54.
FRANCISZEK SKIBIŃSKI
lapicydów; do liczby tej dodać należy robotników niewykwalifikowanych^ h Odpowiada
to liczebności pracowni Willema w szczytowym okresie jego działalności, tj. w połowie
lat dziewięćdziesiątych. Warto zauważyć, że działający równocześnie na Wawelu Bene-
dykt, który zaangażowany był przy pracach budowlanych (być może pod kierunkiem Ber-
recciego), kierował zespołem liczącym ponad trzydziestu ludzi^. Dostrzegalna jest tu
zbieżność ze stanem osobowym wielkich warsztatów kamieniarsko-budowlanych działa-
jących w Gdańsku w czasach Willema van den Blocke, które także znacznie przewyższały
liczbą pracowników przedsiębiorstwa o profilu rzeźbiarskim. Niewielu pomocników od-
notowano też w warsztacie Michałowicza, czynnego zarówno na polu rzeźby, jak i archi-
tektury; brak jednak pewności, czy podana przez Pagaczewskiego ich lista jest kompletna.
Zebrane powyżej wiadomości na temat organizacji pracy w warsztatach rzeźbiarskich
w epoce mistrza Willema zdają się wskazywać, iż żadne większe powstałe w nich dzieło
nie mogło wyjść spod jednej tylko ręki. Stwierdzenie to jest wprawdzie truizmem - od
wielu już lat badacze świadomi są faktu, iż pracownia odgrywała znaczną rolę w działal-
ności mistrza, a termin „warsztat artysty", określający dzieła nieco stylowo odmienne,
bądź słabsze artystycznie, lecz bliskie twórczości danego mistrza, na stałe wszedł do języ-
ka historii sztuki. Przedstawiony tu materiał przynosi jednak pewne nowe informacje
szczegółowe, pozwalające lepiej dostrzec okoliczności, w jakich powstawać mogły dzieła
wiązane dotąd z nazwiskiem konkretnego artysty. Dobrym przykładem jest działalność
Philipa van den Blocke. Pracując przez ponad dziesięć lat przy boku Willema jako rzeź-
biarz, mógł on przyczynić się do powstania wielu wykonanych w pracowni dzieł. Niewy-
kluczone, iż pewne cechy formalne plastyki figuralnej, bądź elementów dekoracji
ornamentalnej, będących zazwyczaj przedmiotem prowadzonej przez historyków sztuki
analizy porównawczej, są wynikiem jego działalności w stopniu porównywalnym z sa-
mym mistrzem. Kwestia ulega dalszej komplikacji, jeśli aktywny pomocnik założył póź-
niej własny warsztat, bądź przeniósł się do pracowni innego mistrza, co w świetle
materiału źródłowego było częstą praktyką. Sytuacja taka miała miejsce przykładowo
w przypadku czeladnika Willema, Petera von Dusseldorf, który założył własne Lgg/mr,
w którym działał ponadto inny wcześniej pracujący u Willema czeladnik, Servatius Kónig.
Od tej pory dzieła bliskie pracom nauczyciela powstawać mogły w warsztacie jego wy-
chowanka; mogły one również powstawać u każdego innego mistrza, który przyjął byłego
asystenta do swej pracowni. Zjawisko to zostało już zaobserwowane w przypadku praw-
dopodobnego nauczyciela Willema, antwerpskiego twórcy Comelisa Florisa, i rzeźbiarzy
przypuszczalnie wywodzących się z jego warsztatu, jak Robert Coppens czy Philip Bran-
din, którzy w znacznej mierze przyczynili się do rozprzestrzenienia tzw. stylu florisow-
skiego^. Organizacja pracy w XVI- i XVII-wiecznych pracowniach rzeźbiarskich - obok
stanu zachowania oryginalnej substancji zabytkowej - należy zatem do czynników
w znacznym stopniu utrudniających zastosowanie tradycyjnej analizy porównawczej, ma-
jącej prowadzić do przekonujących atrybucji i nakazuje ostrożność w posługiwaniu się
terminem „warsztat".
Ibid., s. 56. Liczba ta z czasem zwiększyła się, co wiązało się zapewne z faktem, iż mistrz był angażowany do większej
iiczby zadań, patrz: Hełena KOZAKIEWiCZOWA, „Z badań nad Bartłomiejem BerreccirnTTAtorń &M7,
R. XXłłł(196ł), nr 4, s. 317.
62 Ibid.
^ Odnośnie podstawowej literatury, dotyczącej Cornełisa Fiorisa, patrz przypis 54.