DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.27560#0148
Magdalena Karnicka
Przedstawienia na siedemnasto- i osiemnastowiecznych
monetach i medalach nagrodowych szkół wrocławskich
W 1617 roku wybito we Wrodawiu pierwsze medale nagrodo-
we dla uczniów ewangelickiego gimnazjum przy kościele św. Elżbie-
ty1 - od tego czasu srebrne monety i medale nagrodowe były bite
przez cały XVII i XVIII wiek zarówno dla gimnazjum elżbietańskie-
go, jak i dla szkoły ewangelickiej utworzonej przy kościele św. Ma-
rii Magdaleny. Ich istnienie usankcjonowała ponadto w 1643 roku ra-
da miejska Wrodawia, która wraz z zarządzeniem przekształcającym
ewangelicką szkołę przy kościele św. Marii Magdaleny w gimnazjum
i zrównującym ją z powołanym wcześniej gimnazjum przy kościele
św. Elżbiety nakazała nagradzanie raz w roku ćwiczeń krasomów-
czych w obu placówkach srebrnymi monetami talarowymi i półtala-
rowymi2. Ze względu na rodzaj przedstawień numizmaty te można
podzielić na kilka grup.
Pierwszą grupę „otwierają" wspomniane medale z 1617 roku, któ-
re uczniowie otrzymywali po egzaminie jesiennym3. Na ich awersie
znajdował się, w wieńcu laurowym umieszczonym w otoku, pięcio-
polowy herb Wrodawia z hełmem z koroną i labrami oraz półposta-
cią między dwiema chorągwiami w klejnocie. Na rewersie, także
w wieńcu laurowym umieszczonym w otoku, pod liściem akantu mię-
dzy dwiema wolutami wybito napis: VIRTVS/ LAVDATA/ VIRES-
CIT/ 1617 (cnota pochwalona zaczyna się zielenić).
Podobnie wyglądały monety nagrodowe, które od roku 1617 otrzy-
mywali uczniowie niższego typu szkół1. Na ich awersie znajdował
się, w wieńcu laurowym, pięciopolowy herb Wrocławia w tarczy uję-
tej w woluty z liści akantu, a na rewersie, także w wieńcu, napis:
GLORIA/ CALCAR/ HABET./ 1617 (chwała ma bodziec).
Na awersie innego medalu5 powstałego w pierwszej połowie
XVII wieku także znajdowała się tarcza z pięciopolowym herbem
Wrodawia ujęta w ornament zawijany, liście akantu i woluty. Dooko-
ła niej, w otoku, umieszczono słowa: PRÆMIVM.S.P.Q.VRATISLA-
VIENS [rozetka] (nagroda Senatu i ludu Wrodawia), na rewersie wy-
bito zaś napis: LAVDEM,/ QVI BENE/ COEPIT,/ HABET, (otrzymu-
je pochwałę ten, który dobrze zaczął), • ' ty w górze i w dole w sty-
lizowany motyw z liści akantu.
Bardziej rozbudowane przedstawienia znajdowały się na powsta-
łych w 1645 roku1' medalach nagrodowych autorstwa Hansa Riegera
(1580-1653). Na ich awersie znajdował się pięciopolowy herb Wroda-
wia z hełmem z koroną i labrami oraz półpostacią między dwiema
chorągwiami, a w labrach wybito sygnaturę medaliera: H - R. Wokół
herbu miasta umieszczono cztery tarcze z herbami, przedzielone po-
wtarzającym się motywem złożonym z główki aniołka między dwie-
ma chmurkami. Były to prawdopodobnie herby członków rady mia-
sta, którzy w różnym czasie sprawowali nadzór nad szkołami miej-
skimi (od góry)7: Rudolpha von Johna8, Johanna Haunolda9, prawdo-
podobnie Nicolausa Herbsta10, Ernsta Pförtnern11. Na rewersie znajdo-
wał się wieniec z gałązek laurowych połączonych rozetkami i cztere-
ma tarczami herbowymi innych senatorów związanych ze szkolnic-
twem miejskim (od góry): Heinricha von Reichela12, Caspra Kretsch-
mera13, Veita Rötela14, Stanislausa Rohna15. Pośrodku, między dwoma
stylizowanymi motywami wolutowymi w górze i w dole, widniał na-
pis: PRÆMIA/ BRESLÆI.CAPTANS/ CÆLATA.SENATVS/ EXUL-
TANS.SCHOLW CAS.QVÆRE.IV=/ VENTA.VIAS. (Senat Wroda-
wia, pozyskując ryte nagrody, raduje się, że młodzież podąża szkol-
nymi drogami), a przy dolnym motywie zdobniczym sygnatura me-
daliera: HR.
Schemat opisanych wyżej nagród wyglądał więc następująco -
na awersie znajdował się herb identyfikujący miasto, na rewersie zaś
„uczona" sentenqa.
Kolejną grupę nagród szkolnych tworzą medale i monety, na któ-
rych pojawiły się przedstawienia symboliczne i alegoryczne.
Najwcześniejsze z nich powstały już w pierwszej połowie
XVII wieku. Na awersie tych medali nagrodowych16, tak jak w numi-
zmatach z poprzedniej grupy, znajdował się, w tarczy z ornamentem
zawijanym, pięciopolowy herb Wrocławia z hełmem z koroną i labra-
mi oraz półpostacią między dwiema chorągwiami. W otoku umiesz-
czono napis: PRÆMTVM.DILIGENTIÆ PRO.SCHOLIS.S.P.Q.VRA-
TISL. (nagroda pilności dla szkół rady i ludu Wrocławia)17. Na rewer-
sie pokazano drzewo palmowe z dwoma ciężarkami zawieszonymi
po bokach oraz z krzyżem o ramionach zakończonych w formie rom-
bu, umieszczonym w dole drzewa. W tle, w dolnej części medalu,
ukazano panoramę Wrocławia, a w otoku po bokach i w dole napis:
NESCIT.SVCCVMBERE.VIRTVS. (cnota nie może się poddawać).
Sentencja ta była uzupełnieniem obrazu palmy - symbolu cnoty - ugi-
nającej się pod ciężarem18 i sugerowała, że uczniowie powinni tak jak
palma rozwijać się, pokonując trudności19.
Prawdopodobnie około połowy XVII wieku20 były bite medale na-
grodowe o wartości talarów i półtalarów, autorstwa Hansa Riegera21.
Na ich awersie przedstawiono panoramę Wrocławia z umieszczonym
nad nią pięciopolowym herbem miasta trzymanym przez dwa anioł-
ki - po prawej z gałązką lamową, po lewej z gałązką palmową. Pod
panoramą znajdował się napis: ITA PUBLICOS SCHOLARUM./
ACTUS SENAT.VRATISL./ DECORABAT, (w ten sposób zarządzenie
rady Wrocławia uczciło szkoły publiczne), a niżej, po bokach wicio-
wego ozdobnika, sygnatura medaliera: H - R. Na rewersie ukazano
stojącą na wprost na kuli umieszczonej na postumencie uskrzydloną
nagą Famę z przepaską na biodrach, dmącą w trąbę i trzymającą w le-
wej ręce otwartą książkę - symbol nauki. Wzdłuż bocznych i górnej
krawędzi rewersu wybito napis: VIRTVTE ET STUDIO CELEBRA-
TUR FAMA PER ORBEM (sława o cnocie i nauce jest uroczyście ogła-
szana po świecie). Na postumencie ryto datę wręczania medali22.
Hans Rieger był także autorem innych medali nagrodowych o ta-
kim samym awersie jak omówione23. Na ich rewersie na wielobocz-
138
Przedstawienia na siedemnasto- i osiemnastowiecznych
monetach i medalach nagrodowych szkół wrocławskich
W 1617 roku wybito we Wrodawiu pierwsze medale nagrodo-
we dla uczniów ewangelickiego gimnazjum przy kościele św. Elżbie-
ty1 - od tego czasu srebrne monety i medale nagrodowe były bite
przez cały XVII i XVIII wiek zarówno dla gimnazjum elżbietańskie-
go, jak i dla szkoły ewangelickiej utworzonej przy kościele św. Ma-
rii Magdaleny. Ich istnienie usankcjonowała ponadto w 1643 roku ra-
da miejska Wrodawia, która wraz z zarządzeniem przekształcającym
ewangelicką szkołę przy kościele św. Marii Magdaleny w gimnazjum
i zrównującym ją z powołanym wcześniej gimnazjum przy kościele
św. Elżbiety nakazała nagradzanie raz w roku ćwiczeń krasomów-
czych w obu placówkach srebrnymi monetami talarowymi i półtala-
rowymi2. Ze względu na rodzaj przedstawień numizmaty te można
podzielić na kilka grup.
Pierwszą grupę „otwierają" wspomniane medale z 1617 roku, któ-
re uczniowie otrzymywali po egzaminie jesiennym3. Na ich awersie
znajdował się, w wieńcu laurowym umieszczonym w otoku, pięcio-
polowy herb Wrodawia z hełmem z koroną i labrami oraz półposta-
cią między dwiema chorągwiami w klejnocie. Na rewersie, także
w wieńcu laurowym umieszczonym w otoku, pod liściem akantu mię-
dzy dwiema wolutami wybito napis: VIRTVS/ LAVDATA/ VIRES-
CIT/ 1617 (cnota pochwalona zaczyna się zielenić).
Podobnie wyglądały monety nagrodowe, które od roku 1617 otrzy-
mywali uczniowie niższego typu szkół1. Na ich awersie znajdował
się, w wieńcu laurowym, pięciopolowy herb Wrocławia w tarczy uję-
tej w woluty z liści akantu, a na rewersie, także w wieńcu, napis:
GLORIA/ CALCAR/ HABET./ 1617 (chwała ma bodziec).
Na awersie innego medalu5 powstałego w pierwszej połowie
XVII wieku także znajdowała się tarcza z pięciopolowym herbem
Wrodawia ujęta w ornament zawijany, liście akantu i woluty. Dooko-
ła niej, w otoku, umieszczono słowa: PRÆMIVM.S.P.Q.VRATISLA-
VIENS [rozetka] (nagroda Senatu i ludu Wrodawia), na rewersie wy-
bito zaś napis: LAVDEM,/ QVI BENE/ COEPIT,/ HABET, (otrzymu-
je pochwałę ten, który dobrze zaczął), • ' ty w górze i w dole w sty-
lizowany motyw z liści akantu.
Bardziej rozbudowane przedstawienia znajdowały się na powsta-
łych w 1645 roku1' medalach nagrodowych autorstwa Hansa Riegera
(1580-1653). Na ich awersie znajdował się pięciopolowy herb Wroda-
wia z hełmem z koroną i labrami oraz półpostacią między dwiema
chorągwiami, a w labrach wybito sygnaturę medaliera: H - R. Wokół
herbu miasta umieszczono cztery tarcze z herbami, przedzielone po-
wtarzającym się motywem złożonym z główki aniołka między dwie-
ma chmurkami. Były to prawdopodobnie herby członków rady mia-
sta, którzy w różnym czasie sprawowali nadzór nad szkołami miej-
skimi (od góry)7: Rudolpha von Johna8, Johanna Haunolda9, prawdo-
podobnie Nicolausa Herbsta10, Ernsta Pförtnern11. Na rewersie znajdo-
wał się wieniec z gałązek laurowych połączonych rozetkami i cztere-
ma tarczami herbowymi innych senatorów związanych ze szkolnic-
twem miejskim (od góry): Heinricha von Reichela12, Caspra Kretsch-
mera13, Veita Rötela14, Stanislausa Rohna15. Pośrodku, między dwoma
stylizowanymi motywami wolutowymi w górze i w dole, widniał na-
pis: PRÆMIA/ BRESLÆI.CAPTANS/ CÆLATA.SENATVS/ EXUL-
TANS.SCHOLW CAS.QVÆRE.IV=/ VENTA.VIAS. (Senat Wroda-
wia, pozyskując ryte nagrody, raduje się, że młodzież podąża szkol-
nymi drogami), a przy dolnym motywie zdobniczym sygnatura me-
daliera: HR.
Schemat opisanych wyżej nagród wyglądał więc następująco -
na awersie znajdował się herb identyfikujący miasto, na rewersie zaś
„uczona" sentenqa.
Kolejną grupę nagród szkolnych tworzą medale i monety, na któ-
rych pojawiły się przedstawienia symboliczne i alegoryczne.
Najwcześniejsze z nich powstały już w pierwszej połowie
XVII wieku. Na awersie tych medali nagrodowych16, tak jak w numi-
zmatach z poprzedniej grupy, znajdował się, w tarczy z ornamentem
zawijanym, pięciopolowy herb Wrocławia z hełmem z koroną i labra-
mi oraz półpostacią między dwiema chorągwiami. W otoku umiesz-
czono napis: PRÆMTVM.DILIGENTIÆ PRO.SCHOLIS.S.P.Q.VRA-
TISL. (nagroda pilności dla szkół rady i ludu Wrocławia)17. Na rewer-
sie pokazano drzewo palmowe z dwoma ciężarkami zawieszonymi
po bokach oraz z krzyżem o ramionach zakończonych w formie rom-
bu, umieszczonym w dole drzewa. W tle, w dolnej części medalu,
ukazano panoramę Wrocławia, a w otoku po bokach i w dole napis:
NESCIT.SVCCVMBERE.VIRTVS. (cnota nie może się poddawać).
Sentencja ta była uzupełnieniem obrazu palmy - symbolu cnoty - ugi-
nającej się pod ciężarem18 i sugerowała, że uczniowie powinni tak jak
palma rozwijać się, pokonując trudności19.
Prawdopodobnie około połowy XVII wieku20 były bite medale na-
grodowe o wartości talarów i półtalarów, autorstwa Hansa Riegera21.
Na ich awersie przedstawiono panoramę Wrocławia z umieszczonym
nad nią pięciopolowym herbem miasta trzymanym przez dwa anioł-
ki - po prawej z gałązką lamową, po lewej z gałązką palmową. Pod
panoramą znajdował się napis: ITA PUBLICOS SCHOLARUM./
ACTUS SENAT.VRATISL./ DECORABAT, (w ten sposób zarządzenie
rady Wrocławia uczciło szkoły publiczne), a niżej, po bokach wicio-
wego ozdobnika, sygnatura medaliera: H - R. Na rewersie ukazano
stojącą na wprost na kuli umieszczonej na postumencie uskrzydloną
nagą Famę z przepaską na biodrach, dmącą w trąbę i trzymającą w le-
wej ręce otwartą książkę - symbol nauki. Wzdłuż bocznych i górnej
krawędzi rewersu wybito napis: VIRTVTE ET STUDIO CELEBRA-
TUR FAMA PER ORBEM (sława o cnocie i nauce jest uroczyście ogła-
szana po świecie). Na postumencie ryto datę wręczania medali22.
Hans Rieger był także autorem innych medali nagrodowych o ta-
kim samym awersie jak omówione23. Na ich rewersie na wielobocz-
138