DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.27560#0223
Agnieszka Gryglewska
Symbolika dekoracji budynków wrocławskich szkół około 1900 roku
„Artystyczne wychowanie dzieci" (Kunsterziehung) -
nurt niemieckiej pedagogiki i jego wpływ na dekorację
budynków szkolnych około 1900 roku
W drugiej połowie XIX wieku rozwinął się w Anglii ruch odno-
wy rękodzieła artystycznego. Idee głoszone wówczas przez Johna
Ruskina zostały ożywione w ostatnim dwudziestoleciu XIX stulecia
dzięki działalności m.in. Williama Morrisa i Waltera Crane'a. Z Anglii
przeniknęły one do Francji i Ameryki, a później do Niemiec, gdzie
jednym z przejawów mchu przed rokiem 1900 było wspieranie arty-
stycznego wychowania dzieci, „by sztuka i radość ze sztuki nie były
przywilejem wybranych"1. Miało być ono realizowane nie tylko za
sprawą reformy programów nauczania, lecz również przez obcowa-
nie uczniów ze sztuką w gmachu szkoły2. Do dekorowania wnętrz
szkół zachęcano na początku XX wieku w codziennej i fachowej pra-
sie, podkreślając społeczne znaczenie sztuki. „Przenikanie życia i kul-
tury nadaje życiu treść, zapewnia pomyślność i piękno", tam bowiem,
„gdzie wkracza sztuka, tam rozsiewa szczęście i światło słońca, [...] przy-
nosi radość i pomyślność pod strzechę biednego i do pałacu bogate-
go, godzi przeciwieństwa, zbliża ludzi i łagodzi wielkie socjalne wal-
ki" - pisano w „Breslauer Gemeinde-Blatt" w 1903 roku3.
Dekoracje malarskie i rzeźbiarskie zdobiące gmachy niemieckich
szkół na początku XX wieku, wykonane na wysokim poziomie arty-
stycznym, miały rozbudzać w dziecku poczucie piękna i fantazję, zro-
zumienie dla sztuki i natury4. W ten sposób realizowano postulaty
Alfreda Lichtwarka i innych twórców ruchu ochrony środowiska kul-
turowego (Heimatschutzbewegung), propagujących od 1896 roku no-
wy nurt pedagogiki - „artystyczne wychowanie dzieci" (Kunsterzie-
hung)5. Najbardziej aktywnie wspierali tę ideę w swoich publikacjach:
Conrad Lange z Tybingi, Wilhelm Spohr z Berlina i Ferdinand
Avenarius z Drezna. Największy sukces odniósł Alfred Lichtwark,
inicjując w Hamburgu w 1896 roku powstanie zrzeszenia nauczycie-
li na rzecz artystycznego kształcenia (Lehrervereinigung zur Pflege
der künstlerischen Bildung), które rok później zorganizowało wysta-
wę na temat dekoracji ściennych w szkole. Wiosną 1901 roku w Ber-
linie otwarto podobną wystawę pod nazwą „Sztuka w życiu dziec-
ka" („Kunst im Leben des Kindes"), a we wrześniu tego roku w Dreź-
nie zorganizowano „Dzień artystycznego wychowania dziecka" („Kun-
sterziehungstag"), poświęcony omówieniu metod i kierunków dzia-
łania „w celu uczynienia sztuki dostępną dla narodu i wychowania
narodu w zrozumieniu dla sztuki". Postulowano m.in., aby „izba
szkolna nie przypominała więzienia, lecz wywierała na zmysłach
uczniów przyjemne artystyczne wrażenie" dzięki odpowiedniej tema-
tyce dekoraqi, takiej jak „rzeczy, którymi się dzieci w życiu posługu-
ją lub które odgrywają rolę w ich fantazji; życie w mieście i na wsi,
krajobraz rodzimy i obcy, historia, baśń, Biblia, pieśń ludowa i bajka,
świat zwierząt i roślin"6.
Pierwsze szkoły dekorowane zgodnie z teorią „artystycznego wy-
chowania dzieci" powstały około 1900 roku w Hamburgu, Frankfur-
cie, Bremie, Berlinie, Dreźnie, Lipsku, Chemnitz7, Monachium, a po-
za Niemcami - w Zurychu i Londynie8. Duży wpływ na ich archi-
tekturę miał wtedy budynek szkoły ludowej w Monachium-Schwa-
bing projektu Theodora Fischera z lat 1895-1898. Secesyjne dekoraqe
jego fasady - wykonane w tynku według kartonów malarza Ottona
Ubbelohde i przedstawiające zwierzęta - były „ilustrowaną książką
w dużej skali". Dekoraqe budynków niemieckich szkół około 1900 ro-
ku ukazywały świat dziecka w wieku szkolnym, opowiadały o szczę-
śliwym dzieciństwie, roli człowieka w społeczeństwie, historycznych
przemianach w sposobie nauczania. Obrazy przemawiały zrozumia-
łym dla dzieci językiem symboli, budziły ich zainteresowanie. Tema-
tyka dekoracji miała znaczenie moralizatorskie, wspierała edukację
i wychowanie, a zgodnie z postulatami Fedora Lindemanna opowia-
dała też o przeznaczeniu i przynależności budynków szkół9. Najbar-
dziej popularnym motywem zdobniczym stały się dekoracje roślin-
ne i zwierzęce. Przedstawienia zwierząt pozwalały ukazać w sposób
symboliczny cechy charakteru uczniów, ich zalety i przywary, na przy-
kład pracowitość, sumienność, próżność, gnuśność, nieposłuszeństwo.
Ślimak, żółw, mak na portalu znanej z publikacji szkoły przy Glo-
gauerstrasse w Berlinie (1898-1900), zaprojektowanej przez architek-
ta miasta Ludwiga Hoffmanna, to symbole powolności, lenistwa i sen-
ności, lisie głowy - pilności, pszczoły - mądrości i roztropności, a sło-
neczniki - szybkiego dorastania dzieci. Współpraca Hoffmanna z ta-
kimi rzeźbiarzami, jak Otto Lessing, Josef Rauch, Franz Naager, Georg
Wrba i Ignatius Taschner, wywodzącymi się głównie z monachijskie-
go środowiska artystycznego, zaowocowała przykładami szkół, któ-
rych surowość architektury i funkqi łagodziła budząca radość deko-
raqa rzeźbiarska10.
Dekoracje wrocławskich szkół około 1900 roku
Wpływ nowych teorii pedagogicznych na bogactwo dekoraqi
architektonicznej szkół można zauważyć we Wrocławiu już około
1900 roku11. Budowane wówczas pod kierunkiem architekta miasta
Richarda Plüddemanna, stylizowane na średniowieczne gmachy wro-
cławskich szkół ozdabiano dekoracją rzeźbiarską i malarską w duchu
Jugendstilu. Na elewacjach i we wnętrzach najbardziej okazałych obiek-
tów powstawały dekoraqe o motywach moralizatorsko-dydaktycz-
nych, godła i napisy informujące o przedmiotach wykładowych lub
specjalności szkoły.
Pierwszym szkolnym gmachem, o którego wystrój plastyczny
ze szczególną starannością zadbały władze Wrocławia, był budynek
szkoły ludowej im. Johanna Heinricha Pestalozziego (Pestalozzi-
schule) przy ulicy Nowowiejskiej 78-80 (dawna Michaelisstrasse 72-80),
oddany do użytku w 1900 roku. Budowla była zrealizowana pod kie-
runkiem Richarda Plüddemanna przez architektów Hermanna Froböse
i Heinricha Bleßa12. Dekoracje ścienne wnętrz zostały sfinansowane
ze środków państwowych - przez ministra wyznań religijnych.
Intencją władz miejskich i państwowych było stworzenie wzorca dla
205
Symbolika dekoracji budynków wrocławskich szkół około 1900 roku
„Artystyczne wychowanie dzieci" (Kunsterziehung) -
nurt niemieckiej pedagogiki i jego wpływ na dekorację
budynków szkolnych około 1900 roku
W drugiej połowie XIX wieku rozwinął się w Anglii ruch odno-
wy rękodzieła artystycznego. Idee głoszone wówczas przez Johna
Ruskina zostały ożywione w ostatnim dwudziestoleciu XIX stulecia
dzięki działalności m.in. Williama Morrisa i Waltera Crane'a. Z Anglii
przeniknęły one do Francji i Ameryki, a później do Niemiec, gdzie
jednym z przejawów mchu przed rokiem 1900 było wspieranie arty-
stycznego wychowania dzieci, „by sztuka i radość ze sztuki nie były
przywilejem wybranych"1. Miało być ono realizowane nie tylko za
sprawą reformy programów nauczania, lecz również przez obcowa-
nie uczniów ze sztuką w gmachu szkoły2. Do dekorowania wnętrz
szkół zachęcano na początku XX wieku w codziennej i fachowej pra-
sie, podkreślając społeczne znaczenie sztuki. „Przenikanie życia i kul-
tury nadaje życiu treść, zapewnia pomyślność i piękno", tam bowiem,
„gdzie wkracza sztuka, tam rozsiewa szczęście i światło słońca, [...] przy-
nosi radość i pomyślność pod strzechę biednego i do pałacu bogate-
go, godzi przeciwieństwa, zbliża ludzi i łagodzi wielkie socjalne wal-
ki" - pisano w „Breslauer Gemeinde-Blatt" w 1903 roku3.
Dekoracje malarskie i rzeźbiarskie zdobiące gmachy niemieckich
szkół na początku XX wieku, wykonane na wysokim poziomie arty-
stycznym, miały rozbudzać w dziecku poczucie piękna i fantazję, zro-
zumienie dla sztuki i natury4. W ten sposób realizowano postulaty
Alfreda Lichtwarka i innych twórców ruchu ochrony środowiska kul-
turowego (Heimatschutzbewegung), propagujących od 1896 roku no-
wy nurt pedagogiki - „artystyczne wychowanie dzieci" (Kunsterzie-
hung)5. Najbardziej aktywnie wspierali tę ideę w swoich publikacjach:
Conrad Lange z Tybingi, Wilhelm Spohr z Berlina i Ferdinand
Avenarius z Drezna. Największy sukces odniósł Alfred Lichtwark,
inicjując w Hamburgu w 1896 roku powstanie zrzeszenia nauczycie-
li na rzecz artystycznego kształcenia (Lehrervereinigung zur Pflege
der künstlerischen Bildung), które rok później zorganizowało wysta-
wę na temat dekoracji ściennych w szkole. Wiosną 1901 roku w Ber-
linie otwarto podobną wystawę pod nazwą „Sztuka w życiu dziec-
ka" („Kunst im Leben des Kindes"), a we wrześniu tego roku w Dreź-
nie zorganizowano „Dzień artystycznego wychowania dziecka" („Kun-
sterziehungstag"), poświęcony omówieniu metod i kierunków dzia-
łania „w celu uczynienia sztuki dostępną dla narodu i wychowania
narodu w zrozumieniu dla sztuki". Postulowano m.in., aby „izba
szkolna nie przypominała więzienia, lecz wywierała na zmysłach
uczniów przyjemne artystyczne wrażenie" dzięki odpowiedniej tema-
tyce dekoraqi, takiej jak „rzeczy, którymi się dzieci w życiu posługu-
ją lub które odgrywają rolę w ich fantazji; życie w mieście i na wsi,
krajobraz rodzimy i obcy, historia, baśń, Biblia, pieśń ludowa i bajka,
świat zwierząt i roślin"6.
Pierwsze szkoły dekorowane zgodnie z teorią „artystycznego wy-
chowania dzieci" powstały około 1900 roku w Hamburgu, Frankfur-
cie, Bremie, Berlinie, Dreźnie, Lipsku, Chemnitz7, Monachium, a po-
za Niemcami - w Zurychu i Londynie8. Duży wpływ na ich archi-
tekturę miał wtedy budynek szkoły ludowej w Monachium-Schwa-
bing projektu Theodora Fischera z lat 1895-1898. Secesyjne dekoraqe
jego fasady - wykonane w tynku według kartonów malarza Ottona
Ubbelohde i przedstawiające zwierzęta - były „ilustrowaną książką
w dużej skali". Dekoraqe budynków niemieckich szkół około 1900 ro-
ku ukazywały świat dziecka w wieku szkolnym, opowiadały o szczę-
śliwym dzieciństwie, roli człowieka w społeczeństwie, historycznych
przemianach w sposobie nauczania. Obrazy przemawiały zrozumia-
łym dla dzieci językiem symboli, budziły ich zainteresowanie. Tema-
tyka dekoracji miała znaczenie moralizatorskie, wspierała edukację
i wychowanie, a zgodnie z postulatami Fedora Lindemanna opowia-
dała też o przeznaczeniu i przynależności budynków szkół9. Najbar-
dziej popularnym motywem zdobniczym stały się dekoracje roślin-
ne i zwierzęce. Przedstawienia zwierząt pozwalały ukazać w sposób
symboliczny cechy charakteru uczniów, ich zalety i przywary, na przy-
kład pracowitość, sumienność, próżność, gnuśność, nieposłuszeństwo.
Ślimak, żółw, mak na portalu znanej z publikacji szkoły przy Glo-
gauerstrasse w Berlinie (1898-1900), zaprojektowanej przez architek-
ta miasta Ludwiga Hoffmanna, to symbole powolności, lenistwa i sen-
ności, lisie głowy - pilności, pszczoły - mądrości i roztropności, a sło-
neczniki - szybkiego dorastania dzieci. Współpraca Hoffmanna z ta-
kimi rzeźbiarzami, jak Otto Lessing, Josef Rauch, Franz Naager, Georg
Wrba i Ignatius Taschner, wywodzącymi się głównie z monachijskie-
go środowiska artystycznego, zaowocowała przykładami szkół, któ-
rych surowość architektury i funkqi łagodziła budząca radość deko-
raqa rzeźbiarska10.
Dekoracje wrocławskich szkół około 1900 roku
Wpływ nowych teorii pedagogicznych na bogactwo dekoraqi
architektonicznej szkół można zauważyć we Wrocławiu już około
1900 roku11. Budowane wówczas pod kierunkiem architekta miasta
Richarda Plüddemanna, stylizowane na średniowieczne gmachy wro-
cławskich szkół ozdabiano dekoracją rzeźbiarską i malarską w duchu
Jugendstilu. Na elewacjach i we wnętrzach najbardziej okazałych obiek-
tów powstawały dekoraqe o motywach moralizatorsko-dydaktycz-
nych, godła i napisy informujące o przedmiotach wykładowych lub
specjalności szkoły.
Pierwszym szkolnym gmachem, o którego wystrój plastyczny
ze szczególną starannością zadbały władze Wrocławia, był budynek
szkoły ludowej im. Johanna Heinricha Pestalozziego (Pestalozzi-
schule) przy ulicy Nowowiejskiej 78-80 (dawna Michaelisstrasse 72-80),
oddany do użytku w 1900 roku. Budowla była zrealizowana pod kie-
runkiem Richarda Plüddemanna przez architektów Hermanna Froböse
i Heinricha Bleßa12. Dekoracje ścienne wnętrz zostały sfinansowane
ze środków państwowych - przez ministra wyznań religijnych.
Intencją władz miejskich i państwowych było stworzenie wzorca dla
205