DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.27560#0098
Teresa Kulak
Muzeum Szkolne (Schulmuseum) w latach 1891-1945
Środowisko nauczycieli wrocławskich szczyciło się posiadaniem
od 1891 roku miejskiego Muzeum Szkolnego (Schulmuseum). Jego
początki związane były z osobą radcy szkolnego doktora Johanna
Ottona Pfundtnera, wybitnego członka Miejskiej Deputacji Szkolnej
w latach 1885-1895 i inspektora szkół wrocławskich, a także dyrekto-
ra (do 1901 roku) żeńskiej Viktoriaschule1, który obradującą 21 czerw-
ca 1889 roku radę miejską przekonał do podjęcia uchwały o powołaniu
Muzeum Szkolnego i wyłożenia z budżetu miasta na ten cel 1500 ma-
rek. Miejscem, w którym zamierzał usytuować muzeum, była ewan-
gelicka szkoła powszechna dla dziewcząt przy Sadowastrasse 8 (obecnie
ulica Swobodna). Mimo podjętej uchwały przez wiele miesięcy nic się
nie działo, ponieważ magistrat musiał uzyskać dla swojej decyzji zgo-
dę władz berlińskich, a przede wszystkim pruskiego ministra do spraw
religijnych, oświatowych i medycznych (Minister der Geistlichen,
Unterrichts- und Medizinal-Angelegenheiten). Pozytywne rozpatrze-
nie wniosku radnych spowodowało, że w następnym roku odpowie-
dzialnością za zorganizowanie placówki obarczono Maksa Hiibnera,
nauczyciela szkoły przy Sadowastrasse 8. Prace nabrały intensywno-
ści dopiero wtedy, gdy został on mianowany rektorem (dyrektorem)
tej szkoły, a magistrat w lutym 1891 roku powołał zarząd muzeum.
Jak należało oczekiwać, jego przewodniczącym został Johann Otton
Pfundtner, jako członków zarządu powołano zaś ówczesnych miej-
skich inspektorów szkolnych - szkół katolickich doktora P. Handlossa
i ewangelickich doktora W. Kriebla, wydawcę i księgarza L. Priebat-
scha, specjalistę od budowy przyrządów mechanicznych na cele szkolne
M. Pinzgera oraz znanego w mieście nauczyciela Rudolfa Handtke-
go, później rektora szkoły ewangelickiej dla dziewcząt nr 13 przy
Kirschstrasse 1/2 (obecnie ulica Wiśniowa)2. Uroczyste otwarcie
Muzeum nastąpiło 8 kwietnia 1891 roku. Nauczyciele wrocławscy byli
dumni z faktu uruchomienia placówki i zarazem niezadowoleni,
że przeznaczono na nią tylko dwa niewielkie i ciemne pomieszcze-
nia szkolne. Dzięki dalszym intensywnym staraniom zarządu oraz
osób zaangażowanych w powstanie Muzeum Szkolnego zostało ono
28 czerwca 1892 roku przeniesione do dwóch wielkich sal o powierzch-
ni 239 m kw. w hali gimnastycznej (Turnhalle) przy Lessingplatz (obec-
nie plac Powstańców Warszawy)3.
Muzeum Szkolne powstało na skutek żądań nauczycieli szkół po-
wszechnych (Volksschule) i niższych szkół średnich (Mittelschule), aby
stworzyć im ośrodek stałego i dalszego kształcenia oraz fachowej po-
mocy w przygotowaniu się do obowiązujących ich egzaminów, które
pozwalały zdobyć specjalizację i zawodowy awans. Władze szkolne
w mieście także były nim zainteresowane, ponieważ chciały do miej-
skich szkół powszechnych i średnich wprowadzić nowe pomoce na-
ukowe, które najpierw należało nauczycielom pokazać, nauczyć ich
posługiwania się nimi, a niekiedy wspólnie z nimi je wypróbować
przed zastosowaniem w dydaktyce szkolnej4.
W chwili powstania Muzeum Szkolne składało się z trzech dzia-
łów: zbioru środków poglądowego nauczania (Anschauungsunter-
richt), urządzeń szkolnych (Schulgeräte) oraz biblioteki pism pedago-
gicznych (pädagogische Schriften).
Kolekcja środków poglądowego nauczania była „zbiorem pomo-
cy naukowych i technicznych" obejmującym wszystkie przedmioty
szkolne. Tworzona sukcesywnie, w 1896 roku liczyła już 557 obiek-
tów. Były wśród nich plany, mapy i obrazy przeznaczone do nauki
geografii, historii, biologii i historii naturalnej, historii sztuki oraz dzie-
jów rzemiosła, a także tablice pomocnicze do nauki języków, w tym
głównie przyswojenia sobie gramatyki i ortografii. Najobszerniejszym
jednak zbiorem stały się pomoce do nauczania religii, której lekcje
w nauczaniu szkolnym traktowano priorytetowo3. Muzeum miało po-
nadto zbiór preparatów, instrumentów i aparatów niezbędnych w na-
uczaniu przyrody, fizyki i chemii. Zbiory zasadniczo - jak napisał kie-
rownik muzeum Max Hübner - były pozyskiwane w formie darów,
głównie dzięki kontaktom z licznymi w Niemczech i poza nimi wy-
dawnictwami podręczników i pomocy naukowych, na przykład
Perthesa z Gotha, Bädeckera z Essen, Kaisera z Bema oraz Hólzla
z Wiednia, a także z różnymi instytutami badawczymi, m.in. z Bonn
i Berlina. Cenne też dla muzeum okazały się kontakty zawodowe
M. Pinzgera, specjalisty od urządzeń mechanicznych, któremu udało
się pozyskać 33 modele maszyn i urządzeń technicznych. Tylko oko-
ło 25% zebranych w muzeum obiektów - głównie najnowszej gene-
racji - pochodziło z zakupu. Decydowano się jednak na takie wydat-
ki, aby pokazać nowe pomoce nauczycielom i skłonić do ich wpro-
wadzenia w szkole.
W piątym roku istnienia muzeum jego zarząd podjął uchwałę
o poszerzeniu działu o kolekcję nieużywanych lub zapomnianych po-
mocy dydaktycznych w szkołach. Uczynił to w przekonaniu, że pla-
cówka muzealna powinna mieć kolekcję świadczącą o historycznym
rozwoju środków dydaktycznych do nauczania poszczególnych przed-
miotów, w tym historii, geometrii, przyrody, geografii. W efekcie tych
ambitnych działań do 1898 roku, a więc w ciągu dwóch lat, liczba
obiektów poglądowego nauczania w szkole wzrosła do 719 egzem-
plarzy6. Powstanie zbioru dawnych pomocy szkolnych w znacznej czę-
ści było efektem ofiarności społecznej, niektóre jednak obiekty trzeba
było odtworzyć na podstawie zachowanych opisów lub rysunków.
Odtworzono w ten sposób na przykład tablice do nauki ułamków
Pestalozziego, tablice Denzla ułatwiające zrozumienie systemu dzie-
siętnego oraz pozyskano egzemplarze pierwszych mechanicznych ma-
szyn liczących Raumera i Cossmanna7.
W dziale drugim muzeum, tj. urządzeń szkolnych, postarano się
o odtworzenie klas szkolnych w poszczególnych epokach historycznych
i o ukazanie materialnego w nich zasobu przedmiotów i urządzeń (ła-
wek szkolnych, tablic, stojaków do map, nauczycielskich katedr itp.)
oraz materiałów i przyborów szkolnych wchodzących w zakres indy-
widualnego wyposażenia ucznia. Niedogodnością w eksponowaniu ko-
lekqi z tego działu był fakt, że zajmowała ona wiele miejsca, budziła
jednak największe zainteresowanie wycieczek szkolnych. Jej obejrzenie
Muzeum Szkolne (Schulmuseum) w latach 1891-1945
Środowisko nauczycieli wrocławskich szczyciło się posiadaniem
od 1891 roku miejskiego Muzeum Szkolnego (Schulmuseum). Jego
początki związane były z osobą radcy szkolnego doktora Johanna
Ottona Pfundtnera, wybitnego członka Miejskiej Deputacji Szkolnej
w latach 1885-1895 i inspektora szkół wrocławskich, a także dyrekto-
ra (do 1901 roku) żeńskiej Viktoriaschule1, który obradującą 21 czerw-
ca 1889 roku radę miejską przekonał do podjęcia uchwały o powołaniu
Muzeum Szkolnego i wyłożenia z budżetu miasta na ten cel 1500 ma-
rek. Miejscem, w którym zamierzał usytuować muzeum, była ewan-
gelicka szkoła powszechna dla dziewcząt przy Sadowastrasse 8 (obecnie
ulica Swobodna). Mimo podjętej uchwały przez wiele miesięcy nic się
nie działo, ponieważ magistrat musiał uzyskać dla swojej decyzji zgo-
dę władz berlińskich, a przede wszystkim pruskiego ministra do spraw
religijnych, oświatowych i medycznych (Minister der Geistlichen,
Unterrichts- und Medizinal-Angelegenheiten). Pozytywne rozpatrze-
nie wniosku radnych spowodowało, że w następnym roku odpowie-
dzialnością za zorganizowanie placówki obarczono Maksa Hiibnera,
nauczyciela szkoły przy Sadowastrasse 8. Prace nabrały intensywno-
ści dopiero wtedy, gdy został on mianowany rektorem (dyrektorem)
tej szkoły, a magistrat w lutym 1891 roku powołał zarząd muzeum.
Jak należało oczekiwać, jego przewodniczącym został Johann Otton
Pfundtner, jako członków zarządu powołano zaś ówczesnych miej-
skich inspektorów szkolnych - szkół katolickich doktora P. Handlossa
i ewangelickich doktora W. Kriebla, wydawcę i księgarza L. Priebat-
scha, specjalistę od budowy przyrządów mechanicznych na cele szkolne
M. Pinzgera oraz znanego w mieście nauczyciela Rudolfa Handtke-
go, później rektora szkoły ewangelickiej dla dziewcząt nr 13 przy
Kirschstrasse 1/2 (obecnie ulica Wiśniowa)2. Uroczyste otwarcie
Muzeum nastąpiło 8 kwietnia 1891 roku. Nauczyciele wrocławscy byli
dumni z faktu uruchomienia placówki i zarazem niezadowoleni,
że przeznaczono na nią tylko dwa niewielkie i ciemne pomieszcze-
nia szkolne. Dzięki dalszym intensywnym staraniom zarządu oraz
osób zaangażowanych w powstanie Muzeum Szkolnego zostało ono
28 czerwca 1892 roku przeniesione do dwóch wielkich sal o powierzch-
ni 239 m kw. w hali gimnastycznej (Turnhalle) przy Lessingplatz (obec-
nie plac Powstańców Warszawy)3.
Muzeum Szkolne powstało na skutek żądań nauczycieli szkół po-
wszechnych (Volksschule) i niższych szkół średnich (Mittelschule), aby
stworzyć im ośrodek stałego i dalszego kształcenia oraz fachowej po-
mocy w przygotowaniu się do obowiązujących ich egzaminów, które
pozwalały zdobyć specjalizację i zawodowy awans. Władze szkolne
w mieście także były nim zainteresowane, ponieważ chciały do miej-
skich szkół powszechnych i średnich wprowadzić nowe pomoce na-
ukowe, które najpierw należało nauczycielom pokazać, nauczyć ich
posługiwania się nimi, a niekiedy wspólnie z nimi je wypróbować
przed zastosowaniem w dydaktyce szkolnej4.
W chwili powstania Muzeum Szkolne składało się z trzech dzia-
łów: zbioru środków poglądowego nauczania (Anschauungsunter-
richt), urządzeń szkolnych (Schulgeräte) oraz biblioteki pism pedago-
gicznych (pädagogische Schriften).
Kolekcja środków poglądowego nauczania była „zbiorem pomo-
cy naukowych i technicznych" obejmującym wszystkie przedmioty
szkolne. Tworzona sukcesywnie, w 1896 roku liczyła już 557 obiek-
tów. Były wśród nich plany, mapy i obrazy przeznaczone do nauki
geografii, historii, biologii i historii naturalnej, historii sztuki oraz dzie-
jów rzemiosła, a także tablice pomocnicze do nauki języków, w tym
głównie przyswojenia sobie gramatyki i ortografii. Najobszerniejszym
jednak zbiorem stały się pomoce do nauczania religii, której lekcje
w nauczaniu szkolnym traktowano priorytetowo3. Muzeum miało po-
nadto zbiór preparatów, instrumentów i aparatów niezbędnych w na-
uczaniu przyrody, fizyki i chemii. Zbiory zasadniczo - jak napisał kie-
rownik muzeum Max Hübner - były pozyskiwane w formie darów,
głównie dzięki kontaktom z licznymi w Niemczech i poza nimi wy-
dawnictwami podręczników i pomocy naukowych, na przykład
Perthesa z Gotha, Bädeckera z Essen, Kaisera z Bema oraz Hólzla
z Wiednia, a także z różnymi instytutami badawczymi, m.in. z Bonn
i Berlina. Cenne też dla muzeum okazały się kontakty zawodowe
M. Pinzgera, specjalisty od urządzeń mechanicznych, któremu udało
się pozyskać 33 modele maszyn i urządzeń technicznych. Tylko oko-
ło 25% zebranych w muzeum obiektów - głównie najnowszej gene-
racji - pochodziło z zakupu. Decydowano się jednak na takie wydat-
ki, aby pokazać nowe pomoce nauczycielom i skłonić do ich wpro-
wadzenia w szkole.
W piątym roku istnienia muzeum jego zarząd podjął uchwałę
o poszerzeniu działu o kolekcję nieużywanych lub zapomnianych po-
mocy dydaktycznych w szkołach. Uczynił to w przekonaniu, że pla-
cówka muzealna powinna mieć kolekcję świadczącą o historycznym
rozwoju środków dydaktycznych do nauczania poszczególnych przed-
miotów, w tym historii, geometrii, przyrody, geografii. W efekcie tych
ambitnych działań do 1898 roku, a więc w ciągu dwóch lat, liczba
obiektów poglądowego nauczania w szkole wzrosła do 719 egzem-
plarzy6. Powstanie zbioru dawnych pomocy szkolnych w znacznej czę-
ści było efektem ofiarności społecznej, niektóre jednak obiekty trzeba
było odtworzyć na podstawie zachowanych opisów lub rysunków.
Odtworzono w ten sposób na przykład tablice do nauki ułamków
Pestalozziego, tablice Denzla ułatwiające zrozumienie systemu dzie-
siętnego oraz pozyskano egzemplarze pierwszych mechanicznych ma-
szyn liczących Raumera i Cossmanna7.
W dziale drugim muzeum, tj. urządzeń szkolnych, postarano się
o odtworzenie klas szkolnych w poszczególnych epokach historycznych
i o ukazanie materialnego w nich zasobu przedmiotów i urządzeń (ła-
wek szkolnych, tablic, stojaków do map, nauczycielskich katedr itp.)
oraz materiałów i przyborów szkolnych wchodzących w zakres indy-
widualnego wyposażenia ucznia. Niedogodnością w eksponowaniu ko-
lekqi z tego działu był fakt, że zajmowała ona wiele miejsca, budziła
jednak największe zainteresowanie wycieczek szkolnych. Jej obejrzenie