DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.27560#0017
Rafał Dutkiewicz, Michał Kaczmarek
Wrocław - miasto, które jednoczy
We wszystkich pracach poświęconych przeszłości i teraźniejszo-
ści Wrocławia jako główny czynnik rozwojowy miasta silnie ekspo-
nuje się położenie na skrzyżowaniu dwóch starych europejskich szla-
ków, co w powiązaniu z przeprawą przez Odrę niewątpliwie warun-
kowało w tysiącletniej historii jego międzynarodową karierę.
Wrocław miał również to szczęście w dziejach, że wzniesiona
w X wieku na wyspie odrzańskiej warownia niemal od początku ist-
nienia stała się ważnym regionalnym ośrodkiem polityczno-militar-
nym w państwie pierwszych Piastów, uzyskując status stolicy prowin-
cji śląskiej. Znaczenie grodu wrocławskiego w zamierzchłych wiekach
warunkował ponadto istotny czynnik geopolityczny. Kraina śląska zaj-
mowała od wczesnego średniowiecza centralne położenie na styku
trzech formujących się w tym czasie organizmów państwowych: mo-
narchii Przemyślidów, czyli przyszłych Czech, monarchii Piastów, czy-
li przyszłej Polski, oraz Cesarstwa, z którego wyrosły po wiekach
Niemcy. Znamienne również, że Wrocław - już jako prężny ośrodek
władzy - wyłania się z niebytu historycznego i wpisuje się w prze-
strzeń kulturową świata zachodniego dopiero w chwili utworzenia
tutaj siedziby biskupstwa. Erekcja jednej z pierwszych diecezji na
wschodnich rubieżach Europy łacińskiej spowodowała, że od tysiąca
lat miasto pełniło także funkcję ważnego centrum organizacji kościel-
nej i życia religijnego1.
W tych warunkach cechą wyróżniającą Wrocław w ciągu ponad-
tysiącletnich dziejów okazała się względna, mimo wstrząsów religij-
nych, trwałość i stabilność właśnie organizacji kościelnej. Biskupstwo
wrocławskie, utworzone w roku 1000 jako sufragania arcybiskupstwa
gnieźnieńskiego, de iure aż do XVIII wieku wchodziło w skład pol-
skiej prowinq'i kościelnej2. Dopiero w 1821 roku, czyli po kongresie
wiedeńskim, wobec braku nadziei na rychłe odrodzenie się Polski oraz
w warunkach umocnienia się Królestwa Prus, przy równoczesnej sła-
bości Kościoła na Śląsku, któremu edyktem sekularyzacyjnym (1810)
odebrano majętności nagromadzone w ciągu wieków, papież w bulli
De salute animarum zmienił prawny status diecezji i rozerwał wielo-
setletnie więzy łączące ją z Gnieznem. Ale i wówczas nie zdecydowa-
no się na przyłączenie powiększonego terytorialnie biskupstwa do jed-
nej z kilku metropolii niemieckich, lecz zostało ono podporządkowa-
ne bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. Z czasem zyskało też nieformal-
ny status diecezji kardynalskiej, a jego rządcy pełnili funkq'ę przewod-
niczących Konferencji Episkopatu Niemiec3. Po II wojnie światowej
metropolia wrocławska pod rządami kolejnych ordynariuszy - Bole-
sława Kominka i Henryka Gulbinowicza - odzyskała wyjątkowo wy-
soką pozycję i zachowuje ją do dziś.
Bardzo niepewna i zmienna była natomiast sytuacja polityczna
i prawno-ustrojowa Śląska oraz jego stolicy w ramach struktur pań-
stwowych. Gród na wyspie odrzańskiej, wzniesiony prawdopodobnie
przez księcia czeskiego Wratysława I w pierwszej połowie X wieku,
już u schyłku tego stulecia znalazł się w granicach monarchii Piastów,
co w konsekwencji wywoływało w XI—XHI wieku stałe sąsiedzkie kon-
flikty i spory o ziemie nadodrzańskie. W1335 roku, po zhołdowaniu
księstw śląskich przez Luksemburgów, również i miasto zostało wcie-
lone do Królestwa Czech. W1526 roku, w wyniku wcześniejszej umo-
wy między domami jagiellońskim i habsburskim, Wrocław wraz ze
Śląskiem znalazł się pod berłem Habsburgów. Najazd wojsk króla Fry-
deryka II Wielkiego w grudniu 1740 roku zapoczątkował kolejny, trwa-
jący dwa stulecia okres przynależności polityczno-państwowej miasta
- najpierw do Prus, a później do zjednoczonych Niemiec. I gdy się
wydawało, że Wrocławiowi już na trwałe został przypisany status me-
tropolii niemieckiego wschodu, po klęsce III Rzeszy w 1945 roku zwy-
cięskie mocarstwa przekazały Wrocław państwu polskiemu jako swo-
istą rekompensatę za utratę Lwowa na rzecz Związku Radzieckiego.
Warto jeszcze wymienić dwa epizody w dziejach miasta - węgier-
ski, kiedy u schyłku XV wieku Wrocław znalazł się na ponad dwa-
dzieścia lat w rękach króla Macieja Korwina, oraz francuski, gdy Ślą-
skiem po zajęciu przez wojska napoleońskie od 1807 roku zarządzał
brat Napoleona Bonaparte, Hieronim.
Rządzący, którym udało się rozciągnąć władzę nad miastem, po-
trafili docenić znaczenie Wrocławia w granicach własnego państwa,
dlatego zabiegając o przychylność jego obywateli, obsypywali ich przy-
wilejami, nadaniami i zaszczytami. W monarchii wczesnopiastowskiej
Wrocław, obok Krakowa, nosił chlubny tytuł jednej ze stolic króle-
stwa4. W okresie rozbicia dzielnicowego miasto uzyskało status stoli-
cy niezależnego państwa - to stąd w XIII wieku dwukrotnie wycho-
dziły impulsy do zjednoczenia państwa polskiego.
Również w granicach Królestwa Czech zajął Wrocław drugie po
Pradze miejsce. Król czeski, cesarz Karol IV, nie bez powodu chętnie
tutaj przybywał, a także okazywał wielokrotnie wyrazy królewskiej
szczodrości i łaskawości, za co Wrocław odpłacał swojemu monarsze
wiernością i poparciem dla jego polityki. Trwałym świadectwem tych
związków jest ufundowany w 1351 roku przez monarchę kościół
św. Doroty Wacława i Stanisława, jedno z najbardziej wartościowych
dzieł gotyku śląskiego5. W 1420 roku król Zygmunt Luksemburski
zwołał do Wrocławia Sejm Rzeszy, który jeden tylko raz w dziejach
Niemiec, co silnie zaakcentował Norman Davies, odbywał się w mie-
ście położonym na wchód od Łaby6.
Do wymiaru symbolu urasta fakt, że wkrótce po objęciu władzy
przez Habsburgów w 1530 roku samorząd miejski otrzymał z rąk kró-
la Ferdynanda I i cesarza Karola V herb, ukazujący nad wyraz pla-
stycznie i sugestywnie jego wielowątkowe i powikłane dzieje7.
Królowie Prus uznali Wrocław za jedną z trzech stolic swojego
państwa i taki status zachowało miasto do końca istnienia Cesarstwa
Niemieckiego w 1918 roku. Historyczną rolę przyszło miastu odegrać
w okresie wojny wyzwoleńczej z Napoleonem w 1813 roku. Wówczas
Wrocław stał się główną siedzibą królewską. Tutaj Fryderyk Wilhelm
III wydał historyczną dla Niemców odezwę Do mojego ludu, tutaj usta-
nowił największe niemieckie odznaczenie - Żelazny Krzyż, wreszcie
tutaj Adolf Ludwig von Lützow utworzył do walki z Francuzami
11
Wrocław - miasto, które jednoczy
We wszystkich pracach poświęconych przeszłości i teraźniejszo-
ści Wrocławia jako główny czynnik rozwojowy miasta silnie ekspo-
nuje się położenie na skrzyżowaniu dwóch starych europejskich szla-
ków, co w powiązaniu z przeprawą przez Odrę niewątpliwie warun-
kowało w tysiącletniej historii jego międzynarodową karierę.
Wrocław miał również to szczęście w dziejach, że wzniesiona
w X wieku na wyspie odrzańskiej warownia niemal od początku ist-
nienia stała się ważnym regionalnym ośrodkiem polityczno-militar-
nym w państwie pierwszych Piastów, uzyskując status stolicy prowin-
cji śląskiej. Znaczenie grodu wrocławskiego w zamierzchłych wiekach
warunkował ponadto istotny czynnik geopolityczny. Kraina śląska zaj-
mowała od wczesnego średniowiecza centralne położenie na styku
trzech formujących się w tym czasie organizmów państwowych: mo-
narchii Przemyślidów, czyli przyszłych Czech, monarchii Piastów, czy-
li przyszłej Polski, oraz Cesarstwa, z którego wyrosły po wiekach
Niemcy. Znamienne również, że Wrocław - już jako prężny ośrodek
władzy - wyłania się z niebytu historycznego i wpisuje się w prze-
strzeń kulturową świata zachodniego dopiero w chwili utworzenia
tutaj siedziby biskupstwa. Erekcja jednej z pierwszych diecezji na
wschodnich rubieżach Europy łacińskiej spowodowała, że od tysiąca
lat miasto pełniło także funkcję ważnego centrum organizacji kościel-
nej i życia religijnego1.
W tych warunkach cechą wyróżniającą Wrocław w ciągu ponad-
tysiącletnich dziejów okazała się względna, mimo wstrząsów religij-
nych, trwałość i stabilność właśnie organizacji kościelnej. Biskupstwo
wrocławskie, utworzone w roku 1000 jako sufragania arcybiskupstwa
gnieźnieńskiego, de iure aż do XVIII wieku wchodziło w skład pol-
skiej prowinq'i kościelnej2. Dopiero w 1821 roku, czyli po kongresie
wiedeńskim, wobec braku nadziei na rychłe odrodzenie się Polski oraz
w warunkach umocnienia się Królestwa Prus, przy równoczesnej sła-
bości Kościoła na Śląsku, któremu edyktem sekularyzacyjnym (1810)
odebrano majętności nagromadzone w ciągu wieków, papież w bulli
De salute animarum zmienił prawny status diecezji i rozerwał wielo-
setletnie więzy łączące ją z Gnieznem. Ale i wówczas nie zdecydowa-
no się na przyłączenie powiększonego terytorialnie biskupstwa do jed-
nej z kilku metropolii niemieckich, lecz zostało ono podporządkowa-
ne bezpośrednio Stolicy Apostolskiej. Z czasem zyskało też nieformal-
ny status diecezji kardynalskiej, a jego rządcy pełnili funkq'ę przewod-
niczących Konferencji Episkopatu Niemiec3. Po II wojnie światowej
metropolia wrocławska pod rządami kolejnych ordynariuszy - Bole-
sława Kominka i Henryka Gulbinowicza - odzyskała wyjątkowo wy-
soką pozycję i zachowuje ją do dziś.
Bardzo niepewna i zmienna była natomiast sytuacja polityczna
i prawno-ustrojowa Śląska oraz jego stolicy w ramach struktur pań-
stwowych. Gród na wyspie odrzańskiej, wzniesiony prawdopodobnie
przez księcia czeskiego Wratysława I w pierwszej połowie X wieku,
już u schyłku tego stulecia znalazł się w granicach monarchii Piastów,
co w konsekwencji wywoływało w XI—XHI wieku stałe sąsiedzkie kon-
flikty i spory o ziemie nadodrzańskie. W1335 roku, po zhołdowaniu
księstw śląskich przez Luksemburgów, również i miasto zostało wcie-
lone do Królestwa Czech. W1526 roku, w wyniku wcześniejszej umo-
wy między domami jagiellońskim i habsburskim, Wrocław wraz ze
Śląskiem znalazł się pod berłem Habsburgów. Najazd wojsk króla Fry-
deryka II Wielkiego w grudniu 1740 roku zapoczątkował kolejny, trwa-
jący dwa stulecia okres przynależności polityczno-państwowej miasta
- najpierw do Prus, a później do zjednoczonych Niemiec. I gdy się
wydawało, że Wrocławiowi już na trwałe został przypisany status me-
tropolii niemieckiego wschodu, po klęsce III Rzeszy w 1945 roku zwy-
cięskie mocarstwa przekazały Wrocław państwu polskiemu jako swo-
istą rekompensatę za utratę Lwowa na rzecz Związku Radzieckiego.
Warto jeszcze wymienić dwa epizody w dziejach miasta - węgier-
ski, kiedy u schyłku XV wieku Wrocław znalazł się na ponad dwa-
dzieścia lat w rękach króla Macieja Korwina, oraz francuski, gdy Ślą-
skiem po zajęciu przez wojska napoleońskie od 1807 roku zarządzał
brat Napoleona Bonaparte, Hieronim.
Rządzący, którym udało się rozciągnąć władzę nad miastem, po-
trafili docenić znaczenie Wrocławia w granicach własnego państwa,
dlatego zabiegając o przychylność jego obywateli, obsypywali ich przy-
wilejami, nadaniami i zaszczytami. W monarchii wczesnopiastowskiej
Wrocław, obok Krakowa, nosił chlubny tytuł jednej ze stolic króle-
stwa4. W okresie rozbicia dzielnicowego miasto uzyskało status stoli-
cy niezależnego państwa - to stąd w XIII wieku dwukrotnie wycho-
dziły impulsy do zjednoczenia państwa polskiego.
Również w granicach Królestwa Czech zajął Wrocław drugie po
Pradze miejsce. Król czeski, cesarz Karol IV, nie bez powodu chętnie
tutaj przybywał, a także okazywał wielokrotnie wyrazy królewskiej
szczodrości i łaskawości, za co Wrocław odpłacał swojemu monarsze
wiernością i poparciem dla jego polityki. Trwałym świadectwem tych
związków jest ufundowany w 1351 roku przez monarchę kościół
św. Doroty Wacława i Stanisława, jedno z najbardziej wartościowych
dzieł gotyku śląskiego5. W 1420 roku król Zygmunt Luksemburski
zwołał do Wrocławia Sejm Rzeszy, który jeden tylko raz w dziejach
Niemiec, co silnie zaakcentował Norman Davies, odbywał się w mie-
ście położonym na wchód od Łaby6.
Do wymiaru symbolu urasta fakt, że wkrótce po objęciu władzy
przez Habsburgów w 1530 roku samorząd miejski otrzymał z rąk kró-
la Ferdynanda I i cesarza Karola V herb, ukazujący nad wyraz pla-
stycznie i sugestywnie jego wielowątkowe i powikłane dzieje7.
Królowie Prus uznali Wrocław za jedną z trzech stolic swojego
państwa i taki status zachowało miasto do końca istnienia Cesarstwa
Niemieckiego w 1918 roku. Historyczną rolę przyszło miastu odegrać
w okresie wojny wyzwoleńczej z Napoleonem w 1813 roku. Wówczas
Wrocław stał się główną siedzibą królewską. Tutaj Fryderyk Wilhelm
III wydał historyczną dla Niemców odezwę Do mojego ludu, tutaj usta-
nowił największe niemieckie odznaczenie - Żelazny Krzyż, wreszcie
tutaj Adolf Ludwig von Lützow utworzył do walki z Francuzami
11