DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.27560#0128
Günther Dittrich'
Gimnazjum Realne Zwinger we Wrocławiu
Słowo wstępne
Poniższy artykuł o Gimnazjum Zwinger ma przedstawić znacze-
nie wrocławskich placówek oświatowych w życiu miasta oraz całego
obszaru ówczesnego Śląska i innych regionów Niemiec, nie stanowi
jednak kompletnego opisu historii szkoły. Szczegółowe informacje na
temat nauczycieli oraz uczniów Gimnazjum Zwinger można znaleźć
w kronice jubileuszowej (1936) i biuletynach, które opracował Ger-
hard Hampel z Kolonii2. Materiały te pozwoliły mi uzupełnić własne
wspomnienia o zarys dziejów szkoły w XIX i na początku XX wieku.
Historia szkoły
Rozwój przemysłu i handlu oraz związana z tym rozbudowa
administracji zmieniły na początku XIX wieku charakter Śląska, do-
tychczas regionu typowo rolniczego. Do realizacji nowych zadań po-
trzebni byli wykształceni specjaliści z różnych dziedzin, których
w ograniczonym tylko stopniu kształciły istniejące wówczas we Wro-
cławiu placówki oświatowe.
Nauka w szkołach powszechnych trwała kilka lat, a nauczano
w nich głównie czytania, pisania, rachunków i religii - nie była to
jednak wystarczająca podstawa do samodzielnej pracy na wyższych
stanowiskach w przemyśle, handlu i administracji. „Obywatelska
szkoła Świętego Ducha" prowadziła nauczanie przez sześć lub sie-
dem lat do poziomu kwinty, czyli drugiej klasy gimnazjalnej3, i mia-
ła charakter placówki przygotowującej młodzież do podjęcia nauki
w gimnazjum, lecz nie dawała wykształcenia zawodowego. Także
cztery ówczesne gimnazja wrocławskie kształciły przede wszystkim
przyszłych studentów, a nie wykwalifikowanych przedstawicieli róż-
nych zawodów. Z powodu odczuwalnego braku takiej placówki
oświatowej w wielu miastach niemieckich, m.in. w Lipsku, Hambur-
gu, Dreźnie, Kolonii, Frankfurcie nad Odrą, zakładano tzw. wyższe
szkoły obywatelskie (Höhere Bürgerschule) lub szkoły realne (Real-
schule). Było więc tylko kwestią czasu, gdy i Wrocław - drugie co
do wielkości miasto w Prusach, o rozwijającym się handlu, przemy-
śle i działalności kulturalnej - umożliwi swoim młodym mieszkań-
com zdobycie odpowiedniego wykształcenia w szkole realnej o wyż-
szym poziomie nauczania. Nazwa takiej placówki - szkoła realna -
wywodzi się z realiów, czyli wiadomości rzeczowych (praktycznie
użytecznych) wykładanych w ramach kilku przedmiotów, w prze-
ciwieństwie do nauczania humanistycznego i formalnego, praktyko-
wanego w szerokim zakresie w typowym gimnazjum klasycznym.
Gottlieb Ludwig Rahn - duszpasterz parafii św. Bernarda - w opu-
blikowanym kazaniu z roku 1816 wzywał (za przyzwoleniem władz
Wrocławia) obywateli miasta, aby „dobrowolnie wnosili składki w ce-
lu założenia prawdziwej szkoły obywatelskiej dla obojga płci, we-
dług wzoru znanej szkoły obywatelskiej w Lipsku, która wśród uczo-
nych szkół [gimnazjów] i naszych szkól elementarnych znajdowała-
by się pośrodku, aby wypełnić odczuwalną lukę i sprostać pilnemu
zapotrzebowaniu"4. Sam zresztą ofiarował 500 talarów, władze mia-
sta dołożyły 1000 talarów i decyzją z 18 czerwca 1816 roku przezna-
czyły pod budowę szkoły działkę przy Hummerei nr 18 (dawna uli-
ca Słodowa, obecnie rejon placu św. Krzysztofa i ulicy Kazimierza
Wielkiego).
Parcela okazała się jednak nieodpowiednia pod budowę i urzęd-
nicy magistratu przekazali szkole na własność inny teren (am Zwin-
ger - obecnie plac Teatralny), co dało początek nazwie szkoły, wznie-
sionej w latach 1823-1825 za sumę 28 366 talarów. Ale do nowego
obiektu przeniosło się wcześniej na dziesięć lat Gimnazjum św. Elż-
biety, czekające na ukończenie prac przy budowie nowej siedziby,
oraz szkoła elementarna. W tym czasie trwały przygotowania do
utworzenia nowej szkoły. W 1830 roku przewodniczący Deputacji
Szkolnej doktor Tscheggey, dyrektor Gimnazjum św. Elżbiety dok-
tor Samuel Gottfried Reiche oraz dyrektor Szkoły św. Ducha doktor
Michael Morgenbesser na polecenie władz miasta opracowali plan
organizacji i zajęć nowej placówki. Plan ten został zatwierdzony
w 1833 roku przez władze prowincji. Oparto go na dwóch istotnych
przesłankach:
Doktor Reiche (1827): „Istnieje inna droga kształcenia oprócz na-
uczania języków klasycznych, która nie prowadzi wprawdzie do naj-
wyższego celu, ale w podobny sposób przybliża do niego tych wszyst-
kich, którzy chcą się poświęcić zawodom rzemieślniczym"5.
Nadburmistrz Wrocławia Donatus Gottlieb Menzel (1828): „Taka
szkoła obywatelska powinna być dla tych, którzy wstępują w życie
mieszczańskie, tzn. bez studiów, a to jako kupiec, artysta, fabrykant,
ekonomista, architekt, leśniczy lub urzędnik"5.
Wykształcenie w szkole nowego typu powinno być „przesiąknię-
te duchem naukowym", a gimnazja klasyczne i gimnazja realne po-
winny opierać się na jednakowych fundamentach kultury religijnej,
obyczajowej i duchowej - na przykład łaciny powinno się nauczać za-
równo w niższych klasach gimnazjalnych (przyszły cel naukowy na
studiach), jak i w szkole realnej (praktyczne zastosowanie, m.in. w za-
wodzie aptekarza).
Datą narodzin nowej szkoły był dzień 15 października 1836 ro-
ku, gdy w Gimnazjum Zwinger rozpoczęło naukę 216 uczniów w kla-
sach od seksty do tercji (104 uczniów pochodziło z innych miejskich
gimnazjów). Kadrę nauczycielską stanowili: Kleinert - wicedyrektor
i nauczyciel szkoły realnej we Frankfurcie nad Odrą, nauczyciel zwy-
czajny Gnerlich (dotychczas nauczyciel pomocniczy w Gimnazjum
św. Marii Magdaleny), dwaj „współpracownicy" (kolaboratorzy - kan-
dydaci na stanowisko nauczyciela gimnazjalnego) jako nauczyciele po-
mocniczy do nauki języka francuskiego, religii, sztuki i muzyki, dwaj
nauczyciele kaligrafii. Najważniejsza dla nowego gimnazjum była oczy-
wiście osoba dyrektora, który zawsze ma decydujący wpływ na funk-
cjonowanie i rozwój placówki. Nasza szkoła miała szczęście. Z pole-
cenia dyrektora Reichego z Gimnazjum św. Elżbiety magistrat wybrał
na to stanowisko doktora Caesara Albano Kletkego - nauczyciela
w tymże gimnazjum - pod warunkiem jednak, że zrezygnuje on ze
118
Gimnazjum Realne Zwinger we Wrocławiu
Słowo wstępne
Poniższy artykuł o Gimnazjum Zwinger ma przedstawić znacze-
nie wrocławskich placówek oświatowych w życiu miasta oraz całego
obszaru ówczesnego Śląska i innych regionów Niemiec, nie stanowi
jednak kompletnego opisu historii szkoły. Szczegółowe informacje na
temat nauczycieli oraz uczniów Gimnazjum Zwinger można znaleźć
w kronice jubileuszowej (1936) i biuletynach, które opracował Ger-
hard Hampel z Kolonii2. Materiały te pozwoliły mi uzupełnić własne
wspomnienia o zarys dziejów szkoły w XIX i na początku XX wieku.
Historia szkoły
Rozwój przemysłu i handlu oraz związana z tym rozbudowa
administracji zmieniły na początku XIX wieku charakter Śląska, do-
tychczas regionu typowo rolniczego. Do realizacji nowych zadań po-
trzebni byli wykształceni specjaliści z różnych dziedzin, których
w ograniczonym tylko stopniu kształciły istniejące wówczas we Wro-
cławiu placówki oświatowe.
Nauka w szkołach powszechnych trwała kilka lat, a nauczano
w nich głównie czytania, pisania, rachunków i religii - nie była to
jednak wystarczająca podstawa do samodzielnej pracy na wyższych
stanowiskach w przemyśle, handlu i administracji. „Obywatelska
szkoła Świętego Ducha" prowadziła nauczanie przez sześć lub sie-
dem lat do poziomu kwinty, czyli drugiej klasy gimnazjalnej3, i mia-
ła charakter placówki przygotowującej młodzież do podjęcia nauki
w gimnazjum, lecz nie dawała wykształcenia zawodowego. Także
cztery ówczesne gimnazja wrocławskie kształciły przede wszystkim
przyszłych studentów, a nie wykwalifikowanych przedstawicieli róż-
nych zawodów. Z powodu odczuwalnego braku takiej placówki
oświatowej w wielu miastach niemieckich, m.in. w Lipsku, Hambur-
gu, Dreźnie, Kolonii, Frankfurcie nad Odrą, zakładano tzw. wyższe
szkoły obywatelskie (Höhere Bürgerschule) lub szkoły realne (Real-
schule). Było więc tylko kwestią czasu, gdy i Wrocław - drugie co
do wielkości miasto w Prusach, o rozwijającym się handlu, przemy-
śle i działalności kulturalnej - umożliwi swoim młodym mieszkań-
com zdobycie odpowiedniego wykształcenia w szkole realnej o wyż-
szym poziomie nauczania. Nazwa takiej placówki - szkoła realna -
wywodzi się z realiów, czyli wiadomości rzeczowych (praktycznie
użytecznych) wykładanych w ramach kilku przedmiotów, w prze-
ciwieństwie do nauczania humanistycznego i formalnego, praktyko-
wanego w szerokim zakresie w typowym gimnazjum klasycznym.
Gottlieb Ludwig Rahn - duszpasterz parafii św. Bernarda - w opu-
blikowanym kazaniu z roku 1816 wzywał (za przyzwoleniem władz
Wrocławia) obywateli miasta, aby „dobrowolnie wnosili składki w ce-
lu założenia prawdziwej szkoły obywatelskiej dla obojga płci, we-
dług wzoru znanej szkoły obywatelskiej w Lipsku, która wśród uczo-
nych szkół [gimnazjów] i naszych szkól elementarnych znajdowała-
by się pośrodku, aby wypełnić odczuwalną lukę i sprostać pilnemu
zapotrzebowaniu"4. Sam zresztą ofiarował 500 talarów, władze mia-
sta dołożyły 1000 talarów i decyzją z 18 czerwca 1816 roku przezna-
czyły pod budowę szkoły działkę przy Hummerei nr 18 (dawna uli-
ca Słodowa, obecnie rejon placu św. Krzysztofa i ulicy Kazimierza
Wielkiego).
Parcela okazała się jednak nieodpowiednia pod budowę i urzęd-
nicy magistratu przekazali szkole na własność inny teren (am Zwin-
ger - obecnie plac Teatralny), co dało początek nazwie szkoły, wznie-
sionej w latach 1823-1825 za sumę 28 366 talarów. Ale do nowego
obiektu przeniosło się wcześniej na dziesięć lat Gimnazjum św. Elż-
biety, czekające na ukończenie prac przy budowie nowej siedziby,
oraz szkoła elementarna. W tym czasie trwały przygotowania do
utworzenia nowej szkoły. W 1830 roku przewodniczący Deputacji
Szkolnej doktor Tscheggey, dyrektor Gimnazjum św. Elżbiety dok-
tor Samuel Gottfried Reiche oraz dyrektor Szkoły św. Ducha doktor
Michael Morgenbesser na polecenie władz miasta opracowali plan
organizacji i zajęć nowej placówki. Plan ten został zatwierdzony
w 1833 roku przez władze prowincji. Oparto go na dwóch istotnych
przesłankach:
Doktor Reiche (1827): „Istnieje inna droga kształcenia oprócz na-
uczania języków klasycznych, która nie prowadzi wprawdzie do naj-
wyższego celu, ale w podobny sposób przybliża do niego tych wszyst-
kich, którzy chcą się poświęcić zawodom rzemieślniczym"5.
Nadburmistrz Wrocławia Donatus Gottlieb Menzel (1828): „Taka
szkoła obywatelska powinna być dla tych, którzy wstępują w życie
mieszczańskie, tzn. bez studiów, a to jako kupiec, artysta, fabrykant,
ekonomista, architekt, leśniczy lub urzędnik"5.
Wykształcenie w szkole nowego typu powinno być „przesiąknię-
te duchem naukowym", a gimnazja klasyczne i gimnazja realne po-
winny opierać się na jednakowych fundamentach kultury religijnej,
obyczajowej i duchowej - na przykład łaciny powinno się nauczać za-
równo w niższych klasach gimnazjalnych (przyszły cel naukowy na
studiach), jak i w szkole realnej (praktyczne zastosowanie, m.in. w za-
wodzie aptekarza).
Datą narodzin nowej szkoły był dzień 15 października 1836 ro-
ku, gdy w Gimnazjum Zwinger rozpoczęło naukę 216 uczniów w kla-
sach od seksty do tercji (104 uczniów pochodziło z innych miejskich
gimnazjów). Kadrę nauczycielską stanowili: Kleinert - wicedyrektor
i nauczyciel szkoły realnej we Frankfurcie nad Odrą, nauczyciel zwy-
czajny Gnerlich (dotychczas nauczyciel pomocniczy w Gimnazjum
św. Marii Magdaleny), dwaj „współpracownicy" (kolaboratorzy - kan-
dydaci na stanowisko nauczyciela gimnazjalnego) jako nauczyciele po-
mocniczy do nauki języka francuskiego, religii, sztuki i muzyki, dwaj
nauczyciele kaligrafii. Najważniejsza dla nowego gimnazjum była oczy-
wiście osoba dyrektora, który zawsze ma decydujący wpływ na funk-
cjonowanie i rozwój placówki. Nasza szkoła miała szczęście. Z pole-
cenia dyrektora Reichego z Gimnazjum św. Elżbiety magistrat wybrał
na to stanowisko doktora Caesara Albano Kletkego - nauczyciela
w tymże gimnazjum - pod warunkiem jednak, że zrezygnuje on ze
118