DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.27560#0154
Magdalena Szafkowska
Ikonografia dawnych szkół wrocławskich
W kolekcji grafiki wrodawskiego Muzeum Narodowego zacho-
wał się tylko jeden wizerunek budynku Gimnazjum św. Marii Mag-
daleny (Magdalenaeum, Städtisches Gymnasium zu St. Maria Magda-
lena). Miedzioryt, wykonany w roku 1736 przez Johanna Matthiasa
Steudlina (lub Steidlina, czynnego w Augsburgu w roku 1720,1722,
1728 i 1729) w dwóch wersjach - czarno-białej (nr inw. VII—1109) oraz
kolorowanej (nr inw. VII—10744), obie na podstawie rysunku Friedri-
cha Bernharda Wernera (1690-1776), przedstawia nowy, zbudowany
w 1710 roku, gmach Magdalenaeum.
Wcześniejszy budynek (drewniany), pochodzący z roku 1267, stał
na rogu dzisiejszych ulic Wita Stwosza i Łaciarskiej, po północnej stro-
nie kościoła. Mieścił zaledwie dwa pomieszczenia przeznaczone do
nauki. Jedno, oświetlone jedenastoma dużymi oknami, znajdowało się
na parterze i było przeznaczone dla uczniów pierwszej klasy. Starsi
uczniowie musieli się zadowolić mniejszą salą lekcyjną na pierwszym
piętrze, zaopatrzoną jedynie w dwa otwory okienne. Na tej samej kon-
dygnacji mieszkał rektor szkoły i wykładający w niej nauczyciele. W ro-
ku 1558 budynek szkolny zmodernizowano i bardziej komfortowo,
jak na tamte czasy, wyposażono. Elewacje zewnętrzne, podobnie jak
stojące przed nim budy, zostały na nowo pomalowane. Na fasadzie
zamontowano zegar słoneczny, a wewnątrz klas umieszczono na ścia-
nach sentencje i przysłowia w różnych językach.
W pierwszej połowie XVII wieku szkoła weszła w okres swojej
świetności, głównie za sprawą rektora Heinricha Klosego, który objął
urząd w 1637 roku. W tym czasie przyjęto rekordową liczbę uczniów,
tak że w klasach umieszczonych na parterze, a odgrodzonych od sie-
bie jedynie cienkimi drewnianymi przepierzeniami niesięgającymi su-
fitu, uczyło się na raz aż dwustu wychowanków. Mimo tej prosperi-
ty, której skutkiem było podniesienie 29 stycznia 1643 roku placówki
do rangi gimnazjum, nadal nagląca była potrzeba budowy nowego
budynku szkolnego.
Oprócz ciasnoty doskwierał bowiem zarówno uczniom, jak i na-
uczycielom hałas dobiegający z ruchliwej jak na owe czasy ulicy. Dzię-
ki fundacjom przedstawiciela bogatego wrocławskiego rodu kupiec-
kiego, radnego i prezesa szkoły Johanna Kretschmera, za kadencji rek-
tora Gottfrieda Küpfendera postawiono nowy, wspaniały budynek
szkolny, zaprojektowany przez znanego wrocławskiego architekta do-
by baroku Christopha Hacknera (1663-1741). Nowy gmach, którego
budowa trwała od 1708 do 1710 roku, stanął na miejscu tzw. starego
domu jałmużników, tym razem po południowej stronie kościoła
św. Marii Magdaleny Uroczysta inauguracja nowej siedziby gimna-
zjum nastąpiła 26 czerwca 1710 roku.
Okrasiły ją liczne prezentacje muzyczne, wokalne i instrumental-
ne, oraz przemówienia, w których podnoszono zasługi przewodni-
czącego i dobrodzieja szkoły Johanna Kretschmera. Nad bogato de-
korowanym barokowym portalem wejściowym umieszczono jego czte-
ropolowy herb (w 1607 roku rodzina Kretschmerów otrzymała tytuł
szlachecki). Pod znajdującym się tam również godłem Wrocławia zo-
stała wyryta w czarnym marmurze i pokryta pozłotą łacińska in-
skrypcja fundacyjna, przetłumaczona przez Karla Adolpha Menzla
i przytoczona w jego Topographische Chronik von Breslau: „Ku chwale
Bożej szkoła kościoła i państwa, z polecenia wrocławskiego Senatu
i dzięki trosce przewodniczącego pobliskiego kościoła, dla bojaźni Bo-
żej, dla krzewienia wiedzy i ozdoby miasta, założona w roku Pań-
skim 1710"1. Z okazji tych uroczystości Johann Kretschmer sfinanso-
wał wybicie specjalnej pamiątkowej monety z umieszczonym na awer-
sie wizerunkiem nowej szkoły. Egzemplarze odbite w srebrze otrzy-
mali prymusi szkoły oraz wszyscy członkowie szkolnych i miejskich
władz. Pozostali uczniowie zostali uhonorowani monetami odbitymi
w angielskiej cynie.
Nowy trójkondygnacyjny gmach szkolny, nakryty wysokim, dwu-
spadowym dachem z lukamami, mieścił mieszkanie rektora i dwóch
profesorów oraz przestronne sale lekcyjne.
Na miedziorycie Johanna Matthiasa Steudlina siedziba gimna-
zjum została ukazana na dalszym planie, frontalnie, z wysokości
pierwszego piętra. Widoczna jest tutaj długa fasada z siedemnasto-
ma osiami skromnie obramowanych okien. Przedstawienie to opa-
trzono łacińskim i niemieckim tekstem informującym o najważniej-
szych do 1736 roku wydarzeniach w dziejach szkoły: jej początkach
w roku 1267, odnowieniu budynku w 1525, podniesieniu do rangi
gimnazjum w 1643 i przeniesieniu do nowej siedziby w roku 1710.
W roku 1776 Gimnazjum św. Marii Magdaleny przekształcono
w gimnazjum realne, a w roku 1810 z powrotem w klasyczne. W la-
tach 1867-1869 dotychczasowy budynek zastąpiono nowym, dużo
większym, zbudowanym w tym samym miejscu według projektu
wrocławskiego radcy budowlanego Carla Johanna Christiana Zim-
mermanna (1831-1911). Jako nowe Gimnazjum Marii Magdaleny
(Maria-Magdalena-Schule - Städtische Oberschule für Jungen) dla
chłopców zaistniało w 1929 roku w nowym budynku przy dzisiej-
szej ulicy Parkowej (Parkstrasse 18-26) obok parku Szczytnickiego.
Obecnie mieści się w nim II Liceum Ogólnokształcące. Dawny budy-
nek szkoły przy kościele św. Marii Magdaleny, do czasów II wojny
światowej służący Zawodowej Szkole Handlowej, został w 1945 ro-
ku zniszczony i rozebrany.
Już w średniowieczu przy kościele św. Marii Magdaleny znajdo-
wał się bogaty księgozbiór, uzupełniony po 1523 roku przez pierw-
szego wrocławskiego pastora i kolekcjonera Johannesa Hessa
(1490-1547). Idąc za jego przykładem, wrocławscy nauczyciele, du-
chowni, a także mieszczanie ofiarowywali bibliotece swoje książkowe
zasoby. W roku 1601 powstał pierwszy, niestety, niekompletny inwen-
tarz zgromadzonych w niej książek.
W roku 1644 David Tscheming (Tschemig lub Tschemich, około
1610/1615-1691), przedstawiciel znanej rodziny grafików, o którym
będzie jeszcze później mowa, sporządził miedzioryt (w kolekq'i
grafiki Muzeum Narodowego we Wrocławiu znajduje się odbitka -
nr inw. VÜ-876/16 - wykonana w 1954 roku przez Jana Kuglina
144
Ikonografia dawnych szkół wrocławskich
W kolekcji grafiki wrodawskiego Muzeum Narodowego zacho-
wał się tylko jeden wizerunek budynku Gimnazjum św. Marii Mag-
daleny (Magdalenaeum, Städtisches Gymnasium zu St. Maria Magda-
lena). Miedzioryt, wykonany w roku 1736 przez Johanna Matthiasa
Steudlina (lub Steidlina, czynnego w Augsburgu w roku 1720,1722,
1728 i 1729) w dwóch wersjach - czarno-białej (nr inw. VII—1109) oraz
kolorowanej (nr inw. VII—10744), obie na podstawie rysunku Friedri-
cha Bernharda Wernera (1690-1776), przedstawia nowy, zbudowany
w 1710 roku, gmach Magdalenaeum.
Wcześniejszy budynek (drewniany), pochodzący z roku 1267, stał
na rogu dzisiejszych ulic Wita Stwosza i Łaciarskiej, po północnej stro-
nie kościoła. Mieścił zaledwie dwa pomieszczenia przeznaczone do
nauki. Jedno, oświetlone jedenastoma dużymi oknami, znajdowało się
na parterze i było przeznaczone dla uczniów pierwszej klasy. Starsi
uczniowie musieli się zadowolić mniejszą salą lekcyjną na pierwszym
piętrze, zaopatrzoną jedynie w dwa otwory okienne. Na tej samej kon-
dygnacji mieszkał rektor szkoły i wykładający w niej nauczyciele. W ro-
ku 1558 budynek szkolny zmodernizowano i bardziej komfortowo,
jak na tamte czasy, wyposażono. Elewacje zewnętrzne, podobnie jak
stojące przed nim budy, zostały na nowo pomalowane. Na fasadzie
zamontowano zegar słoneczny, a wewnątrz klas umieszczono na ścia-
nach sentencje i przysłowia w różnych językach.
W pierwszej połowie XVII wieku szkoła weszła w okres swojej
świetności, głównie za sprawą rektora Heinricha Klosego, który objął
urząd w 1637 roku. W tym czasie przyjęto rekordową liczbę uczniów,
tak że w klasach umieszczonych na parterze, a odgrodzonych od sie-
bie jedynie cienkimi drewnianymi przepierzeniami niesięgającymi su-
fitu, uczyło się na raz aż dwustu wychowanków. Mimo tej prosperi-
ty, której skutkiem było podniesienie 29 stycznia 1643 roku placówki
do rangi gimnazjum, nadal nagląca była potrzeba budowy nowego
budynku szkolnego.
Oprócz ciasnoty doskwierał bowiem zarówno uczniom, jak i na-
uczycielom hałas dobiegający z ruchliwej jak na owe czasy ulicy. Dzię-
ki fundacjom przedstawiciela bogatego wrocławskiego rodu kupiec-
kiego, radnego i prezesa szkoły Johanna Kretschmera, za kadencji rek-
tora Gottfrieda Küpfendera postawiono nowy, wspaniały budynek
szkolny, zaprojektowany przez znanego wrocławskiego architekta do-
by baroku Christopha Hacknera (1663-1741). Nowy gmach, którego
budowa trwała od 1708 do 1710 roku, stanął na miejscu tzw. starego
domu jałmużników, tym razem po południowej stronie kościoła
św. Marii Magdaleny Uroczysta inauguracja nowej siedziby gimna-
zjum nastąpiła 26 czerwca 1710 roku.
Okrasiły ją liczne prezentacje muzyczne, wokalne i instrumental-
ne, oraz przemówienia, w których podnoszono zasługi przewodni-
czącego i dobrodzieja szkoły Johanna Kretschmera. Nad bogato de-
korowanym barokowym portalem wejściowym umieszczono jego czte-
ropolowy herb (w 1607 roku rodzina Kretschmerów otrzymała tytuł
szlachecki). Pod znajdującym się tam również godłem Wrocławia zo-
stała wyryta w czarnym marmurze i pokryta pozłotą łacińska in-
skrypcja fundacyjna, przetłumaczona przez Karla Adolpha Menzla
i przytoczona w jego Topographische Chronik von Breslau: „Ku chwale
Bożej szkoła kościoła i państwa, z polecenia wrocławskiego Senatu
i dzięki trosce przewodniczącego pobliskiego kościoła, dla bojaźni Bo-
żej, dla krzewienia wiedzy i ozdoby miasta, założona w roku Pań-
skim 1710"1. Z okazji tych uroczystości Johann Kretschmer sfinanso-
wał wybicie specjalnej pamiątkowej monety z umieszczonym na awer-
sie wizerunkiem nowej szkoły. Egzemplarze odbite w srebrze otrzy-
mali prymusi szkoły oraz wszyscy członkowie szkolnych i miejskich
władz. Pozostali uczniowie zostali uhonorowani monetami odbitymi
w angielskiej cynie.
Nowy trójkondygnacyjny gmach szkolny, nakryty wysokim, dwu-
spadowym dachem z lukamami, mieścił mieszkanie rektora i dwóch
profesorów oraz przestronne sale lekcyjne.
Na miedziorycie Johanna Matthiasa Steudlina siedziba gimna-
zjum została ukazana na dalszym planie, frontalnie, z wysokości
pierwszego piętra. Widoczna jest tutaj długa fasada z siedemnasto-
ma osiami skromnie obramowanych okien. Przedstawienie to opa-
trzono łacińskim i niemieckim tekstem informującym o najważniej-
szych do 1736 roku wydarzeniach w dziejach szkoły: jej początkach
w roku 1267, odnowieniu budynku w 1525, podniesieniu do rangi
gimnazjum w 1643 i przeniesieniu do nowej siedziby w roku 1710.
W roku 1776 Gimnazjum św. Marii Magdaleny przekształcono
w gimnazjum realne, a w roku 1810 z powrotem w klasyczne. W la-
tach 1867-1869 dotychczasowy budynek zastąpiono nowym, dużo
większym, zbudowanym w tym samym miejscu według projektu
wrocławskiego radcy budowlanego Carla Johanna Christiana Zim-
mermanna (1831-1911). Jako nowe Gimnazjum Marii Magdaleny
(Maria-Magdalena-Schule - Städtische Oberschule für Jungen) dla
chłopców zaistniało w 1929 roku w nowym budynku przy dzisiej-
szej ulicy Parkowej (Parkstrasse 18-26) obok parku Szczytnickiego.
Obecnie mieści się w nim II Liceum Ogólnokształcące. Dawny budy-
nek szkoły przy kościele św. Marii Magdaleny, do czasów II wojny
światowej służący Zawodowej Szkole Handlowej, został w 1945 ro-
ku zniszczony i rozebrany.
Już w średniowieczu przy kościele św. Marii Magdaleny znajdo-
wał się bogaty księgozbiór, uzupełniony po 1523 roku przez pierw-
szego wrocławskiego pastora i kolekcjonera Johannesa Hessa
(1490-1547). Idąc za jego przykładem, wrocławscy nauczyciele, du-
chowni, a także mieszczanie ofiarowywali bibliotece swoje książkowe
zasoby. W roku 1601 powstał pierwszy, niestety, niekompletny inwen-
tarz zgromadzonych w niej książek.
W roku 1644 David Tscheming (Tschemig lub Tschemich, około
1610/1615-1691), przedstawiciel znanej rodziny grafików, o którym
będzie jeszcze później mowa, sporządził miedzioryt (w kolekq'i
grafiki Muzeum Narodowego we Wrocławiu znajduje się odbitka -
nr inw. VÜ-876/16 - wykonana w 1954 roku przez Jana Kuglina
144