DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.27560#0254
Janusz L. Dobesz
Wrocławskie budynki szkolne i sierocińce z lat 1933-1945
Budownictwo związane ze szkolnictwem było szczególnie ważne
dla strategów III Rzeszy, ponieważ miało służyć nacjonalistycznemu
wychowaniu dzieci i młodzieży1. Wśród nowych przedmiotów wpro-
wadzonych po przejęciu władzy znalazła się na przykład „wiedza
o rasach" („Rassenkunde")2. We Wrocławiu, szczególnie w nowych
osiedlach, już w pierwszych latach rządów Adolfa Hitlera powstało
kilka budynków szkolnych odpowiadających tej koncepcji.
W zbiorach Muzeum Architektury - w Archiwum Budowlanym
Miasta Wrocławia - znajduje się modelowy projekt szkoły ludowej
(podstawowej) z przedszkolem z 2 stycznia 1937 roku (a przynaj-
mniej tak datowany), którego autorem był rządowy referendarz bu-
dowlany (Regierungsbaureferendar) Engelbert Rogier z Opola3. Pro-
jekt ten stanowił próbną pracę domową związaną z egzaminem pań-
stwowym z dziedziny architektury. Zadanie polegało na wykonaniu
osiemnastoklasowej szkoły i przedszkola na określonej działce, któ-
rej plan z dokładnymi wytycznymi przygotował Technisches Obe-
rprüfungsamt w Berlinie, reprezentowany przez dra inż. Kühne. Wy-
tyczne (noszące datę 28 września 1936 roku) dokładnie określały za-
danie. Działka miała leżeć na terenie silnie rozwijającego się miasta,
na skraju rozległego terenu zielonego. Należało przewidzieć lokali-
zację boiska, które miało służyć uczniom, a popołudniami i w nie-
dzielę również miejscowej wspólnocie. Na boisku tym trzeba było
przewidzieć szatnię z natryskami dla uczniów, a oprócz tego osob-
ny budynek z zapleczem dla wspólnoty. Z wyjątkiem wcześniej za-
planowanej ulicy A-B, sposób połączenia szkolnej działki i terenów
zielonych z pobliską zabudową nie był dokładnie określony i nale-
żał do zadania.
Maksymalna wysokość budynku szkolnego została określona na
dwie kondygnacje, zalecano przy tym uwzględnienie aktualnych prze-
pisów dotyczących naturalnego oświetlenia pomieszczeń klasowych.
Należało oddzielić klasy dla chłopców od klas dla dziewcząt - wej-
ścia do nich miały być osobne. Każda klasa o powierzchni 60-70 m2
miała pomieścić 50-60 dzieci. Osobne miały być też toalety, wspólna
zaś stołówka. W warunkach zadania przewidziano również zaprojek-
towanie pomieszczeń wspólnych, jak sala rysunkowa z modelarnią
dla 50 dzieci, sala nauk przyrodniczych z pomieszczeniem na zbiory
(60-70 m2), dwa pomieszczenia na mapy i materiały poglądowe, bi-
blioteka, sala śpiewu mieszcząca jednocześnie projektor (90-100 m2),
sala gimnastyczna (12 x 24 m) z magazynem sprzętu oraz towarzy-
szącymi jej dwiema szatniami, pokojem nauczycielskim i łaźnią z 20
natryskami. Sala gimnastyczna powinna być przystosowana do orga-
nizowania w jej wnętrzu różnych uroczystości, musiała więc być wy-
posażona w niewielką scenę z zapleczem. Z uwagi na te specjalne
funkcje powinno jej towarzyszyć pomieszczenie służące do składowa-
nia krzeseł oraz dostępne z zewnątrz szatnie.
Do innych pomieszczeń, jakie powinien uwzględnić autor projek-
tu, należał jeden warsztat lub dwa warsztaty do prowadzenia zajęć
i wspomniana już wcześniej jadalnia dla uczniów.
Z pomieszczeń o funkcjach administracyjnych warunki projektu
wymieniały jeden pokój rektora (20 m2) z małym przedpokojem prze-
znaczonym na rozmowy z rodzicami, jeden pokój dla nauczycieli (dla
20 osób), połączony z osobnym (!), mniejszym pokojem dla nauczy-
cielek (15-20 m2), pokój służbowy dla dozorcy oraz pokój lekarza szkol-
nego z gabinetem badań. Oprócz tego szkoła miała mieścić mieszka-
nie dozorcy, składające się z trzech pokoi, kuchni i spiżami (do tego
podwórko lub mały ogród).
Przedszkole miało się składać z dwóch, trzech pomieszczeń dla
dzieci (łącznie około 150 m2), toalet z umywalnią, jednego pokoju kie-
rowniczki (10 m2), pokoju dla personelu (10 m2) oraz przekrytego ho-
lu połączonego z pomieszczeniami dla dzieci. Na placu zabaw po-
winny znaleźć się piaskownice, ławki i brodzik. Dodatkowo całe za-
łożenie miała uzupełniać szkolna łaźnia, składająca się z szatni (30 m2),
pomieszczenia z 25 natryskami, dwóch pomieszczeń z wannami i jed-
nego pomieszczenia dla „nadzoru" (około 10 m2).
Zadanie projektowe zakładało wykonanie planu całości w skali
1:500, rzutów, przekrojów i widoków w skali 1:200. W poszczegól-
nych, ważnych pomieszczeniach należało wrysować meble, a następ-
nie wykonać fragment architektury zewnętrznej z przekrojem przez
ścianę frontową, w skali 1:50, barwne przedstawienie wnętrza sali gim-
nastycznej w skali 1:25 i perspektywiczny widok całości. Zespół miał
mieć centralne ogrzewanie, należało więc opisać go i wrysować w po-
szczególne rzuty. W wypadku sali gimnastycznej wymagano oblicze-
nia jej zapotrzebowania na ciepło oraz wietrzenie. Konstrukcję dachu
sali należało dokładnie przedstawić oraz uzasadnić statycznie.
Przedstawione powyżej warunki egzaminacyjnego projektu są bar-
dzo interesujące, ponieważ w wyczerpujący sposób informują o wy-
maganiach stawianych nowo budowanym szkołom na terenie całej ID
Rzeszy. Należy przy tym podkreślić, że warunki te spełniają nawet
oczekiwania wobec budynków szkolnych, z wyjątkiem może kilku
szczegółów - przewidywana wówczas liczba 50-60 dzieci w klasie
wydaje się zbyt duża, zwłaszcza przy założeniu powierzchni tych po-
mieszczeń na 60-70 m2, również stanowczy wymóg rozdzielenia chłop-
ców od dziewcząt jest dziś anachronizmem, podobnie jak wydziele-
nie oddzielnych pokoi dla nauczycieli i nauczycielek. W tym ostatnim
wypadku autorzy warunków projektu okazali się dość liberalni, gdyż
dopuszczono sąsiedztwo tych pomieszczeń. Ta silnie zaakcentowana
niechęć do modelu koedukacyjnego była odzwierciedleniem ogólnej
polityki reżimu, który we wszystkich dziedzinach życia społecznego
spychał kobiety na jego margines. Nie uważano za wskazane rozwi-
janie osobowości kobiet, a Hitler bardzo trafnie - jak przystało na
Führern - ujął ten problem: „Świat mężczyzny jest wielki w porów-
naniu ze światem kobiety. Mężczyzna należy do swoich obowiązków
i jedynie czasami kieruje myśli ku kobiecie. Światem kobiety jest męż-
czyzna. O czymś innym myśli ona jedynie czasami"4.
Engelbert Rogier wykonał swój egzaminacyjny projekt szkoły
z przedszkolem ściśle wedle berlińskich wskazówek - jako zespół
232
Wrocławskie budynki szkolne i sierocińce z lat 1933-1945
Budownictwo związane ze szkolnictwem było szczególnie ważne
dla strategów III Rzeszy, ponieważ miało służyć nacjonalistycznemu
wychowaniu dzieci i młodzieży1. Wśród nowych przedmiotów wpro-
wadzonych po przejęciu władzy znalazła się na przykład „wiedza
o rasach" („Rassenkunde")2. We Wrocławiu, szczególnie w nowych
osiedlach, już w pierwszych latach rządów Adolfa Hitlera powstało
kilka budynków szkolnych odpowiadających tej koncepcji.
W zbiorach Muzeum Architektury - w Archiwum Budowlanym
Miasta Wrocławia - znajduje się modelowy projekt szkoły ludowej
(podstawowej) z przedszkolem z 2 stycznia 1937 roku (a przynaj-
mniej tak datowany), którego autorem był rządowy referendarz bu-
dowlany (Regierungsbaureferendar) Engelbert Rogier z Opola3. Pro-
jekt ten stanowił próbną pracę domową związaną z egzaminem pań-
stwowym z dziedziny architektury. Zadanie polegało na wykonaniu
osiemnastoklasowej szkoły i przedszkola na określonej działce, któ-
rej plan z dokładnymi wytycznymi przygotował Technisches Obe-
rprüfungsamt w Berlinie, reprezentowany przez dra inż. Kühne. Wy-
tyczne (noszące datę 28 września 1936 roku) dokładnie określały za-
danie. Działka miała leżeć na terenie silnie rozwijającego się miasta,
na skraju rozległego terenu zielonego. Należało przewidzieć lokali-
zację boiska, które miało służyć uczniom, a popołudniami i w nie-
dzielę również miejscowej wspólnocie. Na boisku tym trzeba było
przewidzieć szatnię z natryskami dla uczniów, a oprócz tego osob-
ny budynek z zapleczem dla wspólnoty. Z wyjątkiem wcześniej za-
planowanej ulicy A-B, sposób połączenia szkolnej działki i terenów
zielonych z pobliską zabudową nie był dokładnie określony i nale-
żał do zadania.
Maksymalna wysokość budynku szkolnego została określona na
dwie kondygnacje, zalecano przy tym uwzględnienie aktualnych prze-
pisów dotyczących naturalnego oświetlenia pomieszczeń klasowych.
Należało oddzielić klasy dla chłopców od klas dla dziewcząt - wej-
ścia do nich miały być osobne. Każda klasa o powierzchni 60-70 m2
miała pomieścić 50-60 dzieci. Osobne miały być też toalety, wspólna
zaś stołówka. W warunkach zadania przewidziano również zaprojek-
towanie pomieszczeń wspólnych, jak sala rysunkowa z modelarnią
dla 50 dzieci, sala nauk przyrodniczych z pomieszczeniem na zbiory
(60-70 m2), dwa pomieszczenia na mapy i materiały poglądowe, bi-
blioteka, sala śpiewu mieszcząca jednocześnie projektor (90-100 m2),
sala gimnastyczna (12 x 24 m) z magazynem sprzętu oraz towarzy-
szącymi jej dwiema szatniami, pokojem nauczycielskim i łaźnią z 20
natryskami. Sala gimnastyczna powinna być przystosowana do orga-
nizowania w jej wnętrzu różnych uroczystości, musiała więc być wy-
posażona w niewielką scenę z zapleczem. Z uwagi na te specjalne
funkcje powinno jej towarzyszyć pomieszczenie służące do składowa-
nia krzeseł oraz dostępne z zewnątrz szatnie.
Do innych pomieszczeń, jakie powinien uwzględnić autor projek-
tu, należał jeden warsztat lub dwa warsztaty do prowadzenia zajęć
i wspomniana już wcześniej jadalnia dla uczniów.
Z pomieszczeń o funkcjach administracyjnych warunki projektu
wymieniały jeden pokój rektora (20 m2) z małym przedpokojem prze-
znaczonym na rozmowy z rodzicami, jeden pokój dla nauczycieli (dla
20 osób), połączony z osobnym (!), mniejszym pokojem dla nauczy-
cielek (15-20 m2), pokój służbowy dla dozorcy oraz pokój lekarza szkol-
nego z gabinetem badań. Oprócz tego szkoła miała mieścić mieszka-
nie dozorcy, składające się z trzech pokoi, kuchni i spiżami (do tego
podwórko lub mały ogród).
Przedszkole miało się składać z dwóch, trzech pomieszczeń dla
dzieci (łącznie około 150 m2), toalet z umywalnią, jednego pokoju kie-
rowniczki (10 m2), pokoju dla personelu (10 m2) oraz przekrytego ho-
lu połączonego z pomieszczeniami dla dzieci. Na placu zabaw po-
winny znaleźć się piaskownice, ławki i brodzik. Dodatkowo całe za-
łożenie miała uzupełniać szkolna łaźnia, składająca się z szatni (30 m2),
pomieszczenia z 25 natryskami, dwóch pomieszczeń z wannami i jed-
nego pomieszczenia dla „nadzoru" (około 10 m2).
Zadanie projektowe zakładało wykonanie planu całości w skali
1:500, rzutów, przekrojów i widoków w skali 1:200. W poszczegól-
nych, ważnych pomieszczeniach należało wrysować meble, a następ-
nie wykonać fragment architektury zewnętrznej z przekrojem przez
ścianę frontową, w skali 1:50, barwne przedstawienie wnętrza sali gim-
nastycznej w skali 1:25 i perspektywiczny widok całości. Zespół miał
mieć centralne ogrzewanie, należało więc opisać go i wrysować w po-
szczególne rzuty. W wypadku sali gimnastycznej wymagano oblicze-
nia jej zapotrzebowania na ciepło oraz wietrzenie. Konstrukcję dachu
sali należało dokładnie przedstawić oraz uzasadnić statycznie.
Przedstawione powyżej warunki egzaminacyjnego projektu są bar-
dzo interesujące, ponieważ w wyczerpujący sposób informują o wy-
maganiach stawianych nowo budowanym szkołom na terenie całej ID
Rzeszy. Należy przy tym podkreślić, że warunki te spełniają nawet
oczekiwania wobec budynków szkolnych, z wyjątkiem może kilku
szczegółów - przewidywana wówczas liczba 50-60 dzieci w klasie
wydaje się zbyt duża, zwłaszcza przy założeniu powierzchni tych po-
mieszczeń na 60-70 m2, również stanowczy wymóg rozdzielenia chłop-
ców od dziewcząt jest dziś anachronizmem, podobnie jak wydziele-
nie oddzielnych pokoi dla nauczycieli i nauczycielek. W tym ostatnim
wypadku autorzy warunków projektu okazali się dość liberalni, gdyż
dopuszczono sąsiedztwo tych pomieszczeń. Ta silnie zaakcentowana
niechęć do modelu koedukacyjnego była odzwierciedleniem ogólnej
polityki reżimu, który we wszystkich dziedzinach życia społecznego
spychał kobiety na jego margines. Nie uważano za wskazane rozwi-
janie osobowości kobiet, a Hitler bardzo trafnie - jak przystało na
Führern - ujął ten problem: „Świat mężczyzny jest wielki w porów-
naniu ze światem kobiety. Mężczyzna należy do swoich obowiązków
i jedynie czasami kieruje myśli ku kobiecie. Światem kobiety jest męż-
czyzna. O czymś innym myśli ona jedynie czasami"4.
Engelbert Rogier wykonał swój egzaminacyjny projekt szkoły
z przedszkolem ściśle wedle berlińskich wskazówek - jako zespół
232