DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.27560#0239
Beate Störtkuhl
Budownictwo szkolne we Wrocławiu w latach 1918-1933
Odrębne potraktowanie w niniejszym tomie okresu między ro-
kiem 1918 a 1933 można uzasadnić historycznymi cezurami końca
I wojny światowej i dojściem do władzy narodowych socjalistów, któ-
re miały istotny wpływ na szkolnictwo i rozwój związanej z nim ar-
chitektury.
Z początkiem Republiki Weimarskiej landy niemieckie porozu-
miały się co do konieczności szerokiej reformy szkolnictwa. Wiele idei
tzw. pedagogiki reformy z przełomu XIX i XX wieku dopiero teraz
udało się zrealizować na szeroką skalę1. System pruski przewidywał
czteroletnie kształcenie podstawowe, po którym następowała szkoła
ludowa ze świadectwem po ósmej klasie lub szkoła o wyższym po-
ziomie - średnia bądź realna, kończąca się na dziesiątej klasie, albo
szkoła typu gimnazjalnego (gimnazjum, wyższa szkoła realna, nie-
miecka szkoła średnia) z maturą po trzynastej klasie. Wraz z reformą
system stał się bardziej elastyczny, na przykład po dziesiątej klasie
szkoły realnej można było przejść do gimnazjum. Pod hasłem „szko-
ły ujednoliconej" zamierzano zapewnić dostęp do edukacji wszystkim
warstwom społecznym1. W Prusach koedukacja dziewcząt i chłopców
objęła również szkoły ludowe3.
Na architekturę budynków szkolnych oddziaływały przede wszyst-
kim innowacje i zmiany w szkolnictwie, min. odejście od ścisłego na-
uczania typu wykładowego, wprowadzenie pracy w grupach, urzą-
dzenie pomieszczeń do zajęć przedmiotowych (szczególnie w naukach
przyrodniczych) oraz wzrost znaczenia zajęć sportowych i lekcji na
wolnym powietrzu4. Reformy pedagogiczne i idee Neues Bauen lat
dwudziestych uzupełniały się wzajemnie5. Oba nurty zostały stłumio-
ne w faszystowskich Niemczech, tak że rok 1933 stanowi cezurę rów-
nież dla budownictwa szkolnego.
We Wrocławiu w latach 1918-1933 powstało niewiele budynków
szkolnych większych rozmiarów6. Przyczyną była z jednej strony
trudna sytuacja gospodarcza, z drugiej zaś - intensywna działalność
w budownictwie szkolnym od końca XIX wieku aż do wybuchu I woj-
ny światowej, która w dużej mierze zaspokoiła zapotrzebowanie na
obiekty oświatowe w obrębie miasta i w dzielnicach powstałych w okre-
sie grynderskim, nawet jeśli podczas wojny zmieniono funkcję części
tych budynków i z tego powodu musiały być one później zmoderni-
zowane7. Główny akcent w budownictwie okresu Republiki Weimar-
skiej położono na nowych terenach - Przedmieściu Południowym
(Krzyki), na osiedlach Popowice i Sępolno oraz na dawnych obsza-
rach wiejskich włączonych do miasta w 1928 roku. W wypadku no-
wego budownictwa realizowano w większości ośmioklasowe szkoły
ludowe, zbudowano ponadto nową siedzibę Gimnazjum św. Marii
Magdaleny i szkołę zawodową dla dziewcząt. Szkoła ludowa przy
ulicy Wejherowskiej (Kniestrasse) i szkoła zawodowa dla chłopców,
które znalazły się w planach w 1929 roku8, nie zostały zrealizowane.
Wszystkie wymienione szkoły powstały pod egidą miasta5 - nawet
jeśli rozpisywano konkursy, to planowanie wzniesionych budynków
leżało wyłącznie w gestii Miejskiego Urzędu Budowlanego.
Miejska szkoła ludowa
przy ulicy Januszowickiej (Kleinburgstrasse),
obecnie Szkoła Podstawowa nr 47
Jako pierwszy budynek szkolny po zakończeniu wojny wzniesio-
no w latach 1925-1926 tzw. szkołę Gaudiga przy ówczesnej Kleinburg-
strasse. Położona w sąsiedztwie parku Południowego, obsługiwała re-
jon willowy Wrocławia - Przedmieście Południowe. Powstała w miej-
scu wcześniejszego budynku szkolnego, istniejącego już w 1898 roku,
i powiększonego w kwietniu 1921 roku o cztery klasy. Ponieważ roz-
budowa starej szkoły nie rozwiązała problemu kształcenia dzieci z tej
rozwijającej się szybko części miasta, konieczna stała się budowa no-
wego obiektu’“. Za Miejski Urząd Budowlany jako inwestor podpisał
się na planach Max Schirmer, rozpoczynający wówczas karierę miej-
skiego radcy budowlanego; przypuszczalnie był on także odpowie-
dzialny za projekt.
Zewnętrzna forma szkoły Gaudiga hołduje jeszcze tradycji bu-
dowlanej sprzed I wojny światowej, która wprawdzie przezwycięży-
ła już typowy dla schyłku XIX wieku koszarowy sposób budowania,
ale przy projektowaniu budynków szkolnych na pierwszy plan wy-
suwała aspekty reprezentacyjne. Otynkowana elewacja od strony uli-
cy została podzielona symetrycznie przez centralny ryzalit, położone
pośrodku wejście podniesiono o kilka stopni w stosunku do poziomu
ulicy i uwypuklono rodzajem portyku z doryckimi kolumnami. Układ
ten zmieniono po II wojnie światowej, aby uzyskać nowe pomiesz-
czenia w budynku, który nadal pełni funkcję placówki oświatowej.
Od strony dziedzińca (gdzie dziś znajduje się wejście do szkoły)
ambicje reprezentacyjne zostały zredukowane - zachowano symetrycz-
ny podział, jednak brak jest architektonicznych przejawów dostojeń-
stwa. Poza tym fasada ta, kryjąca wszystkie sale lekcyjne, ma znacz-
nie więcej okien, tak że gwarantuje dobre oświetlenie pomieszczeń.
Budynek otrzymał wyraźnie zaznaczoną suterenę, w której obok piw-
nic i kotłowni znajdowała się łaźnia dla uczniów oraz przebieralnia.
Wchodzący docierał najpierw do holu, z którego schody po obu stro-
nach prowadziły do korytarza „parteru". Pozostałe dwie kondygna-
cje były osiągalne przez dwie klatki schodowe rozmieszczone po dwóch
stronach ryzalitu centralnego. Pierwotnie trzy czwarte budynku słu-
żyło celom edukacyjnym, część południowa mieściła dwa mieszkania
woźnych. Pomieszczenia klasowe znajdowały się, jak już powiedzia-
no, od strony dziedzińca. Ich orientacja zachodnia chroniła w lecie od
zbyt mocnego promieniowania słonecznego, poza tym unikano zakłó-
ceń wywoływanych przez ruch uliczny. Korytarze znajdowały się od
strony ulicy. Na parterze i na pierwszym piętrze umieszczono po trzy
sale lekcyjne, w narożniku północno-wschodnim znajdowały się ma-
gazyny pomocy dydaktycznych i gabinet lekarski, względnie pokój
nauczycielski. Na drugim piętrze umieszczono cztery pomieszczenia
klasowe i pomieszczenie do nauczania prac ręcznych. W zmienionym
planie z listopada 1925 roku przebudowano poddasze, przewidziane
pierwotnie jako strych, na dwie sale lekcyjne, powiększono też odpo-
221
Budownictwo szkolne we Wrocławiu w latach 1918-1933
Odrębne potraktowanie w niniejszym tomie okresu między ro-
kiem 1918 a 1933 można uzasadnić historycznymi cezurami końca
I wojny światowej i dojściem do władzy narodowych socjalistów, któ-
re miały istotny wpływ na szkolnictwo i rozwój związanej z nim ar-
chitektury.
Z początkiem Republiki Weimarskiej landy niemieckie porozu-
miały się co do konieczności szerokiej reformy szkolnictwa. Wiele idei
tzw. pedagogiki reformy z przełomu XIX i XX wieku dopiero teraz
udało się zrealizować na szeroką skalę1. System pruski przewidywał
czteroletnie kształcenie podstawowe, po którym następowała szkoła
ludowa ze świadectwem po ósmej klasie lub szkoła o wyższym po-
ziomie - średnia bądź realna, kończąca się na dziesiątej klasie, albo
szkoła typu gimnazjalnego (gimnazjum, wyższa szkoła realna, nie-
miecka szkoła średnia) z maturą po trzynastej klasie. Wraz z reformą
system stał się bardziej elastyczny, na przykład po dziesiątej klasie
szkoły realnej można było przejść do gimnazjum. Pod hasłem „szko-
ły ujednoliconej" zamierzano zapewnić dostęp do edukacji wszystkim
warstwom społecznym1. W Prusach koedukacja dziewcząt i chłopców
objęła również szkoły ludowe3.
Na architekturę budynków szkolnych oddziaływały przede wszyst-
kim innowacje i zmiany w szkolnictwie, min. odejście od ścisłego na-
uczania typu wykładowego, wprowadzenie pracy w grupach, urzą-
dzenie pomieszczeń do zajęć przedmiotowych (szczególnie w naukach
przyrodniczych) oraz wzrost znaczenia zajęć sportowych i lekcji na
wolnym powietrzu4. Reformy pedagogiczne i idee Neues Bauen lat
dwudziestych uzupełniały się wzajemnie5. Oba nurty zostały stłumio-
ne w faszystowskich Niemczech, tak że rok 1933 stanowi cezurę rów-
nież dla budownictwa szkolnego.
We Wrocławiu w latach 1918-1933 powstało niewiele budynków
szkolnych większych rozmiarów6. Przyczyną była z jednej strony
trudna sytuacja gospodarcza, z drugiej zaś - intensywna działalność
w budownictwie szkolnym od końca XIX wieku aż do wybuchu I woj-
ny światowej, która w dużej mierze zaspokoiła zapotrzebowanie na
obiekty oświatowe w obrębie miasta i w dzielnicach powstałych w okre-
sie grynderskim, nawet jeśli podczas wojny zmieniono funkcję części
tych budynków i z tego powodu musiały być one później zmoderni-
zowane7. Główny akcent w budownictwie okresu Republiki Weimar-
skiej położono na nowych terenach - Przedmieściu Południowym
(Krzyki), na osiedlach Popowice i Sępolno oraz na dawnych obsza-
rach wiejskich włączonych do miasta w 1928 roku. W wypadku no-
wego budownictwa realizowano w większości ośmioklasowe szkoły
ludowe, zbudowano ponadto nową siedzibę Gimnazjum św. Marii
Magdaleny i szkołę zawodową dla dziewcząt. Szkoła ludowa przy
ulicy Wejherowskiej (Kniestrasse) i szkoła zawodowa dla chłopców,
które znalazły się w planach w 1929 roku8, nie zostały zrealizowane.
Wszystkie wymienione szkoły powstały pod egidą miasta5 - nawet
jeśli rozpisywano konkursy, to planowanie wzniesionych budynków
leżało wyłącznie w gestii Miejskiego Urzędu Budowlanego.
Miejska szkoła ludowa
przy ulicy Januszowickiej (Kleinburgstrasse),
obecnie Szkoła Podstawowa nr 47
Jako pierwszy budynek szkolny po zakończeniu wojny wzniesio-
no w latach 1925-1926 tzw. szkołę Gaudiga przy ówczesnej Kleinburg-
strasse. Położona w sąsiedztwie parku Południowego, obsługiwała re-
jon willowy Wrocławia - Przedmieście Południowe. Powstała w miej-
scu wcześniejszego budynku szkolnego, istniejącego już w 1898 roku,
i powiększonego w kwietniu 1921 roku o cztery klasy. Ponieważ roz-
budowa starej szkoły nie rozwiązała problemu kształcenia dzieci z tej
rozwijającej się szybko części miasta, konieczna stała się budowa no-
wego obiektu’“. Za Miejski Urząd Budowlany jako inwestor podpisał
się na planach Max Schirmer, rozpoczynający wówczas karierę miej-
skiego radcy budowlanego; przypuszczalnie był on także odpowie-
dzialny za projekt.
Zewnętrzna forma szkoły Gaudiga hołduje jeszcze tradycji bu-
dowlanej sprzed I wojny światowej, która wprawdzie przezwycięży-
ła już typowy dla schyłku XIX wieku koszarowy sposób budowania,
ale przy projektowaniu budynków szkolnych na pierwszy plan wy-
suwała aspekty reprezentacyjne. Otynkowana elewacja od strony uli-
cy została podzielona symetrycznie przez centralny ryzalit, położone
pośrodku wejście podniesiono o kilka stopni w stosunku do poziomu
ulicy i uwypuklono rodzajem portyku z doryckimi kolumnami. Układ
ten zmieniono po II wojnie światowej, aby uzyskać nowe pomiesz-
czenia w budynku, który nadal pełni funkcję placówki oświatowej.
Od strony dziedzińca (gdzie dziś znajduje się wejście do szkoły)
ambicje reprezentacyjne zostały zredukowane - zachowano symetrycz-
ny podział, jednak brak jest architektonicznych przejawów dostojeń-
stwa. Poza tym fasada ta, kryjąca wszystkie sale lekcyjne, ma znacz-
nie więcej okien, tak że gwarantuje dobre oświetlenie pomieszczeń.
Budynek otrzymał wyraźnie zaznaczoną suterenę, w której obok piw-
nic i kotłowni znajdowała się łaźnia dla uczniów oraz przebieralnia.
Wchodzący docierał najpierw do holu, z którego schody po obu stro-
nach prowadziły do korytarza „parteru". Pozostałe dwie kondygna-
cje były osiągalne przez dwie klatki schodowe rozmieszczone po dwóch
stronach ryzalitu centralnego. Pierwotnie trzy czwarte budynku słu-
żyło celom edukacyjnym, część południowa mieściła dwa mieszkania
woźnych. Pomieszczenia klasowe znajdowały się, jak już powiedzia-
no, od strony dziedzińca. Ich orientacja zachodnia chroniła w lecie od
zbyt mocnego promieniowania słonecznego, poza tym unikano zakłó-
ceń wywoływanych przez ruch uliczny. Korytarze znajdowały się od
strony ulicy. Na parterze i na pierwszym piętrze umieszczono po trzy
sale lekcyjne, w narożniku północno-wschodnim znajdowały się ma-
gazyny pomocy dydaktycznych i gabinet lekarski, względnie pokój
nauczycielski. Na drugim piętrze umieszczono cztery pomieszczenia
klasowe i pomieszczenie do nauczania prac ręcznych. W zmienionym
planie z listopada 1925 roku przebudowano poddasze, przewidziane
pierwotnie jako strych, na dwie sale lekcyjne, powiększono też odpo-
221