Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (72.2010)

INWENTARYZACJA ZABYTKÓW SZTUKI MIĘDZY NAUKĄ I POLITYKĄ

267

całego państwa pruskiego^, ani zamierzenia mieszczaństwa gdańskiego mające na celu
opracowanie dokumentacji zasobu historycznej architektury tego miasta'^, nie przyniosły
pożądanych rezultatów.
Do przełomu w realizacji planów systematycznej ewidencji zabytków architektury
i sztuki przyczyniły się dopiero tak zwane „Ustawy o dotacjach" z roku 1875. Na ich mocy
przyznano regionom większe uprawnienia w dziedzinie samorządności - w tych ramach
także, opieki nad dziedzictwem architektonicznym i artystycznym. W rezultacie tej de-
centralizacji, w ciągu następnych dziesięcioleci, inwentaryzacja zabytków była inicjowa-
na i organizowana przez zarządy poszczególnych prowincji'h
Korzystając z uprawnień wynikających z tych ustaw, regionalny parlament ustanowio-
nej na nowo w roku 1878 Prowincji Prusy Zachodnie, powołał 28 maja 1879 r. Komisję
w Sprawie Utworzenia Muzeum dla Prowincji Prusy Zachodnie. Z jej składu wyłoniono
następnie czteroosobową podkomisję, której powierzono sprawy inwentaryzacji zabyt-
ków architekturyPoczynając od roku 1880 zadanie to przejął osobiście Johannes Hei-
se'T Tak ukształtowana struktura funkcjonowała w zasadzie aż do wybuchu I wojny
światowej. Osobami nadającymi główny ton pracom inwentaryzacyjnym byli Johannes
Heise (1850-1899), który uczestniczył w nich aż do swojej śmierci w roku 1899 oraz
Bernard Schmid (1872-1949), który podjął je w roku 1903^. Podobnie jak Heise posiadał
on zawodowe uprawnienia pruskiego budowniczego rządowego i takie stanowisko pia-
stował po roku 1919 na obszarze pozostawionych w granicach Rzeszy częściach byłej
Prowincji Prusy Zachodnie - to znaczy na terenie Regencji Prusy Zachodnie podpo-
rządkowanej Prowincji Prusy Wschodnie oraz utworzonej wówczas nowej prowincji
pod nazwą Marchia Graniczna Poznańsko-Zachodniopruska. Po roku 1939 powołano
go na stanowisko konserwatora utworzonego wówczas Okręgu Trzeciej Rzeszy Gdańsk
Prusy Zachodnie'^. Zarówno Heise jak i Schmid swoje funkcje inwentaryzatorów oraz
" Christopher HERMANN, „lnventarisationsprojekte unter Quast", [w:] FiTUóWAcAe / Tir/oU z UUimY.
TOM (J/iasT MM<7 7z'e Hą/ongo &7^ De/rZ^a/p/Zege 1/7 f 7-eiz/?g77 vo/7 /' ąoczrgł/
łon-s^iwRoiiy/wo zaZą&ów w P/Tz^oc/z i' zzo JKzz-z77z'z, hrsg. v. Christofer HERRMANN und Andrzej RZEMPOŁUCH,
Munster, Olsztyn, 2006, s. 27-29.
O tych inicjatywach, podejmowanych głównie przez „Verein zur Erhaltung der alterthumlichen Kunstwerke Danzigs"
informował: Rudolf BERGAU, „Die Baudenkmale Danzig's und die Gegenwart", DgzzAg/zg PzzzzzgzYzzzzg, 2 (1868),
z. 18, s. 174-177. Na temat działających w Gdańsku stowarzyszeń opieki na zabytkami zobacz: Ewa BARYLEWSKA-
SZYMAŃSKA, „Danziger Denkma!schutzvereine im 19. und zu Beginn des 20. Jahrhunderts", [w:] KizM^Z/zAtoziAgr
MT7<7 Dg/^ Pgzfrog zzzz^ FzzZwzgł/zz/rg Fog/zgy z'777 79. zr/zJ 26. Jo/zz^/zTzzz&zY, hrsg. v. Gerhard
EIMER und Emst GIERLICH, Bonn, 2007 (Kunsthistorische Arbeiten der Kulturstiftung der deutschen Vertriebenen
5), s. 75-91.
BUCH, op. cit., (jak przyp. 10), s. 21, 45; RAVE, op. cit., (jak przyp. 1), s. 82.
'4 Krok ten poprzedziło podsumowanie i scalenie wyników prac inwentaryzacyjnych przeprowadzonych dotąd na ob-
szarach regencji kwidzyńskiej i gdańskiej: GStA PR, XIV. HA WestpreuBen, Rep. 180 Regierung zu Danzig, Kunst und
Wissenschaft 13269. W sprawie powołania podkomisji, patrz wyciąg z protokołu posiedzenia Komisji Prowincjonalnej
z dnia 28. maja 1879: APG 11/37, k. 10-13.
Vorlage betreffend das Provinzial-Museum und die Verwendung des im Capitel 4 des Etats zu Ausgaben fur Wissen-
schaft und Kunst bestimmten Betrages. Danzig 10. Marz 1881. APG 7/197. k. 12-14.
'6 APG 7/199, BI. 186; GStA PK, 1. HA Rep. 76 Kultusministerium, Ve Sect. 1, Abt. Vł, Nr. 139, k. 7.
^ Po śmierci Heisego prace inwentaryzacyjne w Prowincji Prusy Zachodnie prowadził, aż do swego zgonu, Adolf
Boetticher (1842-1901). W sprawie Heisego patrz: v. BEHR, „Nachruf auf Johannes Heise", ZgzzPo/ó/aP Pm/Tgz^-
wcz/tzzzzg, 19 (1899), nr 33, s 200; Bernhard SCHMID, „Johannes Heise", [w:] H/zprgzz/lAg/zg Pzog/Tzą/zzg, /zzisg. v. C/zzik-
tzozz Kro/Z/zzazz/z 1/77 Zzz/Zz^gg T/zMozisc/zgzz Ko/77/TzzMzozz/żF oV- zzzzrZ wg^zp/^iz/lzkc/zg Za/zrZg^gg^cZzzcZztg, Kónigsberg
(Pr.) 1941, s. 262. W sprawie Schmida patrz zwłaszcza: Rainer ZACHARIAS, „Bernhard Schmid (1872-1947).
Preubischer Landeskonservator und Baumeister der Marienburg", [w:] Das' P/^gzz/Jg/zZa/za' oA Ko/^c/ziz/zgyaM/gaóg. Kzzzg