DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Bredekamp, Horst; Labuda, Adam S.: Historia sztuki, uniwersytet, muzeum i centrum Berlina 1810 - 1873
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34904#0248
240
HORST BREDEKAMP ADAM S. LABUDA
ukazałaby się także sylwetka Jakoba Burckhardta, który podczas pobytu w - zresztą nie-
zbyt przez siebie cenionym - Berlinie znalazł decydujące inspiracje właśnie w historii
sztuki, zwłaszcza u Franza Kuglerah
Osobliwie, niemal wszystkie późniejsze opracowania z zakresu dziejów nauki pisane
z perspektywy historii sztuki powielają sądy Lenza. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy
może być utarte przekonanie, że o ile awans historii sztuki jako dyscypliny akademickiej
w ogóle był zasługą uniwersytetów, o tyle w szczególnym przypadku „szkoły berlińskiej"
dokonał się on za sprawą badaczy związanych z muzeumh Taki pogląd jest jednak o tyle
fałszywy, że samo muzeum było w istocie produktem uniwersyteckiej historii sztuki. Pro-
wadzi on także do zatarcia faktu, że historia sztuki, od narodzin uniwersytetu dysponująca
wespół z archeologią ordynariatem (profesurą zwyczajną), więc aktywnie uczestnicząca
w procesie pozyskiwania i popularyzowania wiedzy, dążyła przede wszystkim do realiza-
cji edukacyjnych zadań uniwersytetu. Bez historii sztuki we wczesnej fazie jej rozwoju
Uniwersytet Berliński miałby zupełnie inny charakter.
Reforma szkolnictwa w pierwszej dekadzie XIX w. miała na celu dowartościowanie
sztuki i powiązanych z nią nauk. Zamiar ten czytelny jest w jednym z najwcześniej-
szych a jednocześnie najdonioślejszych dokumentów związanych z powstaniem uni-
wersytetu berlińskiego, mianowicie w memoriale z marca 1802 r., autorstwa nauczyciela
gimnazjalnego, pisarza i filozofa Johanna Jakoba Engela. Engel wyraża w nim przeko-
nanie, że Berlin właśnie dlatego jest miejscem szczególnie odpowiednim do utworzenia
nowego uniwersytetu, iż znajdujące się w nim zbiory i biblioteki pozwalają realizować
tu naczelną zasadę oczr/B jMÓmgrg. Ponieważ, argumentuje autor, percepcja wzrokowa
jest zarazem podnietą i korektorem ciekawości badawczej, dostępne w mieście zbiory
dają jedyną w swoim rodzaju szansę na powołanie tu szczególnie produktywnego uni-
wersytetu. Jako pierwszą przywołuje Engel galerię zamkową: „Zobaczyć kilku Rafa-
elów, kilku Tycjanów, Guido Reniego znaczy nauczyć się więcej niż gdyby wszystko
przeczytać i wszystkiego wysłuchać na ich temat. Berlin posiada galerię obrazów
w zamku, nieopodal drugą, większą [w Poczdamie]. A cóż mają inne miasta, zwłaszcza
te, gdzie założono uniwersytety?"^*.
1978 (Nachdruck der Ausgabe Gotha 1867) s. 1-47. Na temat koncepcji Pipera zob. rozdz. VI książki: Stefan LAUBE,
„Von der Reliquie zum Ding. Heiliger Ort - Wunderkammer - Museum" (Berlin 2011; w druku).
' Petra WILHELMY-DOLLINGER, D/g &7/077& M/ U/tMr/rMtorLcAg/? Óńaz/g7^d'77gg77, Berlin 2000, s. 217-
219; SCHALENBERG, „Disziplin und Geselligkeit..." (jak przyp. 1).
^ Gabriele BICKENDORF, „Die ,Berliner Schule'. Carl Friedrich von Rumohr (1785 - 1843), Gustav Friedrich
Waagen (1794 - 1868), Karl Schnaase (1798 - 1875) und Franz Kugler (1808 - 1858)", [w:]
.s*c/7/c/?/g, Bd. 1: JL/? 6/y ąh/Tun-g, red. Ulrich PFISTERER, Munchen 2007, s. 46-61, tu s. 46-49. Por.
też Fleinrich D1LLY, W:/77y/ggyg/zZc/7/g ań 777y/Z/7//Zo/7. ,S7z/<?/g77 zMr GgygA/cA/g gmg/^ D/yz/jn/m, Frankfurt am Main
1979, s. ] 90; Regine PRANGE (wyd.), XM77y/ggyc/7/c/7/g 7750-7900. D/77gło777777 g77//g7ygą77//7o/og/g, Darmstadt 2007,
s. 75 (obaj autorzy podnoszą znaczenie Waagena); Marc SCHALENBERG, „,Ber!iner Schule': Kontexte der Konsti-
tuierung der Kunstgeschichte, ca. 1820-1860", [w:] D/g TYuMtg/img 77777/ TCnOMgłńmg <?gy TL/gZ/gy 7C/77y/ggyg/7/g/7/g
777 Dg/Z/yg/zZóW)?, TYZg/? 7777<7 A7///g/gZ/7Y)p% (7777Z4'yyZ/cZ7 <7gy 725^0777l'gg77 G/7777Jz//7gy/776/Z/77Z777y </gy g71STg77 żg/7/*y/Z//7Zy
/iA Dz/TZyZggygZz/gZz/g 777 DoZg/zf Z?gZ/7V/gg <7gf 74. 7hg77/7g z/gy ą7?7gz'/yUgZygy z/g/z/yg/?g7* 7777<7ąo/77Mc/7g7" Wzz/Zy/Zz/y/O/lłgZ"
77/7<7 Dg/zUzzzZ^/ZgggT* 777 AYzzAzz/, 26. - JO. Sgy/gTzzZzgz^ 2007 /Kształtowanie się i rozwój historii sztuki w Niemczech,
Polsce oraz Europie Środkowej (w 125. rocznicę utworzenia pierwszej na ziemiach polskich uniwersyteckiej katedry
historii sztuki). Materiały XIV Konferencji Grupy Roboczej Polskich i Niemieckich Historyków Sztuki i Konserwa-
torów w Krakowie, 26 - 30 września 2007, red. Wojciech BAŁUS, Joanna WOLAŃSKA, Warszawa 2010,
s. 105-119.
^ Rudolf KOPKĘ, D/g G/lZ/Zz/z/TZg <7gr WÓ'777gZ/gZ7g77 D/7gzZ/7g/7-łF7ZZ7gZ777y-D777Vg7*y//77/ Z77 Z?g77/'/7 77gńv 477/7ń'/7gg77 f/Zzg/^ 77/g
GgycZz/gZz/g <7gr F/zy/Z/zz/g 7777<7 <7g/7 TY/ryo/zzz/Zzgy/zz/zz/, Berlin 1860, dok. 2, s. 148.
HORST BREDEKAMP ADAM S. LABUDA
ukazałaby się także sylwetka Jakoba Burckhardta, który podczas pobytu w - zresztą nie-
zbyt przez siebie cenionym - Berlinie znalazł decydujące inspiracje właśnie w historii
sztuki, zwłaszcza u Franza Kuglerah
Osobliwie, niemal wszystkie późniejsze opracowania z zakresu dziejów nauki pisane
z perspektywy historii sztuki powielają sądy Lenza. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy
może być utarte przekonanie, że o ile awans historii sztuki jako dyscypliny akademickiej
w ogóle był zasługą uniwersytetów, o tyle w szczególnym przypadku „szkoły berlińskiej"
dokonał się on za sprawą badaczy związanych z muzeumh Taki pogląd jest jednak o tyle
fałszywy, że samo muzeum było w istocie produktem uniwersyteckiej historii sztuki. Pro-
wadzi on także do zatarcia faktu, że historia sztuki, od narodzin uniwersytetu dysponująca
wespół z archeologią ordynariatem (profesurą zwyczajną), więc aktywnie uczestnicząca
w procesie pozyskiwania i popularyzowania wiedzy, dążyła przede wszystkim do realiza-
cji edukacyjnych zadań uniwersytetu. Bez historii sztuki we wczesnej fazie jej rozwoju
Uniwersytet Berliński miałby zupełnie inny charakter.
Reforma szkolnictwa w pierwszej dekadzie XIX w. miała na celu dowartościowanie
sztuki i powiązanych z nią nauk. Zamiar ten czytelny jest w jednym z najwcześniej-
szych a jednocześnie najdonioślejszych dokumentów związanych z powstaniem uni-
wersytetu berlińskiego, mianowicie w memoriale z marca 1802 r., autorstwa nauczyciela
gimnazjalnego, pisarza i filozofa Johanna Jakoba Engela. Engel wyraża w nim przeko-
nanie, że Berlin właśnie dlatego jest miejscem szczególnie odpowiednim do utworzenia
nowego uniwersytetu, iż znajdujące się w nim zbiory i biblioteki pozwalają realizować
tu naczelną zasadę oczr/B jMÓmgrg. Ponieważ, argumentuje autor, percepcja wzrokowa
jest zarazem podnietą i korektorem ciekawości badawczej, dostępne w mieście zbiory
dają jedyną w swoim rodzaju szansę na powołanie tu szczególnie produktywnego uni-
wersytetu. Jako pierwszą przywołuje Engel galerię zamkową: „Zobaczyć kilku Rafa-
elów, kilku Tycjanów, Guido Reniego znaczy nauczyć się więcej niż gdyby wszystko
przeczytać i wszystkiego wysłuchać na ich temat. Berlin posiada galerię obrazów
w zamku, nieopodal drugą, większą [w Poczdamie]. A cóż mają inne miasta, zwłaszcza
te, gdzie założono uniwersytety?"^*.
1978 (Nachdruck der Ausgabe Gotha 1867) s. 1-47. Na temat koncepcji Pipera zob. rozdz. VI książki: Stefan LAUBE,
„Von der Reliquie zum Ding. Heiliger Ort - Wunderkammer - Museum" (Berlin 2011; w druku).
' Petra WILHELMY-DOLLINGER, D/g &7/077& M/ U/tMr/rMtorLcAg/? Óńaz/g7^d'77gg77, Berlin 2000, s. 217-
219; SCHALENBERG, „Disziplin und Geselligkeit..." (jak przyp. 1).
^ Gabriele BICKENDORF, „Die ,Berliner Schule'. Carl Friedrich von Rumohr (1785 - 1843), Gustav Friedrich
Waagen (1794 - 1868), Karl Schnaase (1798 - 1875) und Franz Kugler (1808 - 1858)", [w:]
.s*c/7/c/?/g, Bd. 1: JL/? 6/y ąh/Tun-g, red. Ulrich PFISTERER, Munchen 2007, s. 46-61, tu s. 46-49. Por.
też Fleinrich D1LLY, W:/77y/ggyg/zZc/7/g ań 777y/Z/7//Zo/7. ,S7z/<?/g77 zMr GgygA/cA/g gmg/^ D/yz/jn/m, Frankfurt am Main
1979, s. ] 90; Regine PRANGE (wyd.), XM77y/ggyc/7/c/7/g 7750-7900. D/77gło777777 g77//g7ygą77//7o/og/g, Darmstadt 2007,
s. 75 (obaj autorzy podnoszą znaczenie Waagena); Marc SCHALENBERG, „,Ber!iner Schule': Kontexte der Konsti-
tuierung der Kunstgeschichte, ca. 1820-1860", [w:] D/g TYuMtg/img 77777/ TCnOMgłńmg <?gy TL/gZ/gy 7C/77y/ggyg/7/g/7/g
777 Dg/Z/yg/zZóW)?, TYZg/? 7777<7 A7///g/gZ/7Y)p% (7777Z4'yyZ/cZ7 <7gy 725^0777l'gg77 G/7777Jz//7gy/776/Z/77Z777y </gy g71STg77 żg/7/*y/Z//7Zy
/iA Dz/TZyZggygZz/gZz/g 777 DoZg/zf Z?gZ/7V/gg <7gf 74. 7hg77/7g z/gy ą7?7gz'/yUgZygy z/g/z/yg/?g7* 7777<7ąo/77Mc/7g7" Wzz/Zy/Zz/y/O/lłgZ"
77/7<7 Dg/zUzzzZ^/ZgggT* 777 AYzzAzz/, 26. - JO. Sgy/gTzzZzgz^ 2007 /Kształtowanie się i rozwój historii sztuki w Niemczech,
Polsce oraz Europie Środkowej (w 125. rocznicę utworzenia pierwszej na ziemiach polskich uniwersyteckiej katedry
historii sztuki). Materiały XIV Konferencji Grupy Roboczej Polskich i Niemieckich Historyków Sztuki i Konserwa-
torów w Krakowie, 26 - 30 września 2007, red. Wojciech BAŁUS, Joanna WOLAŃSKA, Warszawa 2010,
s. 105-119.
^ Rudolf KOPKĘ, D/g G/lZ/Zz/z/TZg <7gr WÓ'777gZ/gZ7g77 D/7gzZ/7g/7-łF7ZZ7gZ777y-D777Vg7*y//77/ Z77 Z?g77/'/7 77gńv 477/7ń'/7gg77 f/Zzg/^ 77/g
GgycZz/gZz/g <7gr F/zy/Z/zz/g 7777<7 <7g/7 TY/ryo/zzz/Zzgy/zz/zz/, Berlin 1860, dok. 2, s. 148.