DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Wojtyła, Arkadiusz: "Od wschodu słońca aż po zachód jego niech Imię Pańskie będzie pochwalone": uwagi o programie ideowym wrocławskiego Il Gesù
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34904#0120
tl4
ARKADIUSZ WOJTYŁA
późnobarokowych na terenie Europy Środkowo-Wschodniej, którego walory wyrażają się
nie tylko w klasie artystycznej, ale też w przebogatym programie ideowym, odzwiercie-
dlającym główne rysy duchowości Towarzystwa Jezusowego.
Chociaż na program ten składa się aż kilkadziesiąt przedstawień, to ustalenie ich tema-
tyki nie nastręczało nigdy badaczom większych trudności. Ilustrują one bowiem głównie
sceny z życia Jezusa i świętych, które w dodatku zostały opatrzone licznymi inskrypcja-
mi^. Postaci fundatorów i dobroczyńców fabryki kościoła wyobrażone na sklepieniu nawy
głównej pośród rzesz adorujących Imię Jezus rozpoznał w większości Gunter Grundmann
i Henryk Dziurla, a przedstawienia mniej znanych świętych jezuickich zostały poprawnie
zidentyfikowane przez Edwarda Masera przy okazji analizy odnalezionych projektów
głównego malowidła^. Od początku czytelna była również przewodnia myśl programu -
adoracja Przenajświętszego Imienia Jezus przez istoty niebiańskie, ziemskie i podziemne,
natomiast znacznie później wskazano na jego związki z ikonografią rzymskiego kościoła
11 GesuT Jednak naszym zdaniem to właśnie wątek gloryfikacji Imienia Pańskiego został
potraktowany jak na swą rangę dość pobieżnie, stąd jego charakterystyka i interpretacja
stanowi cel niniejszego tekstu. W analizie tej zostaną wykorzystane dzieła teologów jezu-
ickich, wymienione w rękopiśmiennym katalogu dawnej biblioteki wrocławskiego kole-
gium (1706)6.
Niemalże całe wnętrze kościoła Imienia Jezus - siedmioprzęsłowej hali ścienno-filaro-
wej z emporami i kaplicami bocznymi (dwuprzęsłowe prezbiterium, czteroprzęsłowa
nawa i przęsło organowe) zostało pokryte dekoracją malarską. Na zespół malowideł skła-
dają się sceny HJoraę/7 //murnW Jańwg, HuGrac/T /TmGmG i HóGrac/T ńm/urna
TGfN/Gugc przuz c/Grp mizEGGE wyobrażone kolejno: na sklepieniu prezbiterium, nawy
Hans TiNTELNOT, „Barocke Freskomalerei in Schlesien", JHejjer Ar/zr/mc/z yzzrKz/zzAgayc/zzc/zte 16(20), 1954, s. 179-
181; Giinther GRUNDMANN, RarocĄ/rasieM zzz TłrasYzzzz, Frankfurt am Main 1967, s. 30-43; Henryk DZIURLA,
„W kręgu kontrreformacji i cesarskich urzędników. Sztuka baroku 1650-1750", [w:] óztzzAz JEoc/awza, red. Tadeusz
BRONIEWSKI, Mieczysław ZLAT, Wrocław 1967, s. 373; id., UzzzTeryzYy pfRFoc/zzw, Wrocław-Warszawa-Kraków-
Gdańsk 1976, s. 80-93; id., C/zrzAop/zorMS' Thzz^c/z zzczezź 4zz<7rez Pozzzz, Wrocław 1991, s. 112-124; id., „Kościół Uni-
wersytecki na zrębach lewobrzeżnego zamku", [w:] Hrc/zzAAzzra JFroc/awzG, red. Jerzy ROZPĘDOWSKI, t. 3:
Wrocław 1997, s. 161-169; Konstanty KALINOWSKI, Hrc/zzYeAzzm 7oG Zmrołzz /za óYąyG, Warszawa
1977, s. 105; Edward A. MASER, „Rottmayrs Entwiirfe tur die Jesuitenkirche in Breslau", 47z2iez7zzzzgg/z GAe/re-
zc/zNcAezz GU/erzg zzz Tze/r, 1973, s. 5-16; Erich HUBALA, Jo/za/z/z Mzc/zae/ PoR/zzay/; Miinchen-Wien 1981, s. 39-44,
147-152; JAN HARASIMOWICZ, „Dawny kościół Jezuitów pw. Najświętszego Imienia Jezus, obecnie parafialny
parafii św. Macieja, pl. Uniwersytecki 1., [w:] 4&zy arc/zz7eAzzzą Jtroc/awza, red. i opr. id., t. 1: 7?z/&w/e yaAra/zzg.
ówzecłzg ózz&w/e jPzzMzcz/ze, Wrocław 1997, s. 51; Elżbieta KOTKOWSKA, Monika RACZYŃSKA-SĘDZIKOW-
SKA, 77ić U/zzTen'z7y U7z:/rc7z U/z<7gr Z/ze 7/zwcaiz'o/z o/ Oze Mo.s'/ 7/o/y Aa/zze o/*W.szz.s', (The Historical Buildings and
Monuments of Wrocław), Wrocław 2004; Jens BAUMGARTEN, AYzz/asT/o/z, Pz7<7 zzz? <7 Mac/z7 Fż'.s'Ma/z'.sz'gzazzzg a/.s* Az-
iAo/Nc/zgy /Tg/ryc/za/h- azzr/DNzz/z/zzzzgrazzgyłozzzgpi zzz Rom z//z<7 im /za/zyOzzz^gzyc/zgzz Vc/z/eyz'ezz (7560-7740), Hamburg-
Munchen 2004, s. 180-191.
^ Inskrypcje te jako pierwszy odpisał proboszcz kościoła Alois Schade, zob. SCHADE, op. cit., s. 28-44.
4 GRUNDMANN, op. cit., s. 33; DZIURLA, UzzzYe^zTy..., s. 90-92; MASER, op. cit., s. 8-15, HUBALA, op. cit, s. 39-
44, 147-152.
3 Ibid.
^ Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego, Oddział rękopisów, sygn. IV F 273 a (Akc. 1949 K IV 507): TzGz Co/Agzz
PoczeiaiN Jeyzz ąFaOAawag/ Hzzzzo A7DCCF7 4.' M; D/ G7./ (...) /B. Scripturistae/ B. I/ (...)/ 10. Comelii a Lapide
ejusdem in Ep(isto)las S:(ancti Pauli)/ (...)/12. Thomae Le'Blanc in Psak(mos) Dav:(idis) to:(mus) I. et II./13. Ejusdem
to:(mus) III. et IV. /14. Ejusdem to:(mus) V./ (...)/ B. II/ (...)/ 8. Alphonsi Salmeronis in Evang:(elicam) Historiam (...)
15.-17. tom:(us) XIII-XV: in Ep(isto)las SJancti) Pauli/ (...) B. III./1. Joan:(nes) Velasquez in Ps(almos) Centes Davi-
dis/ 2. Ejusdem in Epist:(olas) ad Philipp:(enses) (...)/ B. V./ (...)/ 3. Roberti SJanctae) RJomanae) E:(cclesiae) Card:(in-
alis) Bellarmini in Psak(mos)/ (...)/.
ARKADIUSZ WOJTYŁA
późnobarokowych na terenie Europy Środkowo-Wschodniej, którego walory wyrażają się
nie tylko w klasie artystycznej, ale też w przebogatym programie ideowym, odzwiercie-
dlającym główne rysy duchowości Towarzystwa Jezusowego.
Chociaż na program ten składa się aż kilkadziesiąt przedstawień, to ustalenie ich tema-
tyki nie nastręczało nigdy badaczom większych trudności. Ilustrują one bowiem głównie
sceny z życia Jezusa i świętych, które w dodatku zostały opatrzone licznymi inskrypcja-
mi^. Postaci fundatorów i dobroczyńców fabryki kościoła wyobrażone na sklepieniu nawy
głównej pośród rzesz adorujących Imię Jezus rozpoznał w większości Gunter Grundmann
i Henryk Dziurla, a przedstawienia mniej znanych świętych jezuickich zostały poprawnie
zidentyfikowane przez Edwarda Masera przy okazji analizy odnalezionych projektów
głównego malowidła^. Od początku czytelna była również przewodnia myśl programu -
adoracja Przenajświętszego Imienia Jezus przez istoty niebiańskie, ziemskie i podziemne,
natomiast znacznie później wskazano na jego związki z ikonografią rzymskiego kościoła
11 GesuT Jednak naszym zdaniem to właśnie wątek gloryfikacji Imienia Pańskiego został
potraktowany jak na swą rangę dość pobieżnie, stąd jego charakterystyka i interpretacja
stanowi cel niniejszego tekstu. W analizie tej zostaną wykorzystane dzieła teologów jezu-
ickich, wymienione w rękopiśmiennym katalogu dawnej biblioteki wrocławskiego kole-
gium (1706)6.
Niemalże całe wnętrze kościoła Imienia Jezus - siedmioprzęsłowej hali ścienno-filaro-
wej z emporami i kaplicami bocznymi (dwuprzęsłowe prezbiterium, czteroprzęsłowa
nawa i przęsło organowe) zostało pokryte dekoracją malarską. Na zespół malowideł skła-
dają się sceny HJoraę/7 //murnW Jańwg, HuGrac/T /TmGmG i HóGrac/T ńm/urna
TGfN/Gugc przuz c/Grp mizEGGE wyobrażone kolejno: na sklepieniu prezbiterium, nawy
Hans TiNTELNOT, „Barocke Freskomalerei in Schlesien", JHejjer Ar/zr/mc/z yzzrKz/zzAgayc/zzc/zte 16(20), 1954, s. 179-
181; Giinther GRUNDMANN, RarocĄ/rasieM zzz TłrasYzzzz, Frankfurt am Main 1967, s. 30-43; Henryk DZIURLA,
„W kręgu kontrreformacji i cesarskich urzędników. Sztuka baroku 1650-1750", [w:] óztzzAz JEoc/awza, red. Tadeusz
BRONIEWSKI, Mieczysław ZLAT, Wrocław 1967, s. 373; id., UzzzTeryzYy pfRFoc/zzw, Wrocław-Warszawa-Kraków-
Gdańsk 1976, s. 80-93; id., C/zrzAop/zorMS' Thzz^c/z zzczezź 4zz<7rez Pozzzz, Wrocław 1991, s. 112-124; id., „Kościół Uni-
wersytecki na zrębach lewobrzeżnego zamku", [w:] Hrc/zzAAzzra JFroc/awzG, red. Jerzy ROZPĘDOWSKI, t. 3:
Wrocław 1997, s. 161-169; Konstanty KALINOWSKI, Hrc/zzYeAzzm 7oG Zmrołzz /za óYąyG, Warszawa
1977, s. 105; Edward A. MASER, „Rottmayrs Entwiirfe tur die Jesuitenkirche in Breslau", 47z2iez7zzzzgg/z GAe/re-
zc/zNcAezz GU/erzg zzz Tze/r, 1973, s. 5-16; Erich HUBALA, Jo/za/z/z Mzc/zae/ PoR/zzay/; Miinchen-Wien 1981, s. 39-44,
147-152; JAN HARASIMOWICZ, „Dawny kościół Jezuitów pw. Najświętszego Imienia Jezus, obecnie parafialny
parafii św. Macieja, pl. Uniwersytecki 1., [w:] 4&zy arc/zz7eAzzzą Jtroc/awza, red. i opr. id., t. 1: 7?z/&w/e yaAra/zzg.
ówzecłzg ózz&w/e jPzzMzcz/ze, Wrocław 1997, s. 51; Elżbieta KOTKOWSKA, Monika RACZYŃSKA-SĘDZIKOW-
SKA, 77ić U/zzTen'z7y U7z:/rc7z U/z<7gr Z/ze 7/zwcaiz'o/z o/ Oze Mo.s'/ 7/o/y Aa/zze o/*W.szz.s', (The Historical Buildings and
Monuments of Wrocław), Wrocław 2004; Jens BAUMGARTEN, AYzz/asT/o/z, Pz7<7 zzz? <7 Mac/z7 Fż'.s'Ma/z'.sz'gzazzzg a/.s* Az-
iAo/Nc/zgy /Tg/ryc/za/h- azzr/DNzz/z/zzzzgrazzgyłozzzgpi zzz Rom z//z<7 im /za/zyOzzz^gzyc/zgzz Vc/z/eyz'ezz (7560-7740), Hamburg-
Munchen 2004, s. 180-191.
^ Inskrypcje te jako pierwszy odpisał proboszcz kościoła Alois Schade, zob. SCHADE, op. cit., s. 28-44.
4 GRUNDMANN, op. cit., s. 33; DZIURLA, UzzzYe^zTy..., s. 90-92; MASER, op. cit., s. 8-15, HUBALA, op. cit, s. 39-
44, 147-152.
3 Ibid.
^ Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego, Oddział rękopisów, sygn. IV F 273 a (Akc. 1949 K IV 507): TzGz Co/Agzz
PoczeiaiN Jeyzz ąFaOAawag/ Hzzzzo A7DCCF7 4.' M; D/ G7./ (...) /B. Scripturistae/ B. I/ (...)/ 10. Comelii a Lapide
ejusdem in Ep(isto)las S:(ancti Pauli)/ (...)/12. Thomae Le'Blanc in Psak(mos) Dav:(idis) to:(mus) I. et II./13. Ejusdem
to:(mus) III. et IV. /14. Ejusdem to:(mus) V./ (...)/ B. II/ (...)/ 8. Alphonsi Salmeronis in Evang:(elicam) Historiam (...)
15.-17. tom:(us) XIII-XV: in Ep(isto)las SJancti) Pauli/ (...) B. III./1. Joan:(nes) Velasquez in Ps(almos) Centes Davi-
dis/ 2. Ejusdem in Epist:(olas) ad Philipp:(enses) (...)/ B. V./ (...)/ 3. Roberti SJanctae) RJomanae) E:(cclesiae) Card:(in-
alis) Bellarmini in Psak(mos)/ (...)/.