DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.27560#0119
Udo Wörffel
Dzieje szkoły pod wezwaniem Świętego Ducha we Wrocławiu
(1538-1945)
Wprowadzenie
Wrodawska Szkoła św. Ducha istniała od roku 1538 do końca
II wojny światowej, a więc ponad czterysta lat, zajmując trzecie miej-
sce - po Gimnazjum św. Marii Magdaleny (założonym w 1267 roku)
i Gimnazjum św. Elżbiety (powstałym w roku 1293) - wśród najstar-
szych szkół średnich w mieście, które funkcjonowały jeszcze w pierw-
szej połowie XX wieku.
W 1938 roku uczniowie, rodzice, nauczyciele i społeczność Wro-
cławia uroczyście obchodzili jubileusz czterechsetlecia utworzenia
szkoły. Z tej okazji wydano też księgę pamiątkową1. W 1963 roku by-
li uczniowie i nadal żyjący dawni nauczyciele uczcili 425. rocznicę
powstania placówki, a w 1988 roku uroczystością w Domu Śląskim
w Königswinter-Heisterbacherrot uświetniono 450 lat istnienia szko-
ły. Uroczysty wykład Schule und Hochschule in Geschichte und Gegen-
wart wygłosił były uczeń, wówczas osiemdziesiędoośmioletni eme-
rytowany filozof z Heidelbergu, profesor Hans-Georg Gadamer.
O dziejach szkoły pod wezwaniem Świętego Ducha pisano już
wielokrotnie. Najstarszy tekst pochodzi z 1814 roku. Jego autorem jest
ówczesny rektor szkoły, Michael Morgenbesser, który uzupełnił swo-
je dzieło o historię Szpitala św. Ducha (z okazji sześćsetlecia jego ist-
nienia - szpital powstał w 1214 roku) oraz biblioteki św. Bernarda,
przez długi czas związanej ze szkołą3. W1899 roku ukazało się szcze-
gółowe opracowanie historii szkoły, przygotowane przez profesora
Ernsta Maetschkego4 z okazji pięćdziesięciolecia jej istnienia jako pla-
cówki edukacyjnej poziomu średniego. Zwięzły zarys dziejów szkoły
opublikował w 1988 roku pastor Johannes Adler5, jej były uczeń.
Inni autorzy - byli uczniowie lub nauczyciele - opracowywali
różne aspekty historii Szkoły św. Ducha, publikując swoje teksty
m.in. w czasopismach „Schlesischer Gottesfreund" i „Der Schlesier"
oraz w biuletynie stowarzyszenia Alter Heiliger Geister. Na wymie-
nienie zasługują następujące publikacje: Kurt Meister (były uczeń),
D/e Geschichte der Hospitäler zum Heiligen Geist, Emst Maetschke
(nauczyciel), Zur Gründung der Schule zum Heiligen Geist, Gerhard
Kłeinck (były uczeń), Schule zum „Heiligen Geist" - Gedanken aus histo-
rischer Sicht über ihren Ursprung und Namen, Theodor Schmitt (były
uczeń), Von der alten Breslauer „Neustadt", Georg Bähnisch (profesor
gimnazjalny), Zwischen zwei Schulreformen (1925 bis 1938), Udo Wörffel
(były uczeń), Der Heilige Geist in der Schulstatistik des Jahres 1938,
Gerhard Meinck (były uczeń), Die letzten zwanzig Jahre, Johannes
Giese (ostatni dyrektor szkoły), Letzter Abschnitt der Schulgeschichte
(1939-1945), Johannes Kalkbrenner (były uczeń), Vom Realgymnasium
zum Heiligen Geist, Hans Rolle (były uczeń), Das Reform-Realgymna-
stum „zum Heiligen Geist", Helmuth Richter (były uczeń), Die Heilige
Dreifaltigkeit, Georg Scharf (były uczeń), Der „Heilige Geist".
Istnieje również wiele publikaqi o wybitnych rektorach i nauczy-
cielach Szkoły św. Ducha, których działalność wykraczała poza ob-
szar szkolny: Dieter-Lienhard Döring, Samuel Beniamin Klose (1730-
-1798), Richard Daunicht, Lessing im Gespräch (rozdział o Samuelu
Beniaminie Kłosem), Alfred G. Świerk, Die Korns. Ein Verlagshaus im
Spannungsfeld zwischen Ost und West (informacje na temat rektora
Jerzego Samuela Bandtkiego), Ulrich Schmilewski, Verlegt bei Korn
in Breslau (informacje na temat rektora Jerzego Samuela Bandtkie-
go), Udo Wörffel,Michael Morgenbesser (1782-1841)-Rektor der Bürger-
schule zum Heiligen Geist, Bibliothekar und zu St. Bernhardin und Histo-
riker, Paul Hahn (nauczyciel), Hermann Marbach (praca o nauczycie-
lu i wybitnym fizyku), Max Hippe (dyrektor biblioteki, były uczeń),
Felix Bobertag (praca o nauczycielu i poecie), Otfried Schwarzer
(dyrektor archiwum miejskiego, były uczeń), Eduard Reimann (praca
o dyrektorze szkoły), Udo Wörffel, Geheimrat Dr. Oswald Reifert, Schul-
mann und Poet in Breslau, Udo Wörffel, Wilhelm Sträußler, ein Breslau-
er Musikpädagoge, Dirigent und Rezensent - Erinnerungen an unseren
Musiklehrer am Heiligen Geist, Horst G. W. Gleiß (biolog), Leben und
Leistung des Mykologen Prof. Dr. Gustav Dittrich aus Oels, Udo Wörffel,
Max Odoy (1886-1976), ein schlesischer Kunsterzieher, Maler und Buchil-
lustrator oraz Zwei frühe Bilder von Max Odoy, Helmut Neubach, Her-
bert Schienger - einer der führenden schlesischen Wissenschaftler (Schien-
ger był nauczycielem w Szkole św. Ducha, docentem i profesorem
geografii we Wrocławiu i Kilonii).
Wiele napisano również o byłych uczniach szkoły, którzy w póź-
niejszym życiu osiągnęli znaczenie w skali ponadregionalnej: Ernst
Maetschke, Otto Riese (budowniczy kolei bagdadzkiej), Udo Wörffel,
Otto Riese, ein Breslauer beim Bau der Bagdadbahn oraz Riese, Otto, Bau-
ingenieur, Horst G. W. Gleis, Arzt, Forscher und Vorbild edlen Menschen-
tums - Ein Heilig-Geist-Gymnasiast wurde Erfinder der intravenösen
Dauertropfinfusion - Ein Gedenkblatt für Prof. Dr. med. R. Stahl (Breslau),
Ernst Wagner, Major Josef Bischoff, Fritz Heinrich (były uczeń),
Prof. Dr. Dr. h. c. Klaus Clusius, Udo Wörffel, Prof. Dr. Dr. h. c. Klaus
Clusius, ein bekannter Naturwissenschaftler aus Breslau, Jean Grondin,
Hans-Georg Gadamer - Eine Biographie, Udo Wörffel, Prof, dr dr h. c.
Gadamer 95 Jahre, Udo Wörffel, 100. Geburtstag von Prof. Hans-Georg
Gadamer, Udo Wörffel, Zum Tode des Philosophen Prof. Dr. Hans-
-Georg Gadamer.
Cennym źródłem do badań nad historią szkoły są drukowane
sprawozdania roczne, w których przedstawiano ważniejsze wyda-
rzenia z życia placówki, dane dotyczące pensum w poszczególnych
klasach, tematy prac egzaminacyjnych, spisy używanych podręczni-
ków itd. Część naukowa sprawozdania była pisana przez nauczy-
cieli określonych przedmiotów na wybrany temat z dziedziny, któ-
rą wykładali w szkole. Zwyczaj wydawania sprawozdań rocznych
pojawił się w XIX wieku i był praktykowany do końca I wojny świa-
towej. W archiwum stowarzyszenia Alter Heiliger Geister znajduje
się kilka takich publikacji.
109
Dzieje szkoły pod wezwaniem Świętego Ducha we Wrocławiu
(1538-1945)
Wprowadzenie
Wrodawska Szkoła św. Ducha istniała od roku 1538 do końca
II wojny światowej, a więc ponad czterysta lat, zajmując trzecie miej-
sce - po Gimnazjum św. Marii Magdaleny (założonym w 1267 roku)
i Gimnazjum św. Elżbiety (powstałym w roku 1293) - wśród najstar-
szych szkół średnich w mieście, które funkcjonowały jeszcze w pierw-
szej połowie XX wieku.
W 1938 roku uczniowie, rodzice, nauczyciele i społeczność Wro-
cławia uroczyście obchodzili jubileusz czterechsetlecia utworzenia
szkoły. Z tej okazji wydano też księgę pamiątkową1. W 1963 roku by-
li uczniowie i nadal żyjący dawni nauczyciele uczcili 425. rocznicę
powstania placówki, a w 1988 roku uroczystością w Domu Śląskim
w Königswinter-Heisterbacherrot uświetniono 450 lat istnienia szko-
ły. Uroczysty wykład Schule und Hochschule in Geschichte und Gegen-
wart wygłosił były uczeń, wówczas osiemdziesiędoośmioletni eme-
rytowany filozof z Heidelbergu, profesor Hans-Georg Gadamer.
O dziejach szkoły pod wezwaniem Świętego Ducha pisano już
wielokrotnie. Najstarszy tekst pochodzi z 1814 roku. Jego autorem jest
ówczesny rektor szkoły, Michael Morgenbesser, który uzupełnił swo-
je dzieło o historię Szpitala św. Ducha (z okazji sześćsetlecia jego ist-
nienia - szpital powstał w 1214 roku) oraz biblioteki św. Bernarda,
przez długi czas związanej ze szkołą3. W1899 roku ukazało się szcze-
gółowe opracowanie historii szkoły, przygotowane przez profesora
Ernsta Maetschkego4 z okazji pięćdziesięciolecia jej istnienia jako pla-
cówki edukacyjnej poziomu średniego. Zwięzły zarys dziejów szkoły
opublikował w 1988 roku pastor Johannes Adler5, jej były uczeń.
Inni autorzy - byli uczniowie lub nauczyciele - opracowywali
różne aspekty historii Szkoły św. Ducha, publikując swoje teksty
m.in. w czasopismach „Schlesischer Gottesfreund" i „Der Schlesier"
oraz w biuletynie stowarzyszenia Alter Heiliger Geister. Na wymie-
nienie zasługują następujące publikacje: Kurt Meister (były uczeń),
D/e Geschichte der Hospitäler zum Heiligen Geist, Emst Maetschke
(nauczyciel), Zur Gründung der Schule zum Heiligen Geist, Gerhard
Kłeinck (były uczeń), Schule zum „Heiligen Geist" - Gedanken aus histo-
rischer Sicht über ihren Ursprung und Namen, Theodor Schmitt (były
uczeń), Von der alten Breslauer „Neustadt", Georg Bähnisch (profesor
gimnazjalny), Zwischen zwei Schulreformen (1925 bis 1938), Udo Wörffel
(były uczeń), Der Heilige Geist in der Schulstatistik des Jahres 1938,
Gerhard Meinck (były uczeń), Die letzten zwanzig Jahre, Johannes
Giese (ostatni dyrektor szkoły), Letzter Abschnitt der Schulgeschichte
(1939-1945), Johannes Kalkbrenner (były uczeń), Vom Realgymnasium
zum Heiligen Geist, Hans Rolle (były uczeń), Das Reform-Realgymna-
stum „zum Heiligen Geist", Helmuth Richter (były uczeń), Die Heilige
Dreifaltigkeit, Georg Scharf (były uczeń), Der „Heilige Geist".
Istnieje również wiele publikaqi o wybitnych rektorach i nauczy-
cielach Szkoły św. Ducha, których działalność wykraczała poza ob-
szar szkolny: Dieter-Lienhard Döring, Samuel Beniamin Klose (1730-
-1798), Richard Daunicht, Lessing im Gespräch (rozdział o Samuelu
Beniaminie Kłosem), Alfred G. Świerk, Die Korns. Ein Verlagshaus im
Spannungsfeld zwischen Ost und West (informacje na temat rektora
Jerzego Samuela Bandtkiego), Ulrich Schmilewski, Verlegt bei Korn
in Breslau (informacje na temat rektora Jerzego Samuela Bandtkie-
go), Udo Wörffel,Michael Morgenbesser (1782-1841)-Rektor der Bürger-
schule zum Heiligen Geist, Bibliothekar und zu St. Bernhardin und Histo-
riker, Paul Hahn (nauczyciel), Hermann Marbach (praca o nauczycie-
lu i wybitnym fizyku), Max Hippe (dyrektor biblioteki, były uczeń),
Felix Bobertag (praca o nauczycielu i poecie), Otfried Schwarzer
(dyrektor archiwum miejskiego, były uczeń), Eduard Reimann (praca
o dyrektorze szkoły), Udo Wörffel, Geheimrat Dr. Oswald Reifert, Schul-
mann und Poet in Breslau, Udo Wörffel, Wilhelm Sträußler, ein Breslau-
er Musikpädagoge, Dirigent und Rezensent - Erinnerungen an unseren
Musiklehrer am Heiligen Geist, Horst G. W. Gleiß (biolog), Leben und
Leistung des Mykologen Prof. Dr. Gustav Dittrich aus Oels, Udo Wörffel,
Max Odoy (1886-1976), ein schlesischer Kunsterzieher, Maler und Buchil-
lustrator oraz Zwei frühe Bilder von Max Odoy, Helmut Neubach, Her-
bert Schienger - einer der führenden schlesischen Wissenschaftler (Schien-
ger był nauczycielem w Szkole św. Ducha, docentem i profesorem
geografii we Wrocławiu i Kilonii).
Wiele napisano również o byłych uczniach szkoły, którzy w póź-
niejszym życiu osiągnęli znaczenie w skali ponadregionalnej: Ernst
Maetschke, Otto Riese (budowniczy kolei bagdadzkiej), Udo Wörffel,
Otto Riese, ein Breslauer beim Bau der Bagdadbahn oraz Riese, Otto, Bau-
ingenieur, Horst G. W. Gleis, Arzt, Forscher und Vorbild edlen Menschen-
tums - Ein Heilig-Geist-Gymnasiast wurde Erfinder der intravenösen
Dauertropfinfusion - Ein Gedenkblatt für Prof. Dr. med. R. Stahl (Breslau),
Ernst Wagner, Major Josef Bischoff, Fritz Heinrich (były uczeń),
Prof. Dr. Dr. h. c. Klaus Clusius, Udo Wörffel, Prof. Dr. Dr. h. c. Klaus
Clusius, ein bekannter Naturwissenschaftler aus Breslau, Jean Grondin,
Hans-Georg Gadamer - Eine Biographie, Udo Wörffel, Prof, dr dr h. c.
Gadamer 95 Jahre, Udo Wörffel, 100. Geburtstag von Prof. Hans-Georg
Gadamer, Udo Wörffel, Zum Tode des Philosophen Prof. Dr. Hans-
-Georg Gadamer.
Cennym źródłem do badań nad historią szkoły są drukowane
sprawozdania roczne, w których przedstawiano ważniejsze wyda-
rzenia z życia placówki, dane dotyczące pensum w poszczególnych
klasach, tematy prac egzaminacyjnych, spisy używanych podręczni-
ków itd. Część naukowa sprawozdania była pisana przez nauczy-
cieli określonych przedmiotów na wybrany temat z dziedziny, któ-
rą wykładali w szkole. Zwyczaj wydawania sprawozdań rocznych
pojawił się w XIX wieku i był praktykowany do końca I wojny świa-
towej. W archiwum stowarzyszenia Alter Heiliger Geister znajduje
się kilka takich publikacji.
109