DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Bredekamp, Horst; Labuda, Adam S.: Historia sztuki, uniwersytet, muzeum i centrum Berlina 1810 - 1873
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34904#0249
HISTORIA SZTUKI, UNIWERSYTET, MUZEUM I CENTRUM BERLINA 1810-1873
24 i
Wskazując na wzajemne powiązanie zbiorów, badań naukowych i kształcenia, będąc
więc w tym względzie spadkobiercą tradycji Leibniza, który taki właśnie związek zakładał
snując piany stworzenia akademii nauk w Berlinie, Engel dotknął kwestii niezwykle aktu-
alnej^. Słowa ministra Karła Freiherra von Stein zum Altenstein, wyrażone w piśmie
„O kierowaniu Państwem Pruskim" z 1807 r., że przez „sztuki piękne" wespół z naukami
można „posiąść najwyższe dobra", nie były jedynie pustą deklaracją^. Podobnie Wilhelm
von Humboldt, który w latach 1808-1809 był odpowiedzialny za przeprowadzenie reform
w szkolnictwie państwa pruskiego, jako wręcz konieczny warunek powołania przyszłego
uniwersytetu uznał zjednoczenie Akademii Sztuk i Akademii Nauk oraz wszystkich insty-
tucji zajmujących się badaniami przyrodniczymi, by „związać bibliotekę, obserwatorium
astronomiczne, ogród botaniczny, zbiory artystyczne i przyrodnicze oraz placówkę dydak-
tyczną w organiczną całość w ten sposób, by każda część zachowała należną jej samo-
dzielność, zarazem jednak by wspólnie z pozostałymi współdziałała w realizacji ogólnego
celu"^. Jeśli uniwersytet, inaczej niż będąca wyłącznie instytucją badawczą Akademia
Nauk, ma pełnić aktywną funkcję publiczną w państwie i społeczeństwie, to, zdaniem von
Humboldta, także „zbiory sztuki" i w ogóle cały obszar „sztuk pięknych", który pojawi się
wśród merytorycznych zakresów pierwszych uniwersyteckich profesur, powinien stać się
narzędziem „prawdziwego oświecenia i wyższego kształcenia ducha"^. Stąd od schyłku
XVIII w. von Humboldt wskazywał nieustannie na znaczenie sztuki jako pomostu pozwa-
lającego pokonać przepaść między barbarzyństwem a cywilizacją oraz jako środka formo-
wania zarówno charakterów indywidualnych, jak i wspólnoty narodowej^. Temu celowi
miałoby służyć połączenie zbiorów i stworzenie z nich jednego żywego organizmu' *. Taki
był sens zawartej we wszystkich wspomnianych projektach idei uzupełnienia uniwersyte-
tu o zbiory sztuki - Alma Mater miała się stać opiekunką wielkiego, pełnowartościowego
muzeum, w którym przezwyciężone zostałoby dziedzictwo gabinetu osobliwości.
Pierwszym krokiem ku realizacji zamierzonego przez Wilhelma von Humboldta po-
wiązania uniwersytetu z muzeum było pozbawienie Akademii Nauk wyłącznej opieki nad
kunstkammerą w zamku królewskim i powierzenie jej wspólnej pieczy Akademii i Uni-
wersytetu. Decydującym wydarzeniem było przeniesienie, mimo zdecydowanego sprzeci-
wu zarówno Akademii jak i kustosza gabinetu, Jeana Henry'ego, przyrodniczej części
zbiorów do pełniącego funkcję siedziby uniwersytetu Prinz-Heinrich-Palais. W ten spo-
sób uniwersytet stał się od początku także muzeum o profilu naukowym, które natychmiast
6 Horst BREDEHAMP, D/g Tender Goą/h'g<7 JH/AgA?! Tg/Amz' TAgałgr TW/tur M/iJ AT/z-sA Beriin 2004,
s. 170-174; Barbara SEGELHEN, „Sammlungsgeschichte zwischert Leibniz und Humboldt", [w:] FAgułgr Ar/R/r
TAguAM/77AutMraggt4rR3'. ąJmJgyAmwugr^ąg^ JF/T^g//^, Xuru7ogAu/7<7M/7<7D^wAu/7<7, red. Horst BREDE-
HAMP, Jochen BRUNING, Comelia WEBER, Berlin 2000, 7X,ygyA<r/77<7, s. 44-51. Por. też całą powyższą publikację.
^ Karl Friedrich Freiherr von Stein zum ALTENSTEIN, „Uber die Leitung des PreuBischen Staats, Riga, den 11. Sep-
tember 1807", [w:] Friedrich STOCH, „Zur Vorgeschichte derBerliner Museen. Urkunden von 1786 bis 1807", JuAr-
AucA TAgM/AkcAg/z XM/z^Au//z/zzA//zgg/z, 49 (1928), Beiheft 1929, s. 146-149, tu s. 146.
List Wilhelma v. Humboldta do Fryderyka Wilhelma 111, 24. lipca 1809, Wilhelm von HUMBOLDT, Po/AAcAg
Dg/zUcArz/Jg/z 7.' 7^02-7^70 (Gesammelte Schriften 10 = 2. Abteilung, 1), red. Bruno GEBHARDT, Berlin 1903,
nr XXIX, s. 150.
Wilhelm v. Humboldt był w wymienionych latach dyrektorem sekcji kultu i publicznego nauczania w placówkach
publicznych (SgAAo/z TG/A/rs' zz/zA &,$ o^g/zAzcAg/z U/zfg/T/gAA) w ministerstwie spraw wewnętrznych.
Ibid., s. 149. Por. Szkic memoriału dla Fryderyka Wilhelma III z 14 maja 1809, ibid., nr XXVI.
'" James J. SHEEHAN, Gg-scA/cAtg Agr Agz/AcAg/z Xz//z^t/zzM^gg/z. U/7 Ag/^/z.zr^Az'gAg/z Dzz/z^tAu/zz/zzg/^zM/^ /zzoAg/Tzg/z ÓA/zz/zz-
Az/zg, Mtinchen 2002, s. 93.
" Christoph Martin VOGTHERR, „Das Kónigliche Museum zu Berlin. Planung und Konzeption des ersten Berliner
Kunstmuseums", AaA/A/z/gA Agr RgHz/zg/^Mzz^gg/z, N.F. Bd. 39 (1997), Beihett, s. 70-71.
24 i
Wskazując na wzajemne powiązanie zbiorów, badań naukowych i kształcenia, będąc
więc w tym względzie spadkobiercą tradycji Leibniza, który taki właśnie związek zakładał
snując piany stworzenia akademii nauk w Berlinie, Engel dotknął kwestii niezwykle aktu-
alnej^. Słowa ministra Karła Freiherra von Stein zum Altenstein, wyrażone w piśmie
„O kierowaniu Państwem Pruskim" z 1807 r., że przez „sztuki piękne" wespół z naukami
można „posiąść najwyższe dobra", nie były jedynie pustą deklaracją^. Podobnie Wilhelm
von Humboldt, który w latach 1808-1809 był odpowiedzialny za przeprowadzenie reform
w szkolnictwie państwa pruskiego, jako wręcz konieczny warunek powołania przyszłego
uniwersytetu uznał zjednoczenie Akademii Sztuk i Akademii Nauk oraz wszystkich insty-
tucji zajmujących się badaniami przyrodniczymi, by „związać bibliotekę, obserwatorium
astronomiczne, ogród botaniczny, zbiory artystyczne i przyrodnicze oraz placówkę dydak-
tyczną w organiczną całość w ten sposób, by każda część zachowała należną jej samo-
dzielność, zarazem jednak by wspólnie z pozostałymi współdziałała w realizacji ogólnego
celu"^. Jeśli uniwersytet, inaczej niż będąca wyłącznie instytucją badawczą Akademia
Nauk, ma pełnić aktywną funkcję publiczną w państwie i społeczeństwie, to, zdaniem von
Humboldta, także „zbiory sztuki" i w ogóle cały obszar „sztuk pięknych", który pojawi się
wśród merytorycznych zakresów pierwszych uniwersyteckich profesur, powinien stać się
narzędziem „prawdziwego oświecenia i wyższego kształcenia ducha"^. Stąd od schyłku
XVIII w. von Humboldt wskazywał nieustannie na znaczenie sztuki jako pomostu pozwa-
lającego pokonać przepaść między barbarzyństwem a cywilizacją oraz jako środka formo-
wania zarówno charakterów indywidualnych, jak i wspólnoty narodowej^. Temu celowi
miałoby służyć połączenie zbiorów i stworzenie z nich jednego żywego organizmu' *. Taki
był sens zawartej we wszystkich wspomnianych projektach idei uzupełnienia uniwersyte-
tu o zbiory sztuki - Alma Mater miała się stać opiekunką wielkiego, pełnowartościowego
muzeum, w którym przezwyciężone zostałoby dziedzictwo gabinetu osobliwości.
Pierwszym krokiem ku realizacji zamierzonego przez Wilhelma von Humboldta po-
wiązania uniwersytetu z muzeum było pozbawienie Akademii Nauk wyłącznej opieki nad
kunstkammerą w zamku królewskim i powierzenie jej wspólnej pieczy Akademii i Uni-
wersytetu. Decydującym wydarzeniem było przeniesienie, mimo zdecydowanego sprzeci-
wu zarówno Akademii jak i kustosza gabinetu, Jeana Henry'ego, przyrodniczej części
zbiorów do pełniącego funkcję siedziby uniwersytetu Prinz-Heinrich-Palais. W ten spo-
sób uniwersytet stał się od początku także muzeum o profilu naukowym, które natychmiast
6 Horst BREDEHAMP, D/g Tender Goą/h'g<7 JH/AgA?! Tg/Amz' TAgałgr TW/tur M/iJ AT/z-sA Beriin 2004,
s. 170-174; Barbara SEGELHEN, „Sammlungsgeschichte zwischert Leibniz und Humboldt", [w:] FAgułgr Ar/R/r
TAguAM/77AutMraggt4rR3'. ąJmJgyAmwugr^ąg^ JF/T^g//^, Xuru7ogAu/7<7M/7<7D^wAu/7<7, red. Horst BREDE-
HAMP, Jochen BRUNING, Comelia WEBER, Berlin 2000, 7X,ygyA<r/77<7, s. 44-51. Por. też całą powyższą publikację.
^ Karl Friedrich Freiherr von Stein zum ALTENSTEIN, „Uber die Leitung des PreuBischen Staats, Riga, den 11. Sep-
tember 1807", [w:] Friedrich STOCH, „Zur Vorgeschichte derBerliner Museen. Urkunden von 1786 bis 1807", JuAr-
AucA TAgM/AkcAg/z XM/z^Au//z/zzA//zgg/z, 49 (1928), Beiheft 1929, s. 146-149, tu s. 146.
List Wilhelma v. Humboldta do Fryderyka Wilhelma 111, 24. lipca 1809, Wilhelm von HUMBOLDT, Po/AAcAg
Dg/zUcArz/Jg/z 7.' 7^02-7^70 (Gesammelte Schriften 10 = 2. Abteilung, 1), red. Bruno GEBHARDT, Berlin 1903,
nr XXIX, s. 150.
Wilhelm v. Humboldt był w wymienionych latach dyrektorem sekcji kultu i publicznego nauczania w placówkach
publicznych (SgAAo/z TG/A/rs' zz/zA &,$ o^g/zAzcAg/z U/zfg/T/gAA) w ministerstwie spraw wewnętrznych.
Ibid., s. 149. Por. Szkic memoriału dla Fryderyka Wilhelma III z 14 maja 1809, ibid., nr XXVI.
'" James J. SHEEHAN, Gg-scA/cAtg Agr Agz/AcAg/z Xz//z^t/zzM^gg/z. U/7 Ag/^/z.zr^Az'gAg/z Dzz/z^tAu/zz/zzg/^zM/^ /zzoAg/Tzg/z ÓA/zz/zz-
Az/zg, Mtinchen 2002, s. 93.
" Christoph Martin VOGTHERR, „Das Kónigliche Museum zu Berlin. Planung und Konzeption des ersten Berliner
Kunstmuseums", AaA/A/z/gA Agr RgHz/zg/^Mzz^gg/z, N.F. Bd. 39 (1997), Beihett, s. 70-71.