Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (72.2010)

218

IN MEMORIAM

zdeterminowania sztuki, po drugie - od strony uwi-
kłanych w owe uwarunkowania indywidualności ar-
tystycznych. To powiązanie mistrzów z „ich" ksią-
żętami, ich protektorami i patronami stanowi wielki
walor publikacji.
Nie jest to jednak wcale tylko „parada wielkich
mistrzów"; nieznośny w tradycyjnej historii sztuki
ciąg wielkich nazwisk, nanizanych na nić sekwencji
kolejnych słynnych malarzy. Po pierwsze, poza
„wielkimi nazwiskami", takimi jak: Jean Malouel,
Henri Bellechose, Melchior Broederlam, bracia
Limburg, Mistrz Marszałka Boucicaut, Mistrz Go-
dzinek Rohan, Mistrz Bedforda, Jean Fouąuet, Si-
mon Mannion, Mistrz Króla Rene, Mistrz Zwiasto-
wania z Aix (Barthelemy d'Eyck), Enguerrand
Quarton, Nicolas Froment, Mistrz z Moulins (Jean
Hey), Rosso Fiorentini, Primaticcio, Niccoló
deFAbbate, Jean Cousin, Franęois i Jean Clouet -
Secomska przedstawia całą rzeszę mistrzów mniej
znanych w popularnej wiedzy o późnośredniowiecz-
nej i renesansowej sztuce francuskiej, a często nie
mniej od tamtych ważnych i wybitnych. Są wśród
nich: Mistrz Ołtarza z Thouzon, Jacąues Iyerny, Ja-
kob de Littemont, Mistrz Parlamentu Paryskiego,
Mistrz Ołtarza z Boulbon, Mistrz Legendy św. Se-
bastiana, Josse Lieferinxe, Nicolas Dipre, Mistrz
z Saint-Jean-de-Luz, Mistrz św. Idziego (Maitre de
Saint Gilles), Jean Perreal, Jean Colombe, Jean Bo-
urdichon, Ruggiero de' Ruggieri, Leonard Thiry,
Geoffroy Dumoustier, Antoine Caron, Comeille de
Lyon, Franęois Quesnel, Pierre i Etienne Dumoustier,
Thoissaint Dubreuil, Martin Freminet i jeszcze wielu
innych. Tworzy obraz ich wzajemnych powiązań,
kontaktów, zapożyczeń i emulacji, odtwarzając, na
ile to możliwe, postrzępioną, porwaną z upływem
czasu sieć bogatych relacji, jakie w XV i początku
XVI w. łączyły różne ośrodki dworskie i miasta Eu-
ropy.
Po drugie, sztuka malarska nie jest przez autorkę
traktowana jako byt sam dla siebie, jako autono-
miczne zjawisko. Wyrasta z wielu kulturowych źró-
deł, prezentowana jest w szerokim kontekście cywi-
lizacyjnym. Secomska niezwykle efektownie, choć
sumarycznie, z retoryczną brawurą i swadą, opisuje
tło historycznych wydarzeń, analizuje uwarunkowa-
nia sztuki procesami dziejowymi i społecznymi (np.
barwny opis sytuacji we Francji 1415-1444 na po-
czątku drugiego rozdziału - zaiste historiograficzny
majstersztyk!). Z rozmachem i wyczuciem rekon-
struuje unągmurA/n ikonograficzne ówczesnej sztu-
ki i wyobraźnię religijną ludzi epoki (np. w opisie
pobożności pasyjnej stanowiącej źródło dla wyobra-
żeń Piety, Opłakiwania Chrystusa i pokrewnych te-
matów, również we wstępie do II rozdziału) a także
świeckie ich popędy, pragnienia, aspiracje i ambicje
(krótka a trafna analiza mecenatu mieszczańskiego

w 1. połowie XV w.). Tej historycznej narracji i ana-
lizie dzieł sztuki pięknej towarzyszą cytaty z ówcze-
snej poezji i literatury, barwne relacje kronikarzy,
wypowiedzi monarchów i książąt.
Przy tym, precyzja opisu, trafność analiz, pie-
czołowicie zebrane opinie badaczy, wyważone atry-
bucje są wielką zaletą tej publikacji. Książki ciągle
fascynującej żywością opowiadania o dziejach daw-
nej sztuki. Nadal ją czytam, na nowo - i przy biurku,
i do poduszki.
Kontynuacją jej była książka Mćzńznypw yfo/icn-
.sk A Vf77 wieku (WAiF, Warszawa 1985) - podręcz-
nikowo ujęty, syntetyczny przegląd kolejnych chro-
nologicznie zjawisk: malarstwa manierystycznego
i wczesnobarokowego w epoce Henryka IV i Ludwi-
ka XIII (tzw. druga szkoła Fontainebleau, środowi-
sko lotaryńskiego, caravaggioniści francuscy, Clau-
de Mignon, Simon Vóuet i Jacąues Blanchard);
potem twórczości Georges'a de La Tour; następnie
działalności Poussina i Claude Lorraina w Rzymie
i Paryżu; paryskich klasyków (Jacques Stella,
Pranęois Perrier, Laurent de La Hyre, Eustachę Le
Sueur, Sebastien Burdon, Philippe de Champaigne)
oraz tzw.^eAAay ćA A AAńA (bracia Le Nain i inni);
dalej „fabrykę" dekoratorsko-malarską Ludwika
XIV, Jean-Baptiste'a Colberta i Charles Le Bruna
oraz pokolenie następców - młodych artystów: Hy-
acinthe'a Rigauda, Nicolasa de Largilierre i innych.
I znów, „znani i łubiani" malarze jawią się tu
w kontekście innych, niedocenianych na ogół mi-
strzów. Czytelnik poznaje nie tylko słynnych braci
Le Nain, jako reprezentantów „malarstwa rzeczywi-
stości", ale też Louise Modlona, Franęois Gamiera,
Jacques'a Linarda, Pierre'a Boucle'a, a następnie -
dziś już szeroko znanych, wtedy jeszcze nie - „inty-
mistów" martwej natury: Lubina Baugina i Sebastie-
na Stoskopffa. Wielcy klasycy, jak Charles Le Brun,
czy ich rywale, jak Pierre Mignard, otoczeni zostają
zaprezentowaną w świetnym skrócie twórczością
juAAres* /nmoras' z Paryża i prowincji: Rene-Anto-
ine'a Houasse'a, Charles'a de La Fosse, Jeana Jo-
uveneta, Gabriela Ravela, Nicolasa Colombela,
Nicolasa Mignarda, Jean-Pierre'a i Antoine'a Rival-
zów, Henriego Testelina, Jeana Nocreta, Franęois de
Troy, Adama Fransa van der Meulena, Jacques'a
Foucquiere'a, Francisque Milleta, Jean Lemaire'a
i wielu innych. I znów, opowieść Krystyny Secom-
skiej nie ogranicza się w tej książce do sekwencji
mistrzów. Historia polityczna, życie dworskie Fon-
tainebleau, Nancy czy Paryżu, obyczaje, poezja
i literatura, teatr i dramat, spory i knowania w Aka-
demii, taktyczne manewry monarchy, jego mini-
strów i kierowników wielkich przedsięwzięć
artystyczno-dekoratorskich - wszystko to tworzy
tkankę historyczno-kulturową, w której rodzi się
analizowana przez autorkę sztuka. Nie opis, rejestra-